«لنین» در نوشته‌ها و سخنرانی‌های خود قبل از شکل‌گیری انقلاب کمونیستی 1917 می‌گفت: «به من یک کاغذ و قلم با یک چاپخانه بدهید تا یک حکوم را سرنگون کنم». دو دهه بعد هیتلر در آلمان با سوء استفاده از تأثیر مطبوعات زمینه شکل‌گیری روانی جنگ دوم جهانی را فراهم آورد و در طول جنگ دوم نیز گوبلز وزیر تبلیغات وی با استفاده از قدرت رادیو در بسیج و تهییج افکار عمومی داخلی و خارجی توانست در ایام جنگ، عملیات روانی را بر علیه متفقین به ویژه انگلیس ساماندهی کند.
ارتش آلمان با استفاده پرقدرت از رادیو و روزنامه‌ها توانست در طول جنگ جهانی دوم چند کشور اروپایی را بدون نبرد زمینی تصرف کند و در این میان مقابله با رادیو B.B.C و خنثی‌سازی اثر آن در دستور کار گوبلز بود.
البته این رادیو بعدها توانست با استفاده از (هارولد لاسول، پل لازاراسفلد و سایر متخصصان علوم روان‌شناسی و ارتباطات) و با تشکیل دفتر تبلیغات جنگی در رادیو لندن تکنیک‌هایی را برای خنثی‌سازی تبلیغات جنگی و روانی آلمان‌ها ابداع کند که همین تکنیک‌ها کوله‌باری از تجربه برای انگلیس‌ها به دنبال داشت و توانست به ابزاری کارآمد برای انگلیس‌ها تبدیل شود. بنگاه سخن‌پراکنی دولتی انگلیس پس از جنگ دوم جهان بدون اغراق با استفاده از اصول خبری متفاوت با سایر رقبای خبری خود توانسته اعتمادی نسبی در خاورمیانه کسب کند.
پس از جنگ دوم جهانی و ظهور تلویزیون، شبکه تلویزیون B.B.C تأسیس و شبکه خبری بین‌المللی آن در دهه‌های بعد به صورت شبکه خبری ماهواره‌ای نقش به سزایی در تحولات خبری خاورمیانه داشته است. اوج به‌کارگیری تکنیک‌های خبری پیچیده به همراه عملیات روانی در جنگ دوم خلیج فارس و نبرد ائتلاف بر علیه صدام شکل گرفت.
در طول جنگ دوم خلیج فارس، شبکه خبری ماهواره‌ای B.B.C با استفاده از تکنیک‌های خبری سعی داشت در عین دستیابی به اهداف عملیات روانی بر علیه باقیمانده سیستم رسانه‌ای متلاشی‌شده صدام، اصل صداقت در انعکاس اخبار را هم رعایت کند به نحوی که در روز سوم یا چهارم جنگ هنگامی که به اشتباه خبر از سقوط شهر «ام‌القصر» داد تا پاسی از شب به دفعات مجری خبر با زیرنویس‌های اخبار از بینندگان به خاطر این خبر اشتباه عذرخواهی کرد.
حال چندروزی است که شبکه خبری تلویزیونی فارسی‌زبان B.B.C به جمع شبکه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور پیوسته و محتوایی که در این چند روز ارائه کرده خبر از این می‌دهد که B.B.C فارسی متفاوت‌تر از سایر شبکه‌های خبری مانند VOA و با مطالعه وارد این عرصه شده است دلیل اصلی مقایسه این دو شبکه اتخاذ سیاست‌های بعضاً واحد در انعکاس اخبار بین‌المللی و مربوط به ایران است. ایران پس از جنگ دوم خلیج فارس و پس از طرح موضوع انرژی اتمی در سر خط اخبار این دو شبکه قرار گرفته و شبکه VOA فارسی به ویژه در طول دو سال گذشته سعی کرده از تکنیک‌های متفاوت‌تری برای طرح مسائل و مشکلات داخلی و خارجی ایران استفاده کند، البته از جمله نقاط ضعف VOA در برقراری ارتباط با مخاطبان ایرانی (در ایران نه خارج) اغلب کم اطلاعی از برخی مسائل و مشکلات لایه‌ها و طبقات اجتماعی ایران. سوژه‌یابی، استفاده از برخی برنامه‌ها که مخاطب خاص دارد. طولانی شدن برخی از برنامه‌ها و از همه مهم‌تر اینکه به عنوان پاشنه آشیل این شبکه مطرح است گفت‌وگوی زندی با برخی از مخاطبان ایرانی (از ایران و سراسر جهان) است که گاهی با مطرح کردن موضوعات غیرمرتبط (پارازیت) سبب برهم زدن فضای گفت‌وگوی خبری یا تفسیر کارشناسان این شبکه می‌شوند عدم تسلط برخی از مجریان خبر این شبکه به زبان فارسی و تپق‌های آنان و گاهی تلفظ غلط بعضی از واژه‌ها با لهجه انگلیسی نشان از دور بودن آنها از فضای زبان فارسی است.
اما از سوی دیگر این شبکه سعی داشته با استفاده از تکنیک برجسته‌سازی و ارتباط تلفنی با برخی از شخصیت‌های سیاسی و اجتماعی مطرح در حوادث ایران به نحوی سیستم اطلاع‌رسانی ایران را به چالش بکشد. این شبکه با ظرافت تمام با دعوت از کارشناسان و چهره‌های مطرح یا نیمه‌مطرح اپوزیسیون خارج از کشور به نحوی حرف خود را از زبان آنان مطرح و در هنگام اوج‌گیری بحث با زیرنویسی فارسی اعلام می‌دارد «گفته‌های مهمانان و کارشناسان نظرات شخصی آنان است و این به معنی دیدگاه صدای آمریکا نیست».
همه این اندوخته‌های شبکه فارسی زبان صدای آمریکا سبب شده تا B.B.C فارسی احتمالاً با بهره‌گیری از آن و تجربیات سایر شبکه‌های فارسی مشابه سعی کند که متفاوت ظاهر شود.
در روزهای اول B.B.C از انجام دو نظرسنجی تلفنی از ایرانی‌ها (در مورد مهم‌ترین مشکلات مردم و نگرش ایرانی‌ها و مردم جهان نسبت به موقعیت جانی کشورمان) خبر دادند که در آن سعی شده بود با مهارت تمام و به طور غیرمستقیم مشکلات ایران از زبان مردم مجدداً مطرح شود همچنین از چهره‌های مهم و مطرح مطبوعاتی همچون مسعود بهنود، سردبیر سایت اینترنتی B.B.C استفاده کرد تا به نحوی بتواند با بخشی از افکار عمومی ایران ارتباط برقرار کند از مهم‌ترین ویژگی‌های B.B.C فارسی در این دوره می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- استفاده از گرافیک خبری؛ رنگ و طرح دکور و نماهنگ «بی‌بی‌سی» انگلیسی
- ترجمه و زیرنویس فارسی تمامی گفت‌وگوها به منظور اعتباربخشی به مصاحبه‌ها و گفت‌وگوها (کاری که صدای آمریکا از آن غافل است)
- استفاده از چهره‌ها و نژادهای مختلف ایران برای تنوع بخشیدن به چهره مجری‌های خبر و برنامه‌های خبری (به تقلید از بی‌بی‌سی انگلیسی)
- گریم چهره و آرایش مجریان براساس فضای استودیو برخلاف صدای آمریکا
- در برخی بخش‌های خبری یا تبلیغات خبری سعی شده چهره‌هایی که از بانوان به عنوان مصاحبه شونده، کارشناس و ... نشان داده میشود عمدتاً با حجاب باشد
- تسلط کامل مجریان به اصول اجرای گزارش زنده (روخوانی خبر از دستگاه مونوکیو و تکلم زبان فارسی)
- غلبه خبرنگاران فارسی زبان ایرانی بر غیرایرانی (متفاوت با صدای آمریکا)
- ارتباط بصری گرافیک خبری استودیو و تیتراژها با بیننده با غلبه رنگ قرمز بر محیط
- استفاده از برخی کارشناسان مشهور ایرانی که با صدای آمریکا نیز همکاری دارند
- خبری‌تر بودن محتوای برنامه‌ها در مقایسه با VOA
آنچه که عنوان شد شاید به عقیده برخی متخصصان از بدیهی‌ترین ویژگی‌های این شبکه تازه تأسیس باشد اما باید گفت برای درک و پیش‌بینی آنچه در ذهن گردانندگان این شبکه میگذرد، توجه به محتوای اولین برنامه‌ها می‌تواند بسیار مهم باشد. B.B.C بهتر از صدای آمریکا با برنامه «کوک» ویژه موسیقی ایرانی و غربی، نسل جوان را به عنوان مخاطب برنامه‌های خود مورد توجه قرار داده و به نظر می‌رسد برنامه‌سازان B.B.C فارسی بر تلطیف محتوای برنامه‌های خبری از موسیقی و سایر عوامل جذاب استفاده میکنند. شاید این شبکه با جمع‌بندی نقاط قوت و ضعف تمامی شبکه‌های فارسی‌زبان به دنبال این باشد که تلفیقی از تمامی جذابیت‌ها را برای جذب مخاطبان ایرانی داخل کشور فراهم آورد.
هم زمانی راه‌اندازی این شبکه با آغاز نبرد میان ارتش اسرائیل و گروه حماس و نحوه پوشش اخبار به زبان فارسی و انتخاب و گزینش اخبار غزه، چالش و فرصت دیگری برای اثبات سوگیری یا بی‌طرفی خبری این شبکه است که گویا سعی کرده تا حدی بی‌طرفی خود را ثابت کند.
شرکت چند ملیتی (عرب - آمریکایی) M.B.C در تابستاان امسال با راه‌اندازی شبکه فیلم M.B.C.PERSIA اولین قدم را برای جذب ایرانیان علاقه‌مند به فیلم‌های هالیوودی برداشت و شاید پس از (بی‌بی‌سی) فارسی شبکه‌های مانند (الجزیره یا C.N.N) نیز چنین قدم‌هایی را بردارند. پس لازم است تا دیر نشده به فکر تغییر محتوای برنامه‌های سرگرم کننده و خبری باشیم زیرا به نظر می‌رسد مدیران رسانه‌های خارج از ایران در حال پر کردن فاصله‌های میان مخاطبان ایرانی با رسانه‌های بومی و ملی هستند.
شاید یکی از چالش‌های عمده شبکه‌های خبری فارسی زبان همسطح و همطراز با صدای آمریکا و بی‌بی‌سی رقابت بر سر پوشش خبری اخبار ایران یا تأثیرگذاری بر جریان‌هایی فکری یا افکار عمومی باشد اما در بلند مدت نوعی همصدایی و هماهنگی میان این دو رخ خواهد داد.
چالش بعدی این‌گونه شبکه‌های تلویزیونی ماهواره‌ای نحوه دسترسی به اخبار آن‌هاست. زیرا تمامی مخاطبان ایرانی امکان دریافت امواج ماهواره‌ای یا تماشای برنامه‌های این شبکه را ندارند لذا طبقه خاصی از مردم یا اقشار به خصوصی مورد خطاب این شبکه‌ها قرار می‌گیرند.
آنچه در پایان، بیان آن ضروری به نظر می‌رسد، این است که اتخاذ سیاست‌های نوین رسانه‌ای، دوری جستن از خود سانسوری در بیان حقایق، جلوگیری از انسداد خبری و ظرفیت‌سازی برای توسعه شبکه‌های تلویزیونی خصوصی شاید یکی از راهبردهای مواجهه با امواج رسانه‌ای فارسی زبان خارج از کشور باشد زیرا براساس اخبار، بودجه شبکه B.B.C فارسی در سال جاری 5 برابر افزایش یافته است و این نشان از تحولات جدیدی در استراتژی این بنگاه سخن پراکنی دارد.
نظر شما