در نظرسنجی ناسا شرکت کنید

محمدحسن دلیر: سازمان هوانوردی و فضانوری ملی آمریکا، ناسا، در پنجاهمین سال تاسیسش، فعالیت‌های مهم و حیاتی در زمینه دانش و فناوری فضایی انجام داد که اکثر آن‌ها موفقیت‌آمیز بودند.

برخلاف سال‌های ابتدایی قرن که شکست‌های پی‌درپی این سازمان به‌خصوص در ماموریت‌های مریخی، ضربه شدیدی به وجهه این سازمان زده‌بود، در دو، سه سال گذشته با آغاز جدی فعالیت‌های فضایی رقیب سنتی (روسیه) و رقبای جدید (شرق و جنوب آسیا) ایالات متحده در زمینه فعالیت‌های فضایی، بودجه نسبتا خوبی به این سازمان داده‌شد که هم‌زمان با مدیریت ستایش‌برانگیز مایکل گریفین بر این سازمان، می‌توان گفت که 2008، درکل سال موفقیت‌آمیزی برای این سازمان بود.

عملا، غیر از تعویق دوساله برنامه شگفت‌انگیز آزمایشگاه علمی مریخ (MSL) این سازمان در برنامه‌های دیگرش، بسیار موفق عمل کرد. البته متاسفانه، سرانجام بحران‌های اقتصادی، یقه ناسا را هم گرفت و با وجود تلاش‌ها و چانه‌زنی‌های گریفین، بخش زیادی از بودجه تحقیقاتی ناسا حذف شد که استعفای جنجالی آلن استرن، مدیر بسیار موفق برنامه‌های فضایی ناسا را درپی داشت.

به‌نظر می‌رسد که این واقعه می‌تواند تاثیر به‌سزایی در رقابت آمریکا و روسیه برسر رسیدن دوباره به ماه و سرانجام هدف رساندن انسان به مریخ در دهه 2020 داشته باشد. ضمن این‌که گریفین در گفتگوهایی که در کنگره آمریکا داشت، بارها و به‌خصوص در 3، 4 ماه گذشته، حرکت بی‌نظیر چین در برنامه‌های فضایی را تهدیدی برای یکه‌تازی ایالات متحده در آینده برنامه‌های فضایی خوانده‌است.

با این‌حال می‌توان گفت، «نیم قرن ناسا» واقعا بی‌نظیر بوده‌است و البته جوبیلوی طلایی ناسا هم باشکوه برگزار شد. ناسا در صفحه اول سایت خود، 10 دستاورد مهندسین و دانشمندانش را به‌عنوان مهم‌ترین رویدادهای فضایی این سازمان معرفی کرده‌است. شما هم می‌توانید پس از خواندن این در رویداد در این‌جا، به این لینک در سایت ناسا بروید و به هرکدام از این وقایع را که به نظرتان مهم‌تر از 9تای دیگر می‌رسد، به‌عنوان مهم‌ترین رویداد فضایی سال رای بدهید.

10سالگی ایستگاه فضایی

ناسا در سال 2008، چهار ماموریت شاتل خود را به ایستگاه فضایی اختصاص داد و توانست بخش اعظمی از این ایستگاه و تجهیزات سخت‌افزاری آن را تکمیل کند. با تکمیل آزمایشگاه‌های علمی ایستگاه فضایی، می‌توان گام بزرگی در تحقیقات هوافضا برداشت.

مودول اروپایی کلمبوس، فضاپیمای اروپایی ژول‌ورن برای حمل‌ونقل بین ایستگاه فضایی و مراکز زمینی و آزمایشگاه ژاپنی کیبو، از مهم‌ترین پروژه‌های بین‌المللی مربوط به ایستگاه فضایی بودند که با کمک ناسا انجام شد. همچنین می‌توان به تکمیل سه مرکز کنترل زمینی ایستگاه در آلمان، فرانسه و ژاپن اشاره کرد که در کنار سه مرکز قبلی در آمریکا، کانادا و روسیه قرارگرفتند.

20 نوامبر امسال، 10امین سالگرد قرارگرفتن مودول «زاریا» در مدار توسط روس‌ها بود که اولین بخش و قسمت کنترل مرکزی این ایستگاه بود. از آن زمان تاکنون، سال به سال به اندازه ایستگاه فضایی افزوده شد تا جایی که الان این ایستگاه، 313تن جرم دارد و با 5 اتاق خواب و 19 آزمایشگاه علمی و درمجموع، 708 مترمکعب فضای داخلی، بزرگترین سازه فضایی است که توسط بشر ساخته شده‌است.

مریخ‌نشین فینیکس

حدود 6 ماه پیش، پیشرفته‌ترین فضاپیمای رباتیک تاریخ وارد سیاره مریخ، شد و عملیات بسیار پیچیده فرود را با موفقیت پشت‌سر گذاشت و روی سطح قطب شمال سیاره سرخ نشست. چند ساعت پس از فرود و با فرونشستن گرد و غبار برخاسته‌، دوربین مریخ‌نشین به‌کار افتاد، عکس‌های دقیقی که فینیکس به مدارگردهای مریخ می‌فرستاد تا آنها به زمین مخابره کنند، نشان از صحت همه‌چیز می‌داد.

2 روز پس از فرود فینیکس و بعد از یک روز تاخیر، بازوی رباتیک فینیکس به‌کار افتاد. در نوک این بازو یک بیل مکانیکی ظریف با قدرت بالا قرار داشت که با استفاده از سمباده‌ای از جنس کوارتز، ابتدا خاک سطح مریخ را که در آن‌ناحیه بسیار سفت است، خراش می‌داد و بعد قطعات کنده‌شده را به آزمایشگاه کوچک طیف‌سنجی که روی سکو نصب‌شده بود منتقل می‌کرد تا آنها را آزمایش کند. در این آزمایشگاه ابتدا مواد در کوره‌ای حرارت داده می‌شدند تا موادی مثل آب، کربن و اجزای اصلی سازنده مولکولی حیات (درصورت وجود) آشکار شود. این آزمایشگاه الکتروشیمی، مکا نام دارد.

مهم‌ترین کشف این دستگاه این بود که دریافت که خاک مریخ (در ناحیه فرود فینیکس) خاصیتی قلیایی شبیه باغچه‌های زمین دارد. فینیکس موادی شامل منیزیم، سدیم، پتاسیم و کلر کشف کرد و از آن جالب‌تر اینکه آزمایش نشان داد که این مواد که تا عمق چند سانتی‌متری سطح خاک مریخ یافت می‌شود، توانایی حل‌شدن در آب را دارد و به ‌‌این ترتیب، می‌توانست برای حیات ساده احتمالی در گذشته‌های دور مریخ، منبع غذایی خوبی باشد.

این مریخ‌نشین، همچنین به ابزارهای مجهز بود که می‌توانست شرایط آب‌و‌هوایی را بررسی و نتایج را به زمین مخابره کند. درحقیقت این ابزار، فینیکس را به یک ایستگاه هواشناسی در قطب شمال مریخ تبدیل کرد. این ابزار، مجهز به یک فرستنده نور لیزری بود که پرتوی سبز رنگ آن می‌توانست در اعماق ابرها و غبارهای قطب شمال مریخ نفوذ کرده و علایم دریافتی را که نشان‌دهنده بارش یا بارداربودن ابرهاست، دریافت کرده و به پایگاه زمینی ارسال کند. این دستگاه لیدار نام داشت.

مهم‌ترین کشف لیدار هم بارش برف در مریخ بود. این وسیله با تاباندن لیزر به ابری در 5 کیلومتری محل استقرار فینیکس و بررسی بازتابش آن، دریافت که کریستال‌های ریزی از یخ آب (برف) در عمق این ابر تشکیل شده و درحال فرود روی سطح مریخ است. اما فینیکس با بررسی بیشتر نشان داد که برفی روی سطح فرود نمی‌آید بلکه این ذرات کریستال، پیش از رسیدن به سطح مریخ، بخار می‌شود. به این‌ترتیب، فینیکس نشان داد که در مریخ، چرخه هیدرولیکی درجریان است.

ماموریت فینیکس که برای 3 ماه تنظیم شده‌بود سرانجام در ششمین ماه خود به‌خاطر فرارسیدن فصل سرد و کاهش نور آفتاب در قطب شمال مریخ و درنتیجه کاهش انرژی دریافتی، در 10 نوامبر، با موفقیت به‌پایان رسید. فینیکس در این ماموریت، بیش از 25هزار عکس از قطب شمال مریخ، به زمین مخابره کرد.

آرس 1

پس از وقوع حادثه کلمبیا در سال 2003 و انفجار این شاتل در آسمان تگزاس به همراه فضانوردانی که درحال بازگشت به زمین بودند، ناسا مدتی برنامه‌های شاتل را به تعویق انداخت و برای حمل‌ونقل فضایی، دست به دامن کپسول‌های سایوز روسی شد. بعداز آن هم با ترس و لرز مجبور شد که برنامه شاتل‌ها را ازسر بگیرد که با توجه به عمر شاتل‌ها، قرار شد که این فضاپیماها تنها تا سال 2010 فعالیت کرده و بعد از آن، بازنشسته شوند.

برای همین، ناسا نیاز به وسیله نقلیه دیگری برای ماموریت‌های فضایی در آینده دارد. این فضاپیما اکنون طراحی شده و مراحل ساخت آن در ناسا درحال پی‌گیری است. فضاپیمای «اوریون»، سیستم پروازی‌اش شبیه آپولو و سایوز است. یعنی سوار موشک شده و به فضا پرتاب می‌شود و بعد از اتمام ماموریت، مدولی که فضانوردان در آن قرار دارند وارد جو شده و با چتر نجات فرود می‌آید.

نکته این است که برای پرتاب این فضاپیما، موشک‌های فعلی ساترن V توان فرستادن «اوریون» به فضا را ندارد. برای همین مهندسان ناسا، نسل جدیدی از موشک‌های فضایی را ایداع کردند که گام نوینی دراین زمینه محسوب شده و می‌تواند دوران جدیدی را در فعالیت‌های فضایی رقم بزند.

امسال، طراحی آرس تمام شد و کار ساخت آن هم آغاز شده‌است. طبق برنامه پیش‌بینی شده، قرار است که این موشک در سال 2015، نخستین فضاپیمای اوریون را از مرکز فضایی کندی در کیپ‌کاناورال فلوریدا، به فضا بفرستد.

قطب شمال در خطر است

ایالات متحده، درحالی که به‌عنوان بزرگترین تولیدکننده گازهای گل‌خانه‌ای، بیش از نیمی از این گازها را در جو رها می‌کند، تنها کشوریست که پیمان کیوتو برای کاهش حجم تولید این گازها را امضا نکرده‌است. اما فشار افکار عمومی باعث شده که نهادهای دولتی در این کشور، تحقیقات زیادی در زمینه «گرمایش زمین» انجام دهند.

ناسا که مهم‌ترین سازمان دولتی تحقیقاتی آمریکا است، نقش مهمی در این تحقیقات داشته‌است. یکی از دستاوردهای دقیق و درعین‌حال تاسف‌برانگیز ناسا با همکاری دانشگاه کلرادو که انشار آن در ماه سپتامبر، جنجال‌های زیادی به‌پا کرد و درعین‌حال می‌توان از آن به‌عنوان یکی از برگ‌های اوباما برای انتخابات یاد کرد، کاهش بی‌نظیر میزان یخ‌های قطب شمال بود.

ورود یخ‌های ذوب شده به آب‌های اقیانوس، باعث وقوع پدیده لانینو (برعکس ال‌نینو) شد و درنتیجه اعلام شد که دمای زمین در سال 2008، نسبت به سال‌های گذشته در این قرن، کمترین میزان بوده‌است. این یافته‌ها، به وسیله تابش‌های ریزموج از ماهواره‌های تحقیقاتی ناسا برفراز قطب شمال به‌دست آمد.

شفق قطبی

شفق قطبی یا نور شمالگان، یکی از زبیاترین پدیده‌های طبیعی روی کره زمین است. ذرات بنیادی که در فضا وجود دارند و به‌خصوص توسط خورشید تولید می‌شوند، در دام میدان مغناطیسی زمین می‌افتند و به دلیل شکل این میدان در قطب شمال، باعث ایجاد نورهای رنگارنگ در طیف مرئی می‌شوند که پدیده بسیار زیبا و شگفت‌انگیزی در آسمان شب مناطق قطبی ایجاد می‌کند.

ناوگانی از 5 ماهواره ناسا که روی این پدیده پژوهش می‌کنند، امسال شواهدی به‌دست آوردند که نشان می‌دهد که نقطع شروع این پدیده، در محلی در یک‌سوم فاصله زمین تا ماه است. در این ناحیه، میدان مغناطیسی زمین، ناگهان تاب برمی‌دارد و این امر باعث جمع‌شدن جریان ذرات ناشی از توفان‌های خورشیدی و وقوع این پدیده می‌شود.

نگاهی به یک سیاره

ماه گذشته برای اولین بار در تاریخ، ستاره‌شناسان، با استفاده از تلسکوپ فضایی هابل، عکس‌های از سیارات فراخورشیدی گرفتند. یکی از این عکس‌ها که در نور مرئی و زیرسرخ گرفته‌شد، سیاره‌ای را که حول ستاره‌ای در فاصله 25 سال نوری از ما می‌گردد آشکار کرد. همچنین درگزارش دیگری، از یک منظومه با سه سیاره، مستقیما عکس گرفته شد. هرچند قبلا در چند مورد، رؤیت سیارات خارجی به‌طور مستقیم اعلام شده‌بود اما اشتباه‌بودن آنها بعدا معلوم شد.

دانشمندان برای یافتن سیارات در اطراف سایر ستارگان، وجود آنها را با کمک تکان‌هایی که در ستاره مرکزی ایجاد می‌کنند یا افت درخشش ستاره مرکزی به خاطر عبور سیاره از جلوی آن، کشف می‌کردند و این سیارات مستقیما قابل مشاهده نبودند. مشکل این‌جاست که نور ستاره مرکزی آن قدر زیاد است که سیاره قابل مشاهده نیست. برای مقایسه، می‌توان گفت که مثل این است که بخواهیم نور یک کبریت را از فاصله دو کیلومتری در کنار یک نورافکن ببینیم.

اما پیشرفت ها در فناوری تجهیزات نوری و پردازش تصاویر به ستاره‌شناسان امکان داده‌است عملا بتوانند نور ستاره را تفریق کنند طوری که تنها نور سیاره باقی بماند. این نور می‌تواند زیرسرخ باشد که ناشی از حرارت سیاره است یا می تواند نور بازتابیده از آن باشد.

پل کالاس از دانشگاه کالیفرنیا، سرپرستی گروهی بین‌المللی را به‌عهده داشت که با استفاده از تلسکوپ فضایی هابل از ستاره فم‌الحوت عکس گرفتند و در اطراف این ستاره، سیاره فم‌الحوت ب با فاصله 17 میلیارد و 600 میلیون کیلومتر از ستاره (10 برابر فاصله کیوان از خورسید) و تقریبا به اندازه مشتری پیدا کنند که هر سالش، معادل 870 سال زمین است و ممکن است حلقه‌ای هم در اطراف آن وجود داشته‌باشد.

موتور موشکی جدید ناسا

مهندسان ناسا دز سال 2008 اولین آزمایش‌ها روی موتور موشکی J-2X را با موفقیت پشت‌سر گذاشتند. این موتور موشک، قرار است روی موشک‌های آرس 1 و 5 در آینده نصب شود تا بتواند فضاپیمای اوریون را به ایستگاه فضایی متصل کرده و البته باید آن‌قدر قدرت داشته باشند تا در ماموریت سفر انسان به ماه تا سال 2020 به‌کار گرفته شوند. همچنین قرار است از این موتور در برنامه فرود انسان به مریخ هم استفاده شود.

مهندسان ناسا در پایگاه فضایی استنیس در سنت‌لوییز میزوری، امسال 9 آزمایش روی این موتور انجام دادند که موفقیت‌آمیز بوده است. این موتور، مدل توسعه‌یافته موتور J-2 است که در ماموریت‌های آپولو در دهه 1960 به‌کار رفت. سوخت این موتور، هیدروژن و اکسیژن مایع است.

جایزه هوانوردی

تیمی از پژوهش‌گران ناسا در ماه ژوئن گذشته، یکی از مهم‌ترین جوایز دنیای هوانوری را از آن خود کردند. جایزه کولیه که از 1911 توسط سردبیر هفته‌نامه هوایی کولیه یعنی رابرت کولیه بنیان گذاشته شده؛ هر از سوی انجمن هوانوردی این کشور به کسانی که خدمت بزرگی به هوانوردی کرده‌باشند، اهدا می‌شود.

ازجمله برنگان سابق این جایزه هم می‌توان به اولیور رایت، نیل ارمسترانگ، باز آلدرین، مایکل کالینز، تیم سازنده F-22، تیم سازنده بویینگ 777، نیروی هوایی آمریکا، IBM هواپیمایی پان‌امریکن، تیم GPS و تیم سازنده F-16 اشاره کرد. تیم تحقیقاتی ناسا که برنده سال 2008 این جایزه بود، دستاوردهایی در زمینه امنیت و مراقبت پرواز داشت.

کاوش‌گر هندی ماه

هندوستان در حرکتی تاریخی، دوماه پیش، نخستین فضاپیمای بی‌سرنشین خود را به سمت ماه روانه ساخت. این ماهواره به قصد نقشه برداری از کره ماه و تجسس در خاک این قمر زمین به سوی آن پرتاب شده‌است.

در ساخت فضاپیمای چاندرایان 1، علاوه بر هندوستان، ناسا، اسا (سازمان فضایی اروپا) و آژانس فضایی بلغارستان هم مشارکت داشته‌اند. قسمتی از مدارگرد چاندرایان، به‌نام MIP از این مدارگرد جداشده و روی سطح ماه فرود آمد تا با انجام آزمایش‌هایی مقدار آب قابل استحصال و فلزات کم‌یاب و گران‌بها در سطح ماه را بررسی کند. ناسا برای این مدارگرد، ایزارهای نقشه‌برداری سه‌بعدی ساخته‌است.

لباس شنا

مایکل فلپس را دیگر حالا خیلی از مردم دنیا می شناسند. او در المپیک پکن، رکوردی از خود به‌جا گذاشت که شاید بتوان گفت که تا مدت‌های مدید برجای خواهد ماند. اما لباس شنای مایکل فلپس که مدل LZR محصول اسپیدو بود، درحقیقت یکی از دستاوردهای مرکز تحقیقات فضایی ناسا در همپتون بوده‌است. مخترع این نوع پارچه که در لباس‌های فضانوردان هم استفاده می‌شود، استیو ویلکینسون است. اهمیت این لباس وقتی مشخص می‌شود که بدانیم که فلپس در یکی، دو رشته، مدال طلایش را تنها با اختلاف چند صدن ثانیه برنده شد.