سلاح های شیمیایی و متغیرهای دخیل در طرح حمله ناتو به سوریه

منبع : مرکز بین المللی مطالعات صلح ipsc درگفتگو با محمد ایرانی- 25/9/91

با گذشت نزدیک به بیست ماه از آغاز ناآرامی ها در سوریه، این کشور در بن بست سیاسی و نظامی تمام عیار قرار گرفته و بازیگران داخلی ، منطقه ای و بین المللی نیز همچنان به بازیگری در این صحنه مشغول هستند. در این حال در هفته های گذشته همزمان با پررنگ تر شدن سخن از تسلیحات شیمیایی سوریه و استفاده آن توسط دولت بر ضد مخالفان و همچنین هشدارهای دولت در مورد دستیابی مخالفان به این سلاح ها طرح حمله ناتو به سوریه نیز به گونه ای جدی تر در رسانه ها مطرح شده است.

برای بررسی و بازشناسی بهتر تحولات کنونی و آینده این کشور گفتگویی با محمد ایرانی سفیر پیشین ایران در منطقه داشته ایم:

مرکز بین المللی مطالعات صلح:با توجه به تحولات اخیر میدانی در سوریه و نزدیکی دمشق و ادعای مخالفان آیا میتوان گفت حدود شصت درصد سوریه در دست مخالفان قرار گرفته است؟

تحولات چند هفته اخیر در سوریه نشان میدهد که در صحنه داخلی سوریه فراز و فرودهایی وجود دارد و در برخی از مناطق گروه های مسلح مخالف به پایتخت نزدیک شده و در برخی از مناطق هم عقب نشینی هایی داشته اند. همچون وضعیت حاشیه جاده فرودگاه تا دمشق که همچنان ناامن است. در برخی از مناطق مانند حمص و حما هم که مخالفان حضور بیشتری از نظر نظامی داشته اند وضعیت فروکش کرده و در حلب هم شاهد درگیرهایی در اطراف شهر بوده ایم. در ادلب هم نبردها ادامه دارد و شدت درگیری ها بیشتر است. در این بین به نظر من ترسیم وضعیت جغرافیایی که در یک طرف آن مخالفان و در طرفی هم طرفداران اسد و یا ارتش قرار داشته در سوریه وجود ندارد. همچنین خط کشی در بین آنها و یا خط تماس درست نیست. یعنی در مناطق مختلف سوریه به گونه ی جزایر پراکنده درگیریهایی وجود دارد و گرو ه های مسلح به صورت پارتیزانی درگیر شده و در خیلی از  مناطق هم پس از عملیات عقب نشینی می کنند. علت این امر  آن است که چنانچه مخالفان بتوانند منطقه ای را در اختیار گیرند و تثبیت کنند مورد حمله مستقیم ارتش قرار میگیرند. لذا مخالفان هم توانایی تثبیت منطقه ای را ندارند. یعنی گسترش مناطق ناامن و درگیریها در اطراف دمشق به معنای آن نیست که این مناطق در اختیار مخالفان قرار گرفته باشد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: آیا می توان گفت مخالفان بعد از نشست دوحه منسجم تر و قدرتمند تر شده اند؟

انسجام مخالفان خواست امریکا، کشورهای غربی و کشورهای عربی مخالف اسد است. این تحرک بعد از شکل گیری ائتلاف ملی در دوحه بعد نوینی یافت و در دوحه، قاهره و استانبول مرتب بر انسجام مخالفان تاکید شد تا این گروه ها بتوانند انسجام بیشتری یابند. در این حال هم باید گفت چنانچه این انسجام در بین مخالفان بویژه در جناح های نظامی و کسانی که در داخل سوریه فعال هستند انجام گردد به گونه ای طبیعی شرایط برای دولت اسد سخت تر می شود. تلاش های روزهای گذشته هم آن بوده است تا مخالفان در استانبول، تشکیلات شورای نظامی و فرمانده جدیدی تعیین کنند. یعنی همه تلاشها آن است که خواسته غربی ها (که شکل گیری ساختار مشخص مخالفان در مقابل کمک های نظامی و ..است). انجام گیرد. اما اینکه این امر تا چه میزانی صورت گرفته است باید در عمل دید و اکنون نیز ممکن نیست درباره آن نظری داد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: در دو هفته گذشته رسانه های غربی، عربی ، منطقه ای و فرامنطقه ای احتمال توسل بشار اسد به تسلیحات شیمیایی را یادآور شده اند و در مقابل هم بشار اسد تاکید کرده که سوریه به هیچ وجه از تسلیحات شیمیایی استفاده نخواهد کرد. در این حال متغیر سلاح های شیمیایی در بحران کنونی سوریه چیست؟

ادعای امریکایی ها مبنی بر اینکه دولت سوریه از سلاح های شیمیایی بر ضد مخالفان استفاده خواهد کرد بحث جدیدی نیست و از گذشته در مخافل رسانه ای و سیاسی مطرح شده است. بخشی از این مساله هم به نگرانی هایی که اسرائیلی ها دارند مربوط است. در این حال مقامات سوریه نداشتن سلاح های شیمیایی را نفی نکرده و عضو پیمان مربوط به عدم به کارگیری سلاح های شیمیایی هم نیستند. بنابراین این گمان برای اسرائیلی ها وجود دارد که در صورت بحرانی شدن سوریه این سلاح ها بر ضد اسرائیل به کار رود. اکنون نیز فشار اسرائیلی ها و امریکایی ها و غرب وضعیت را به سمتی میبرد که جنگ روانی مبنی بر اینکه نظام حاکم بر دمشق از سلاح ها در داخل هم مصرف خواهد کرد ایجاد شده است. امری که توسط دولت رد شده است. در همین راستا هم هفته گذشته جنگ روانی نرمی در مورد سلاح های شیمیایی شروع شده و رسانه های غربی به آن پرداخته اند. چنانچه جدا از وزیر خاجه امریکا، دبیر کل سازمان ملل، وزیر دفاع امریکا و فرمانده مخالفان سرهنگ ریاض اسعد به آن پرداخته اند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: وزارت خارجه سوریه طی نامه ای به شورای امنیت و دبیر کل سازمان ملل نسبت به امکان استفاده سلاح های شیمیایی توسط مخالفان هشدار داده و ادعا شده که القاعده در خاک ترکیه دست به تولید این سلاح ها زده است. آیا ممکن است مخالفان سلاح شیمیایی داشته باشند؟

 معلوم نیست این ادعا درست باشد یا نه، اما اگر القاعده به چنین سلاحی دست یافته باشد به گونه ای درز خواهد یافت و یا طرف هایی در جهت مقابله به عنوان موضع بازدارنده در مقابل دولت آن را مطرح می کنند. بنابراین به نظر من ادعای سوریه نیز می تواند در راستای جنگ روانی و پاسخ به اقدامات رسانه های غربی باشد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: با در نظرداشت واکنش مقامات غربی به سلاح شیمیایی سوری ها به نظر شما این حساسیت می تواند بهانه ای برای حمله محدود برای از بین بردن سلاح های شیمیایی سوریه باشد؟

صحنه داخلی سوریه بی ثبات است و احتمال هر چیزی وجود دارد، اما باید دید چگونه به این پایگاه ها دسترسی پیدا خواهند کرد و آیا حضور آنان در این مناطق به معنای دخالت نظامی تلقی نمی شود؟ یعنی گذشته از اینکه بسیاری طرح هر حمله را وابسته به رای شورای امنیت می دانند، رسیدن به مراکز این سلاح ها هم باید قاعدتا زمینی باشد و بحث دخالت خارجی  مطرح می شود. در این حال سوریها هم خود را برای این مرحله آماده کرده اند و شاید دور از ذهن نباشد که ارتش سوریه ترجیح دهد که در این بحران با نیروهای خارجی مواجه گردد تا نیروهای داخلی.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به تلاش ها برای استقرار موشک های پاتریوت در مرز میان ترکیه و سوریه و همچنین طرح هایی در مورد حمله گسترده ناتو به سوریه چه متغیرهایی را برای هر گونه حمله ناتو به سوریه دخیل می دانید ؟

در شرایط فعلی به نظر نمی رسد که ناتو به این جمع بندی رسیده باشد که بر ضد سوریه دست به حمله نظامی زند. نخستین متغیر منفی در این امر این است که ترکها می دانند که اگر قرار باشد دخالت خارجی ناتو در سوریه رخ دهد حتما باید نیروهای عمل کننده ترکی وارد عمل شوند. این در حالی است که ترک ها خود مشکلاتی متعدد در صحنه داخلی دارند و ترجیح می دهند که نیروهای عمل کننده نیروهای ترک نباشد. از سوی دیگر اگر چنین اقدامی بخواهد صورت گیرد باید با پشتوانه توافق بین المللی باشد. در این حال احتمال درگیری بازیگران منطقه ای و بین المللی در سوریه به گونه ای نظامی دور از ذهن نیست. موضع اخیر روسها هم حکایت از آن دارد آنان پشت سوریه ایستاده اند. در کنار همه اینها نیز طرح حمله می تواند با هدف تضعیف روحیه ارتش سوریه باشد.  از نگاه من و از نظر عملیاتی نیز اکنون زمان مناسبی برای هر گونه حمله ناتو به سوریه نیست.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: اگر ایالات متحده با روسیه در زمینه سوریه به صورت ابتدایی به توافق برسند، احتمال گذر روسیه از اسد وجود دارد؟

روسها به منطقی بین المللی در این زمینه پایبند هستند و این امر را به عنوان رویه ای مطرح میکنند که غربی ها نباید رهبری کشوری را با زور تغییر دهند. فارغ از اینکه این فرد اسد و یا هر کسی دیگر باشد. آنان بارها مطرح کرده اند که بحث در مورد اسد نیست بلکه به عنوان اصل کلی در قواعد بین الملل تغییر نظام ها، رژیم ها، تغییر روسای آنها نباید توسط یک قدرت یا ائتلاف های نظامی بیرونی صورت گیرد. بلکه باید توسط مردم این کشورها صورت گیرد. در این حال روسها ملاحظات خاص خود را دارند و در مناطق مختلف با امریکاییها هم درگیر هستند. قبلا هم در زمان اشغال عراق و لیبی اعتراض کرده و اکنون احساس می کنند که باید در صحنه حضور داشته باشند. لذا بازی روس ها فراتر از گرفتن و دادن امتیاز در مورد سوریه است و روسها بر این نظرندکه درصورت شکل گیری این رویه ناتو در آینده در حوزه های امنیتی روسیه نیز وارد می گردد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: آیا ممکن نیست که همچون سال 2003 میلادی که امریکایی ها برای حمله به عراق تسلیحات کشتار جمعی در اختیار صدام حسین را بهانه قرار دادند، این بار هم که در سوریه  سخن از تسلیحات شیمیایی به میان آمده است این امر زمینه ای برای حمله باشد؟

به نظر من شرایط با آن دوران متفات است  صدام  به توصیه های بسیاری عمل نکرد. اما در مورد سوریه متغیرهایی وجود دارد که در سال 2003 نبود. امروزه نیز صحنه سوریه نبرد منطقه ای است و طرف های مختلف بین المللی وارد صحنه سوریه شده اند و فکر می کنند که منافع آنها نباید خدشه دار گردد. امری که در مورد عراق مطرح نبود و غرب به گونه ای یکجانبه وارد عراق شد. در این بین جدا از نیاز به رای شورای امنیت در واقع وزن کشی های بین المللی در صحنه سوریه به گونه ای است که به شکلی قطب بندی های آینده جهانی  در حال تعیین شدن است. یکی از علل طولانی شدن وضعیت سوریه نیز همین امر است. به علاوه اگر غربی ها می تواستند وارد سوریه گردند زودتر از این وارد می شدند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: حضور القاعده در سوریه چه تاثیری در هر گونه طرح حمله به سوریه دارد؟

قطعا این امر بی تاثیر نیست اما نگرانی غرب از حضور نیروهای تندرو سلفی که بعضا با القاعده در ارتباط هستند از دو زاویه مهم است: نخست حضور القاعده در سوریه آینده سوریه را تحت تاثیر قرار میدهد و اگر قرار باشد اتفاقی در سوریه رخ دهد چالش جدید برای هر نوع نظام در سوریه است. چنانچه امروزه نیز برای اسد این امر چالشی مهم است. از سوی دیگر در هرج و مرج بعد از فروپاشی اسد در سوریه (که از نظر غرب قطعی است) احتمال اینکه القاعده به سلاح های شیمیایی دست یابد و وارد جولان گردد و به تهدید اسرائیل بپردازند باز مساله ای مهم وقابل تامل است.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: تلاش کنونی غرب در حوزه سوریه بر چه محوری هایی استوار است؟

در شرایط کنونی تلاش غربی ها آن است که در محور سیاسی تحرکات خود را بر ضد سوریه افزایش دهند، در محور اقتصادی تحریم ها را افزایش دهند و در محور نظامی نیز تحولاتی را صورت دهند که نیروهای بومی موجب تضعیف ارتش و دولت اسد گردند نه اینکه به یکباره شرایط را تغییر دهند.