می خواهند فلسطین به تاریخ بپیوندد

*جواد صالحی

دور تازۀ مذاکرات میان طرف اسراییلی- فلسطینی روز سه شنبه در امان، پایتخت اردن با حضور گروه چهارگانه (مرکب از سازمان ملل، روسیه، ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا) برگزار شد. مذاکرات صلح که از سال 2010 عملاً متوقف شده بود، امروز با تغییر فضای منطقه متعاقب تحولات جهان عرب، کورسوی امیدی را ایجاد کرده که شاید این بار حصول به نتیجه ای مثبت در مذاکرات صلح محتمل باشد. اما واقعیت آنست که فضای بحران عربی- اسراییلی، به بحرانی تاریخی تبدیل شده که درهم تنیدگی در سطوح مختلف اعم از داخلی، منطقه ای و بین المللی از مهمترین ویژگی آنست و از سال 1948 تاکنون هرگونه گشایش یا انفتاح برای حل مسئله را غیرممکن ساخته است. مثلاً زمانی که نظام بین الملل درصدد حل بحران بوده، اجماع منطقه ای و ملی وجود نداشته است و زمانی که اجماع منطقه ای وجود داشته، اجماع فراملی و ملی به معضلی بزرگ تبدیل شده است. و در بعضی از مواقع که خواست های ملی برای حل موضوع قوت می گیرد، ظرف منطقه ای و فرامنطقه ای توجه و اولویت خود را به این مسئله از دست می دهد. بحران بیش از 6 دهه میان اعرب و اسراییل بیان کنندۀ همین گره خوردگی سطوح است. شاید هر کدام از طرفین بنا به علقه ها، دلایل و اولویت های استراتژیک خود وارد فرآیند گفتگوی حل بحران می شدند، اما چون نگاه ها بیشتر ابزاری بوده تاکنون نتیجه خاصی عاید نشده است.
طبیعتاً در نشست اردن که روز سه شنبه با حضور گروه چهارجانبه برگزار شد، همین فضای ابهام و تیرگی حکمفرما بوده است. در فضای فراملی بحران اقتصادی آمریکا و اروپا، اولویت های مربوط به بهار عربی سبب شده کشورهای مداخله گری مثل ایالات متحده آمریکا با تمام ظرفیت برای حل موضوع وارد میدان نشوند و از طرفی سایر بازیگران مثل روسیه و اتحادیه اروپا نیز ظرفیت اثرگذاری و اقدام لازم برای حل بحران را نداشته باشند.
در بعد منطقه ای نیز درگیری ها و مشکلات بهار عربی، جابجایی نخبگان، پیامدها و پس لرزه های ناشی از جانشینی حاکمان، پیامدهای منطقه ای بحران های لیبی و سوریه، کشاکش و جدال های ترکی-عربی منطقه سبب شده که فلسطین اولویت صددرصد همۀ بازیگران منطقه نباشد. از این رو به نظر می رسد با این رویکرد و در این آشفته بازار دگرگونی های منطقه ای، فلسطین نیز همانند سایر بحران های سیاسی به تاریخ بپیوندد.
از طرفی نباید این واقعیت را از نظر دور داشت که بیش از همه چالش های داخلی فلسطین است که به این بی تفاوتی در سطح منطقه ای و فرامنطقه ای دامن می زند. دوپارگی فلسطین و پیامدهای روانی آن، آرمان های کلان فلسطین، فقدان منابع و ظرفیت های چانه زنی با طرف های درگیر، اختلاف سناریوها و اختلاف استراتژیک نخبگان فلسطینی در بخش عربی و تداوم افراط گرایی ها و در سوی دیگر بنیادگرایی یهودی در اسراییل، احساس ناامنی ناشی از تحولات منطقه بر امنیت آتی اسراییل از جمله مولفه هایی است که نوعی بدبینی بر تحلیل های موجود حاکم کرده است.  از این رو طبیعتاً انتظار معجزه از نشست اردن نباید داشت و تنها باید این نشست و مذاکره را ظرفی برای گفتگوی نخبگان برای تبادل اطلاعات و بیان خواست های دوجانبه تلقی کرد.
قدرت گرفتن اسلامگرایان در مصر و در مجموع در منطقه این فرضیه را قوت بخشیده که شاید آرمان فلسطین در چندقدمی تحقق باشد. اما واقعیت آنست که با تقویت گرایشات اسلامگرایانه در منطقه طبیعتاً زمینه های توجه بیشتر به بحران اسراییل-فلسطین بیشتر فراهم خواهد شد اما این مسئله مستلزم توجه چندجانبه از سوی بازیگران مختلف اعم از نخبگان درون کشوری، منطقه ای و فرامنطقه ای است. اخوان المسلمین و اساساً اسلامگرایی در منطقه مولفه و عاملی برای قوام بخشی به منظور پیگیری خواسته های فلسطینیان است. اما تا زمانی که این یکدستی و وحدت در درون فلسطینیان و از همه مهمتر اسراییل شکل نگیرد، نمی توان به آینده مذاکرات در فضای جدید امیدوار بود. طبیعتاً نقش اخوان و گروهای اسلام گرا عاملی خواهد بود تا چانه زنی ها با سهولت بیشتری پیش برود اما انتظار معجزه از این رهگذر عملاً بی فایده است.
ابهام در آینده رژیم امنیتی منطقه ، فقدان آرمان های استراتژیک و امنیتی در مصر، تهدیدات آتی نسبت به پیمان کمپ دیوید از ناحیه افراط گری سلفی سبب شده که در این مذاکرات چند عامل به طور مشهود قابل رویت باشد:
*عدم اجماع در میان نخبگان فلسطینی و اختلاف استراتژیکی و تاکتیکی آنها هم نسبت به اسراییل و هم نسبت به فرآیند صلح.
*نگرانی اسراییل از فضای الگوهای امنیتی جانشین در منطقه و نهایتاً دست به عصا حرکت کردن این رژیم در دادن امتیاز و یا اعطای سرزمین در مقابل صلح.
*عدم اولویت بحران فلسطین-اسراییل در مباحث و معضلات و چالش های جهانی.
با توجه به تغییرات صورت گرفته در منطقه خاورمیانه هر چند ممکن است اسراییل به واسطۀ نگرانی از آینده منطقه درصدد اعطای امتیاز و تقویت گفتگوها باشد، اما باید مطمئن بود که در خلال این مذاکرات و گفتگوها اسراییل سعی دارد مباحث را در قالب نوعی مذاکرات زمان مند و در درون تطویل گفتمانی وارد سازند تا شفافیت ها بر فضای منطقه حاکم شود. از این رو نشست اردن و یا مذاکرات آتی هرچند در دلِ بخش زیادی از ابهامات صورت می گیرد، اما امید روشنی به حصول نتیجه نباید داشت چرا که طبیعتا از دلِ ابهام چیزی جز ابهام خارج نخواهد شد.51 263
 

*کارشناس خاورمیانه