راه حل بینابینی «دمشق»

روزنامۀ شرق: معاون نخست وزیر سوریه «قدری جمیل» در سفر اخیر خود به مسکو اعلام کرد که دولت سوریه حاضر به گفت وگو برای کناره گیری «بشار اسد» در روند مذاکرات با مخالفان است. این مساله تحولی آشکار در سیاست دولت سوریه و احتمالاحامیان اصلی منطقه ای و فرامنطقه ای آن است. با افزایش دامنه زمان و ابعاد بحران سوریه اکنون مشخص است که حل این بحران با وجود خواسته های «حداکثری» هر یک از طرف های درگیر در این بحران امکان پذیر نیست. همین امر ضرورت پذیرش یک راه حل «بینابینی» که در آن منافع تمامی طرف های درگیر حفظ شود را اجتناب ناپذیر می کند. بحران سوریه سه سطح درگیری دارد. نخست؛ سطح داخلی که در آن نیروهای مخالف و موافق دولت برابر هم صف آرایی کرده اند. مخالفان، با بهره برداری از تحولات اخیر جهان عرب که در واقع مسایل داخلی کشورها همچون دموکراسی، آزادی های سیاسی، حقوق بشر و غیره را در اولویت قرار داده سعی در بهره برداری از موج این تحولات و جلب افکار عمومی منطقه ای و بین المللی برای سرنگونی رژیم سوریه را دارند. در مقابل، موافقان دولت با بهره برداری از نیروهای امنیتی و ارتش همچنان صحنه میدانی مبارزه را به نفع خود در دست دارند و در بسیاری از موارد هم موفق شده اند تا نیروهای معارض را از شهرهای مهم سوریه بیرون برانند. دوم؛ سطح منطقه ای بحران که در آن بازیگران مهم همچون ایران، عربستان و ترکیه در برابر هم صف آرایی کرده اند و هر کدام سیاست حداکثری برای تامین منافع خود را دارند. ایران ضمن اینکه منافع استراتژیک خود را دارد، به این بحران بیشتر از زاویه حفظ توازن قوای منطقه ای و به تبع مهار تهدید آمریکا و اسراییل می نگرد. عربستان بحران سوریه را بیشتر از زاویه حفظ «امنیت» خود در نظر می گیرد. رژیم محافظه کار این کشور سعی در دور کردن موج های بهار عربی از مرزهای خود و همچنین بحرین دارد و از این لحاظ تمرکز بر بحران سوریه و فشار به ایران، از زاویه مهار نقش آن در منطقه را در اولویت سیاست های خود قرار داده است. ترکیه نیز از زاویه «رهبری منطقه ای» و الگو قرار دادن قدرت نرم خود خواهان تغییر رژیم اسد است. البته بحران سوریه دولت اسلامگرای ترکیه را با چالش جدی از لحاظ بهره برداری فرصت طلبانه از تحولات منطقه ای روبه رو کرده و اینکه در حال حاضر حزب عدالت و توسعه تحت شدیدترین فشارهای داخلی به دلیل اتخاذ سیاست نامناسب در این بحران قرار دارد.اما ویژگی بحران سوریه؛ یعنی ارتباط پیچیده مسایل داخلی آن با مسایل منطقه ای، به گونه ای که هیچ کدام از این بازیگران منطقه ای نمی توانند به تنهایی به منافع حداکثری خود برسند. سوم؛ در سطح فرامنطقه ای هم صف آرایی اصلی بین روسیه و آمریکاست. روسیه خواهان مهار آمریکا در منطقه و همچنین حفظ متحد سنتی و استراتژیک خود یعنی رژیم بشار اسد است. همزمان به عنوان عضو دایمی شورای امنیت، روسیه مجبور است تا به مسایل مربوط به حفظ صلح و امنیت بین المللی و حقوق بشر حساس باشد. آمریکا نیز با یک سیاست حداکثری خواهان تغییر رژیم سوریه با کمترین هزینه و بهره برداری از پویایی های سیاست داخلی سوریه و موج تحولات جهان عرب است. هرچند آمریکا در شعار و تئوری، به مسایل حقوق بشر و دموکراسی در سوریه تکیه می کند اما همچنان مساله و اولویت اصلی آمریکا تامین منافع خود در چارچوب حفظ امنیت رژیم اسراییل و مهار نقش ایران است. بنابراین همه بازیگران در سطوح داخلی، منطقه ای و بین المللی سیاست حداکثری خود را دارند و به همین دلیل است که بحران سوریه همچنان تداوم یافته و می تواند تا ماه ها هم ادامه یابد. در این شرایط سناریوی جابه جایی بشار اسد در روند انتقال سیاسی می تواند نقطه شروعی برای نزدیک کردن دیدگاه های مختلف طرف های درگیر و شاید دسترسی به یک راه حل پایدار در سوریه باشد. کنار گذاشتن رژیم فعلی سوریه به طور کامل شاید برای معارضان حکومت سوریه در شرایط حمایت قدرت های خارجی امکان پذیر باشد اما هزینه های زیادی نیز در پی خواهد داشت. اما یک راه حل بینابینی احتمالامورد قبول طرف ها خواهد بود. ایران این تحول احتمالی را با محک اطمینان از وجود تعادل لازم و مناسب بین تغییرات داخلی رژیم سوریه و حفظ جریان مقاومت، سنجیده و اعلام موضع خواهد کرد. عربستان نیز خواهان حفظ امنیت خود است و با روند انتقال تدریجی سیاسی راضی خواهد شد.
ترکیه نیز با وجود مشکلات داخلی فعلی خود، با حفظ رژیم سوریه بدون اسد موافقت خواهد کرد. در سطح بین المللی هم روسیه، آمریکا، چین و اتحادیه اروپا که از شیوع جنگ داخلی در سوریه و سرایت آن به منطقه، تقویت نیروهای خشونت گرا و «القاعده» و همچنین شیوع رقابت های منطقه ای نگران هستند با روند انتقال تدریجی سیاسی، هرچند به اجبار موافقت خواهند کرد. در این شرایط، اعلام کناره گیری اسد در یک روند انتقالی به نظر یک راه حل بینابینی است. موفقیت این امر البته بستگی به تضمین و تعهد تمامی بازیگران در سطوح فوق الذکر دارد که این هدف، برگزاری کنفرانس های صلح را خواهد طلبید.