در بحث بیماری هلندی، اقتصاد را به سه بخش تقسیم می کنند: بخش اول کالای رونق یافته(در ایران بخش نفت)، بخش دوم کالاهایی که در سطح بین المللی قابل تجارت هستند و سوم کالاهایی که قابل حمل و نقل و تجارت نیستند مانند زمین و مسکن.
تجربه هلند این بود که بعد از اینکه گاز کشف کرد و درآمد سرشاری از صادرات گاز بدست آورد بعد ازمدتی تولید کالاهای قابل تجارت (tradable) به شدت افت کرد و از رقبای تجاری دیگرش عقب افتاد و بعد سرمایه ها رفت به سمت کالاهای غیر قابل تجارت ( non tradable ) یعنی پس از مدتی بخش ساختمان و مسکن رونق پیدا کرد و قیمت ها در آن بخش بالارفت. چرا که درآمد گاز باعث تقویت پول ملی هلند شده بود و این در واقع موجب گران شدن کالایش برای دیگران و افت بخش تولید صادراتی شد. غیر از بیماری هلندی، بیماری دیگری در اقتصادهای وابسته به نفت شناخته شده و خیلی ادبیات گسترده یی درباره اش هست که بحث اقتصاد رانتی است منظور از رانت هر نوع عایدی است که ناشی از کار و تلاش سرمایه گذاری و اینها نباشد و ناشی از یک امتیاز باشد.
درآمد کشور نفتی ناشی از کار و تلاش نیست ناشی از این امتیازی است که دیگران ندارند و او دارد. منابع فراوان و کم هزینه طبیعی این رانت را ایجاد می کند و بعد این وارد اقتصاد می شود و اقتصاد را آلوده می کند و هرچه رانت بیشتر در اقتصاد باشد اقتصاد آلوده تر می شود و همه تلاش دارند که چنگ بیندازند به این پول بی زحمت و بعد کارکرد دولت به مرور می شود توزیع کنندگی رانت؛ یعنی هر قدرتی می آید رانت را به نحوی توزیع می کند بین اقشار مختلف جامعه یا طبقات مورد حمایت خودش و به هرحال مطابق با اهداف سیاسی خودش و همه دنبال این هستند که به نحوی به این رانت چنگ بیندازند.
هر چقدر رانت در اقتصاد بیشتر باشد لطمه بیشتری به کار و تلاش می زند و ما این را در اقتصاد خودمان به وضوح می بینیم ، حالابا چه مکانیزم هایی اتفاق می افتد شاید زیاد مهم نباشد ولی در یک دید کلان شما می بینید در این 7، 8 سالی که درآمد های نفتی مان به شدت افزایش پیدا کرده تولید ملی لطمه خورده، به هر حال دولت برای استفاده از این ارز های نفتی و تبدیل این ارزها به ریال، مجبور بوده که به نوعی واردات را بی بند و بارانه تر آزاد کند و خود این به تولید ملی لطمه زده است.
در بحث نفرین منابع یکی دیگر از بررسی هائی که شده مطالعه بر روی ارتباط بین فساد اداری و مالی و درآمدهای نفت است مطالعات کمی که در کشورهای مختلف انجام شده به طور واضح این را نشان می دهد که رابطه قوی بین فساد اقتصادی و درآمدهای رانتی منابع، وجود دارد یعنی هر چه این درآمد بالاتر می رود فساد مالی هم گسترش پیدا می کند و ما هم این مسئله را در اقتصاد ایران شاهد هستیم، بالاخره شاید ما در گدشته هم اقتصاد خیلی سالمی نداشتیم ولی سابقه اختلاس های با ابعاد سه هزار میلیاردی هم نداشتیم. این حاصل بالارفتن شدید درآمد نفت و وارد کردن بی‌بندوبارانه آن به اقتصاد کشور است.
*عضو هیئت مدیره انجمن اقتصاد انرژی، سردبیر ماهنامه اقتصاد انرژی
/22231
نظر شما