مسئله فقط لیست باز و بسته نیست

جامعه سیاسی عراق هم‌اکنون با موضوع مهم «لیست باز یا بسته برای انتخابات» و «قرار گرفتن کل عراق در یک دایره انتخاباتی یا چندین حوزه انتخاباتی» مواجه است. نخستین انتخاباتی که در عراق معاصر برگزار شد، انتخابات مجمع انتقالی بود که بر اساس آن کل عراق یک دایره انتخاباتی بود و رأی‌دهندگان نیز به لیست ارائه شده از سوی احزاب رأی می‌دادند، یعنی اهالی همه 18 استان عراق و همچنین عراقی‌های خارج از کشور به یک لیست رأی می‌دادند.

بدین ترتیب لیستی که بالاترین حد نصاب را کسب می‌کرد بر اساس چینشی که از ابتدای لیست تا انتها داشت شانس حضور در پارلمان را به افراد می‌داد. این فرمول با تمام نقاط قوت و ضعف خود برای آن مقطع زمانی مناسب به نظر می‌رسید اما در حال حاضر نظر حضرت آیت‌الله‌العظمی سیستانی این است که انتخابات باید در حوزه‌های مختلف برگزار شود. چرا که جمعیت هر کدام از استان‌ها با دیگری و همچنین با جمعیت عراقی‌های ساکن در خارج از کشور متفاوت است و کرسی‌های پارلمان بایستی بر اساس جمعیت در هر حوزه انتخابی تقسیم شود. به‌نظر می‌رسد در حال حاضر این فرمول به عدالت نزدیک‌تر است.

اما مسئله دیگری که در رابطه با انتخابات پارلمانی عراق مطرح شده موضوع لیست باز یا بسته است. در لیست بسته انتخاب‌کنندگان (مردم) به لیست رأی می‌دهند لذا بدون اینکه انتخاب‌کنندگان نقش مستقیمی در انتخاب نمایندگان داشته باشند افرادی که احزاب در لیست گنجانده‌اند وارد پارلمان می‌شوند. اما در لیست باز شهرندان علاوه بر اینکه به لیست رأی می‌دهند و جایگاه احزاب و گروه‌ها را در بافت سیاسی کشور تعیین می‌کنند به افراد نیز رأی می‌دهند. بدین ترتیب افرادی که بالاترین رأی را کسب می‌کنند مستقیماً وارد مجلس می‌شوند در این شرایط به رأی‌دهندگان احترام بیشتری گذاشته می‌شود. چرا که مردم نمایندگان مجلس را انتخاب می‌کنند نه احزاب. این فرایند به دموکراسی نیز بیشتر نزدیک است. ضمن اینکه مرجعیت نیز از برگزاری انتخابات تحت قالب لیست باز حمایت می‌کند.

بر اساس قوانین عراق در آستانه هر انتخابات مجلس موظف است قانون مربوط به چگونگی برگزاری انتخابات را به تصویب برساند فلسفه چنین قانونی نیز در این است که شرایط ممکن است در مقاطع مختلف تغییر کند. از سوی دیگر تجربه برگزاری انتخابات قبلی نقاط ضعف قوانین را آشکار سازد. بنابراین هفته آینده پارلمان عراق درباره نظام انتخاباتی آتی تصمیم‌گیری خواهد کرد و در آن درباره دو موضوع حوزه‌های مختلف انتخاباتی و لیست باز به‌جای لیست بسته تصمیم‌گیری خواهد شد. انتخابات مجمع انتقالی عراق در یک حوزه انتخابیه واحد و به‌صورت لیست بسته برگزار شد، پس از آن انتخابات پارلمان فعلی به‌صورت تکثر حوزه‌های انتخابیه ولی همچنان به‌صورت لیست بسته برگزار شد تا اینکه در انتخابات اخیر شوراها هم لیست باز ارائه شد و هم اینکه تکثر حوزه‌های انتخابیه حاکم بود.

در حال حاضر دو ائتلاف مطرح شیعه یعنی «ائتلاف ملی» و «ائتلاف دولت قانون» به‌طور رسمی از برگزاری انتخابات به‌صورت لیست باز و در حوزه‌های مختلف انتخابیه حمایت کردند. دیگر جریانات غیر شیعه یعنی برادران اهل تسنن و کرد نیز کم و بیش از این فومول حمایت می‌کنند. نظر مرجعیت نیز اجرای انتخابات به این شیوه است، بنابر این به‌نظر می‌رسد هفته آینده پارلمان با تصویب قانون جدید نظام انتخاباتی را به صورت «لیست باز و تکثر حوزه‌های انتخاباتی» تغییر خواهد داد.