سیدابراهیم علیزاده:
هرچند سخنان وزیر جدید کار و به تبع او مسئولان دیگر این وزارتخانه حاکی از پیگیری سیاست توسعه مشاغل خانگی در دولت دهم برای رفع معضل بیکاری در کشور است اما دیدگاه‌های کارشناسان و مشکلات در این عرصه نشان می‌دهند این سیاست، استراتژی نیست که بتواند در کشور ما موفق عمل کند و این مشاغل، مشاغلی ناپایدار محسوب می‌شوند که نمی‌توانند نرخ بیکاری کشور را کاهش دهند. پس از اجرای سه طرح اشتغالزایی وام‌های خوداشتغالی، طرح ضربتی اشتغال و بنگاه‌های زودبازده که برای هرکدام نیز اعتباری صرف شد، این بار در دولت دهم به جای این گونه طرح به نظر می‌رسد مبحث توسعه مشاغل خانگی مطرح است. چرا که از همان روز اول کاری وزیر کار دولت دهم او از این موضوع به عنوان یکی از سیاست‌های این وزارتخانه اشاره کرد که از دید او می‌تواند برای رفع معضل بیکاری مؤثر باشد.
البته این که چرا در دولت دهم این چنین طرحی مطرح می‌شود و دیگر طرحی مانند بنگاه‌های زودبازده که نیاز به اعتباری هنگفت دارد مطرح نشده است نیز خود معنایی دارد. معنایی که خودش را در این اقدام مسئولان دولتی بیشتر نشان می‌دهد که در دولت جدید دیگر اعلام نمی‌کنند سیاست و استراتژی جدید برای اشتغالزایی طرح بنگاه‌های زودبازده است. از سوی دیگر شاید هم به دلیل اینکه دیگر دولت درآمدهای نفتی‌اش مانند چهار سال قبل پی دلیل نخواهد بود، تصمیم ندارد برای اجرای طرح‌های نیاز به اعتبار تأکید کند. به هر حال آن چه تاکنون وزیر کار دولت دهم بیان کرده و به تبع او مسئولان دیگر این وزارتخانه بر آن تأکید داشته‌اند، موضوع توسعه مشاغل خانگی بوده است که هرچند در کشور ما دارای پیشینه خاص خودش است اما به اعتقاد کارشناسان این موضوع نمی‌تواند به عنوان یک سیاست یا استراتژی مطرح شود.
عبدالرضا شیخ‌الاسلامی در مراسم معارفه خود هرچند طرح بنگاه‌های زودبازده را نیز تأیید کرد اما با اشاره به توسعه مشاغل خانگی عنوان کرده بود: «توسعه اشتغال خانگی به عنوان اشتغال با ارزش افزوده بالا و هزینه کم از سیاست‌های وزارت کار در دولت دهم خواهد بود.» وی هرچند در آن مراسم به تهیه برنامه مفصلی در 15 سرفصل برای ایجاد اشتغال و رفع بیکاری اشاره کرد اما تنها دو موضوع استفاده از ظرفیت‌های خالی بنگاه‌های راه‌اندازی شده و توسعه مشاغل خانگی را به عنوان موضوعات اصلی مورد پیگیری در وزارت کار برشمرده بود. این یعنی از میان سیاست‌های وزارت کار دولت دهم بحث توسعه مشاغل خانگی قطعاً اگر مهمترین استراتژی نباشد اما در گروه مهمترین استراتژی‌های این وزارتخانه مطرح خواهد بود. به گفته وزیر کار، ظرفیت خوب مشاغل خانگی و هماهنگی آن با فرهنگ مردم ایران تا حد زیادی می‌تواند به رفع معضل بیکاری در کشور کمک کند. چرا که در دنیا مشاغل خانگی بخش بزرگی از اشتغال را در بر دارد، به طوری که در آمریکا 20 درصد شغل‌ها مشاغل خانگی هستند و 60 میلیون نفر در این حوزه اشتغال دارند.
قبل از او نیز معاون توسعه مدیریت و منابع انسانی رئیس‌جمهور در همان مراسم از تصویب کلیات طرح بیمه زنان در دولت آن هم برای قدرشناسی از زنان کشور خبر داده بود که شاید همین هم موجب شد که شیخ‌الاسلامی ناگهان به موضوعی اشاره کند که تاکنون حداقل هیچ وزیر کاری به آن به عنوان یک سیاست اشاره نکرده بود.
شناسایی 155 شغل خانگی
پس از این نیز، طبیعتاً در بدنه این وزارتخانه باید شاهد توجه ویژه به این طرح باشیم که رئیس سازمان کار استان تهران در این مورد به خبرنگار «خبر» می‌گوید: «یکی از هدف‌های مهم وزیر جدید کار مشاغل خانگی است که تمامی سازمان‌های کار کشور به عنوان یکی از اهداف مهم آن را مدنظر قرار خواهند داد. چرا که مشاغل خانگی تنوع زیادی دارند و در حال شناسایی مشاغل خانگی هستیم.» البته این شناسایی مشاغلی که وزیر به آن اشاره کرده هم‌اکنون نیز مشخص است. چرا که قبل از این در زمانی که طرح ساماندهی مشاغل خانگی در وزارت کار دولت نهم خیلی کوتاه مطرح شد ولی کسی به آن توجه نکرد و هنوز هم در هیأت دولت تصویب نشده است، وزارت کار 155 شغل خانگی را شناسایی کرده بود. تولیدکننده ترشی‌جات، آموزش و تدریس از طریق اینترنت، ویراستار از طریق اینترنت، گرافیست، خدمات چاپ با یارانه، رنگ‌آمیزی نقشه فرش، پرستار در منزل، پرورش‌دهنده بوقلمون، ماست بند، حکاکی چرم و مشاغل دیگر از جمله این شغل‌های خانگی شناسایی شده وزارت کار هستند.
تأثیر مشاغل خانگی بر بیکاری
به اعتقاد کارشناسان مشاغل یا کسب و کار خانگی مشاغلی هستند که با عضویت اعضای خانواده در فضای مسکونی و در قالب یک طرح کسب و کار مجاز بدون مزاحمت و ایجاد اخلال در آرامش واحدهای مسکونی همجوارشکل می‌گیرد. این تعریف هرچند در کشورهای توسعه یافته دیگر جا افتاده باشد اما در کشورهایی چون ایران آن قدر نتوانسته نهادینه شود. به طوری که خود مسئولان دولتی از جمله رئیس سازمان کار تهران در گفت وگو با «خبر» به این موضوع اذعان می‌کند که جمعی از کارجویان به مشاغلی مانند بعضی از شغل‌های خانگی می‌پردازند که آنها را راضی نکرده و به همین دلیل خود را بیکار می‌دانند و در سرشماری‌ها خود را بیکار معرفی می‌کنند. با وجود این طبق آمارها مشارکت اقتصادی زنان ایران که نیمی از جمعیت کشور را به خود اختصاص‌داده‌اند، کمتر از 13 درصد است و شاید به همین دلیل است که مسئولان فکر می‌کنند با توسعه این مشاغل خانگی و به کارگماری بیشتر زنان، نرخ بیکاری در کشور کاهش می‌یابد. در حالی که بخشی از این زنان جزو جمعیت فعال کشور هم محسوب نمی‌شوند، چه برسد به اینکه آنها برای کاهش نرخ بیکاری مدنظر قرار داده شوند در حالی که هنوز مردان جوانی که جزو جمعیت فعال کشور محسوب می‌شوند بیکار باشند. حسن طایی (عضو هیأت علمی دانشگاه علامه) نیز در این مورد به خبرنگار «خبر» می‌گوید: «این موضوع می‌تواند به عنوان یک موضوع مدنظر مسئولان قرار بگیرد اما این مهم است که این موضوع چه میزان و چه حجمی از کار را می‌تواند تأمین کند؟ مشکل کارشناسان در مورد طرح بنگاه‌های زودبازده هم همین بود که این طرح هم می‌توانست اجرا شود اما نه به عنوان یک استراتژی.» وی تأکید می‌کند که موضوع توسعه مشاغل خانگی نمی‌تواند به عنوان یک استراتژی برای کاهش نرخ بیکاری مطرح شود.
مشاغل خانگی، مشاغلی ناپایدار
از سوی دیگر توسعه این مشاغل خانگی در کشور ما همراه با مشکلاتی از جمله وضعیت اینترنت است. علاوه بر این، ناپایداری این مشاغل نیز موضوع قابل تأمل دیگری است که عباس وطن پرور (نماینده سابق کارفرمایان کشور در سازمان بین‌المللی کار) در گفت‌وگو با خبرنگار «خبر» به آن اشاره و اظهار می‌کند: «درست است که مشاغل خانگی در افزایش توان مالی خانوار مؤثر است اما اگر بنا بر پیگیری اجرای این موضوع باشد به علت اینکه شغل‌های ناپایدار و غیرمستمری محسوب می‌شوند، بنابراین به صورت موردی تنها در یک برهه زمانی خاص اثرگذار خواهد بود و بعد از مدتی افراد مشغول به این کار بیکار خواهند شد.» وی تصریح می‌کند: «اگر بخواهیم افراد مشغول به این مشاغل خانگی را در میزان نرخ بیکاری کشور محاسبه کنیم به آمار باثباتی نمی‌رسیم.»
علاوه بر این، وطن‌پرور به این موضوع هم اشاره می‌کند که درآمدها و هزینه‌های مشاغل خانگی نیز در جایی ثبت نمی‌شود و هنور در کشورمان یک کار سازمان دهی شده به عنوان مشاغل خانگی وجود ندارد. به هرحال هرچند از گذشته هم در کشور ما مشاغل خانگی در سه بخش صنایع دستی که دیگر به خصوص در بخش‌هایی مانند بافت فرش‌های دستباف به دلیل کاهش حمایت دولت از آنها تعدادشان کمتر شده است، زیرپله‌ای که غالباً انگیزه‌های غیرقانونی مثل تولید اجناس تقلبی، یا فعالیت‌هایی که انگیزه‌هایی مثل گریز از مالیات، عوارض، نظارت‌های بهداشتی و دلایلی از این قبیل دارند و ارائه‌کنندگان خدماتی مانند خیاطی، آرایشگری، آشپزی و... در منزل وجود داشته است اما دیدگاه‌های کارشناسان نشان می‌دهد که با این مشاغل ناپایدار نمی‌توان نرخ بیکاری را کاهش داد.
نظر شما