سرانجام آزاد راه تهران- شمال چه می شود؟ / اتوبان بن بست

جاده پيچ در پيچ به بالاترين بخش کوه مي رسد. ابتداي جاده در منطقه شهري و انتهايش در ميان فضاي بين روستا و شهر محصور شده است. سمت راست جاده در مسيرپاياني به منطقه امامزاده داوود ختم مي شود. سمت چپ هم به بازارامامزاده و اتاق هاي اجاره اي اختصاص دارد. اتاق ها همگي روي هم سوار شده اند و در دل کوه جايي گرفته اند. تعداد زيادي از اتاق هاي اين منطقه در سال هاي پيش از انقلاب به طور معمول مخفيگاه چپ هاي فراري بوده اند. صاحبخانه هاي قديمي امامزاده داوود هنوز از مرداني با عينک هاي فرم پهن، شلوارهاي جين و سبيل هاي پهن خاطرات بسياري در ذهن دارند.

در حال حاضر پاسگاه ابتداي منطقه شرايط را تغيير داده است. صحن امامزاده در روزهاي تابستاني ميزبان عده اي بسيار از مردامان روستاي و حاشيه نشين است که براي زيارت به يکي از مرتفع ترين امامزاده هاي ايران آمده اند. بعضي از آنها خود را مستضعفاني مي دانند که تنها توان زيارت امامزاده داوود را دارند. سفر به مکه، کربلا، سوريه و مشهد براي آنها با هزينه هاي دلار 2هزار توماني و يارانه 45 هزار توماني مقدور نيست. از حياط رو به دره امامزاده تصوير جاده مارپيچ پيداست. ابتداي همين جاده منطقه اي حصارکشي شده است. حصارها را بنياد مستضعفان براي اجراي پروژه اي عظيم ايجاد کرده است، بنيادي که براساس فلسفه تاسيس خود بايد به وضعيت همين تهي دستان حاضر در صحن امامزاده داوود رسيدگي مي کرد.

دهانه تونل از جاده پيداست. طي ماه هاي گذشته به طور معمول چندين کارگر ساده به همراه تجهيزات ابتدايی در دهانه همين تونل حضور داشتند. کمي پايين تر از آنان تابلوي کوچک نصب شده است. روي تابلو با فونت ريز و مشکي نوشته اند:« آزاد راه تهران- شمال، مجري بنياد مستضعفان».

يکي از بزرگترين پروژه هاي عمراني تاريخ سي سال گذشته ايران در حال حاضر تنها به کمک چند کارگر ساده اداره مي شود. تنها در روزهايي که روساي جمهور و وزراي راه و شهرسازي فرصت حضور در منطقه را پيدا مي کنند، قدري برترافيک جاده کن افزوده مي شود. پيشرفت پروژه در آمارهاي دولتي بيش از 50 درصد عنوان شده است و حتي معاون وزيرمسکن، راه و شهرسازي خبر از افتتاح يک فاز آزاد راه در شهريور ماه داده است. 9 ماه پيش از انتخابات رياست جمهوري يازدهم مهمترين پروژه عمراني راه سازي کشور به افتتاح خواهد رسيد. فضاي عمومي ابتداي جاده کن شواهدي در مورد پيشرفت پروژه نشان نمي دهد ولي معاون وزيرمسکن، راه و شهرسازي مي گويد:« تمام تلاش ما این است كه قطعه‌ی چهار آزادراه تهران _ شمال در شهریور ماه سال جاری افتتاح شود. به این منظور تعداد ماشین‌آلات فعال در این قطعه را افزایش دادیم و با زیاد‌كردن امكانات در تلاش برای اتمام این قطعه هستیم. من هر هفته از این پروژه بازدید می‌كنم و شاهد فعالیت بنیاد مستضعفان و شركت آزاد‌راه تهران _ شمال هستم. در حال حل مشكلات چینی‌ها به عنوان پیمانكار در قطعه یك آزاد‌راه هستیم. آنها پذیرفته‌اند كه فعالیت خود در این قطعه را ادامه دهند. در این راستا ما نیز باید مشكلات آنها را رفع كنیم تا به این ترتیب قطعه یك آزاد‌راه تهران _ شمال نیز در پایان سال 92 تحویل داده شود. برای فعالیت سریع‌تر در دو قطعه‌ی یك و چهار آزاد‌راه تهران _ شمال به بنیاد تذكر داده‌ایم. همچنان معتقدیم كه قطعات دو و سه را برای اجرا به یك كنسرسیوم دیگر بدهیم، زیرا بنیاد توانایی اداره‌ آن را ندارد، اما چون مبلغ سرمایه‌گذاری بالا است، علی‌رغم مذاكرات با چند شركت و كنسرسیوم هنوز موفق به پیدا‌ كردن سرمایه‌گذار نشده‌ایم.»

مسير آزاد راه از ميان املاک مردم عبور مي کند که به گفته معاون وزيرمسکن راه و شهرسازي تاکنون تنها ده ملک بزرگ بين راه خريداري شده است. بخش مهمي از اراضي منطقه به ويلاهاي شخصي و قهوه خانه هاي حاشيه جاده اختصاص دارد. منطقه مهمترين بخش گردشگري اهالي غرب تهران به حساب مي آيد. وعده هاي افتتاح فاز اول اين پروژه در حالي به صورت متوالي از سوي نهادهاي دولتي اعلام مي شود که هنوز تکليف اراضي در مسير آزاد راه هم مشخص نشده است. در این منطقه تاكنون 124 ملك به مساحت 304 هزار متر مربع تملك شده و باید 114 ملك به مساحت حدود 120 هزار مترمربع دیگر نیز آزادسازی شود. مديرعامل شرکت آزاد راه تهران- شمال در اين مورد مي گويد:« تملك اراضی معارض به جهت مسایل حاكمیتی طبق قانون بر عهده وزارت راه و شهرسازی است و آنها پس از آزادسازی املاك آن را در اختیار شركت آزادراه تهران – شمال قرار می دهند تا عملیات ساخت و ساز در آن انجام شود. در گذشته بخشی از منابع طبیعی با مجوز شورای اسلامی وقت سولقان توسط اشخاص حقیقی تصاحب و در آنها ساخت و ساز انجام داده اند كه طبق قانون این افراد مالك زمین نیستند و از طرفی خرید مجدد منابع طبیعی توسط وزارت راه و شهرسازی غیر قانونی است. تنها راه موجود برای حل این مشكل، استفاده وزیر راه و شهرسازی از اختیارات تفویض شده ماده 127 قانون اساسی در این زمینه است.»
طي 35 سال گذشته وعده هاي بسياري در مورد افتتاح آزاد راه تهران شمال داده شده است ولي هر بار اتفاقاتي مانع از پيشرفت کار شده است. فاز جدي راه اندازي آزاد راه تهران، شمال از دوره هاشمي رفسنجاني آغاز شد. برخي خبرگزاري ها اخيرا اعلام کرده اند بنياد مستضعفان و وزارت راه براي ادامه اين پروژه دچار اختلاف شده اند. فازهاي دو و سه آزاد راه نيز به دليل همين اختلاف به طور کامل متوقف شده است. به گفته رئیس شرکت آزادراه، اعتبارات لازم برای راه‌اندازی فعالیت‌های قطعه 2 در بودجه سال‌جاری دیده شده است. بنیاد مستضعفان به‌عنوان شریک 50 درصدی این پروژه مدعی است مشکلات این آزادراه درصورت تأمین منابع مالی و آزادسازی اراضی معارضی برطرف خواهد شد و پروژه حداقل در مناطق یک و 4 زودتر به اتمام می‌رسد. پیش از این معاون وزیر راه و شهرسازی اعلام کرده بود که قطعه یک تا پایان سال‌جاری افتتاح خواهد شد. این تاریخ در پی آن اعلام می‌شد که رانش زمین در این محدوده سبب شد تا وعده افتتاح در پایان سال 90 محقق نشود. نيکزاد وزير راه و شهرسازي اعلام کرده آزاد راه تا پايان عمر دولت دهم به افتتاح مي رسد. او حتي خبر داده در صورت افزايش دامنه اختلافات با بنياد مستضعفان آنها را کنار خواهند گذاشت. پيش از اين در پي بروز تحريم ها، بانک فرانسوي سرمايه گذار در اين پروژه نيز از ايران خارج شده بود. نيکزاد يکي از مهمترين چهره هاي مورد اعتماد دولت به شمار مي رود که حتي شايعاتي در مورد کانديداتوري او در انتخابات رياست جمهوري نيز به گوش مي رسد. حتي يکي از نزديکان او چندي قبل از نيکزاد به عنوان «مدمدوف دولت دهم» ياد کرده بود. آقاي وزير از انتشار چنين شايعاتي چندان نگران نيست. او تمام امکانات وزارتخانه را براي اجراي برنامه هاي عمراني و مسکن مهر بسيج کرده است.

به گفته نيکزاد معاون ساخت زيربناهاي وزارت راه، مسکن و شهرسازي موظف شده است تا هر هفته به منطقه سرکشي کند:« به عنوان نمونه برای تحقق این دیدگاه در قطعه چهارم آزادراه تهران- شمال حد فاصل مرزن‌آباد- چالوس (به طول حدود 20 کیلومتر) از چندی پیش هر هفته معاون ساخت زیربناهای حمل و نقل کشور در محل پروژه حضور می‌یابد تا از نزدیک مسائل پروژه بررسی شده و تسریع در عملیات کاری صورت گیرد. البته راه‌اندازی این بخش از پروژه برای اسفندماه سال گذشته پیش‌بینی شده بود که با وقوع یک رانش عظیم به عنوان حادثه‌ای غیرمترقبه خساراتی به وجود آمد که پس از آن با فعالیت شبانه‌روزی عملیات ترمیم در حال انجام است. بهره‌برداری قطعه اول این پروژه حد فاصل تهران-شهرستانک به طول 33 کیلومتر نیز در دستور کار وزارت راه و شهرسازی قرار دارد.»

خبرگزاري ايرنا گزارش داده به دليل مشکلات اعتباري خط سوم آزاد راه تهران شمال به طور کامل متوقف شده است. مدیر عامل شركت آزاد راه تهران – شمال، تامین نشدن به موقع منابع مالی و تملك و آزادسازی اراضی مسیر را از دلایل اصلی تاخیر در ساخت آزاد راه تهران – شمال عنوان مي کند. عباسعلی آب مي گويد:«از سال 82 تا پایان سال 90 حدود 392 میلیارد تومان برای ساخت آزادراه هزینه شده است كه وزارت راه و شهرسازی بیش از 190 میلیارد تومان و بنیاد مستضعفان نیز بیش از 202 میلیارد تومان برای آن هزینه كرده اند. منطقه یك آزادراه كه از تقاطع بزرگراه شهید همت و آزادگان شروع و تا دو آب شهرستانك ادامه دارد، تاكنون 38 درصد پیشرفت فیزیكی داشته و 217 میلیارد تومان برای ساخت آن هزینه شده است.» در منطقه سوم اين آزاد راه به غير از نقشه برداري تاکنون هيچ اقدام عملياتي ديگري صورت نگرفته است.» از سوي ديگر خبر مي رسد که وزارت راه با بنياد مستضعفان به اختلاف رسيده است. حتي سال گذشته مجري پروژه اعلام کرده بود در صورت ادامه اختلافات بنياد مستضعفان از اين پروژه کنار گذاشته مي شود.

او در گفت و گو با سايت خبرآنلاين گفته بود:« اما اخیرا با مطالعات و بررسی های انجام شده به این نتیجه رسیده ایم مجری این پروژه یعنی بنیاد مستضعفان نتوانسته به تعهدات خود عمل کند. بخشی از خلف وعده بنیاد به عدم تامین منابع مالی خارجی از طریق فاینانس ربط داشت. مقررات خاصی پیش بینی شده اگر مجری پروژه موفق نشود در زمان مقرر این قطعه را تحویل دهد جریمه شود حتی در صورت پایان کار تا قبل زمان مقرر پاداش هم در نظر گرفته ایم.»

منابع خبري اعلام کرده اند قطعات دوم و سوم آزاد راه از بنياد مستضعفان گرفته شده است. مديرعامل شرکت ازاد راه تهران –شمال هم در مورد اختلافات بنياد و دولت مي گويد:« برای نمونه در بهمن ماه سال 89 وزارت راه 5 و نیم میلیارد تومان و بنیاد نیز 25 میلیارد تومان بودجه به این پروژه تزریق کردند در واقع به دلیل عدم پرداخت به موقع از سوی وزارت راه تاکنون ساخت این پروژه به طول انجامیده است و پرداخت‌ها توسط دولت و بنیاد هیچگاه به موقع و همزمان نبوده است اما با صراحت می‌گویم دعوایی میان ما و دولت نیست و مساله زیادی بزرگ شده است در تمامی پروژه‌ها اختلاف برداشت ازمتن قرارداد وجود دارد که این پروژه مستثنی نیست. ما شریک قانونی 50 به 50 این بزرگراه هستیم و براساس قانون شرکاء نمی‌توانند به یک باره طرف مقابل خود را از قرارداد حذف کنند. از دید من این مساله اختلاف برداشت از متن قرارداد است شریک قانونی ما نمی‌تواند بگوید بخشی از قراداد برای تو باشد چراکه از نظر قانونی صحیح نیست ما می‌توانیم با مذاکره به طور کامل یا پروژه را ادامه دهیم یا ادامه ندهیم در واقع با رعایت بحث حقوقی و پرداخت حقوق کامل ما شراکت منتفی شود.» در صورتي که منازعه ميان وزارت راه و بنياد مستضعفان به سرانجام برسد، آزاد راه تهران شمال تنها شاهد افتتاح يک فاز خواهد بود. معاون وزيرمسکن، راه و شهرسازي با اين حال اعلام کرده در ماه مبارک رمضان توان فعاليت گسترده وجود ندارد و به همين دليل بازهم افتتاح به عقب مي افتد. نيکزاد ولي به صورت جدي رايزني هاي خود را براي به سرانجام رساندن اين پروژه آغاز کرده است. آزاد راه تهران شمال در آينده سياسي او نيز اثرات بسياري خواهد داشت. او طي ماه هاي گذشته يکي از تصاوير ثابت صفحه اول روزنامه ايران و ديگر رسانه هاي حامي دولت بوده است. شايد او شايعه «مدمدوف» را جدي گرفته باشد. کساني که از مقابل دهانه تونل در جاده کن به سمت امامزاده داوود عبور مي کنند، شايد مدمدوف را نشناسند. اما کمي بالاتر از دهانه تونل تهران – شمال،تونبلي ديگر در جاده کن قرار گرفته که اخيرا به دستور نيکزاد بالادست ترين نقطه آن به کمک سيمان پوشانده شده است. تصويري از دوره پهلوي دوم پس از 33 سال همچنان در تونل جاده کن باقي مانده بود و حالا با سيمان يکدست صاف شده است.

3939