کوثر آوینی: این درست که جشنواره جدید از راه رسیده و باید «به روز» باشیم و ببینیم امسال چه خبر است، اما گاهی اوقات بد نیست به پشت سرمان هم نگاهی بیندازیم و ببینیم کجا بودیم و چه کار کردیم و از کجا به این جا رسیدیم. این جور تذکرها خوب است، به‌خصوص برای ما که حافظه تاریخی نداریم و خیلی اوقات فکر می‌کنیم هر واقعه‌ای از آن لحظه رسمیت یافته که ما به آن پیوسته‌ایم!
اخبار و نکات و برخی وقایع جذاب دوره‌های گذشته جشنواره فجر را دست‌چین کرده‌ایم تا در میان هیاهو و شلوغی جشنواره بیست و هفتم، مجالی پدید آید که چند دقیقه هم به گذشته فکر کنیم؛ شاید عبرت‌آموز باشد. یادآوری خاطرات همیشه فوایدی دارد.
دوره اول، سال 1361
ـ نخستین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر در تاریخ 11 بهمن ماه سال 1361 با پیام مهندس میرحسین موسوی (نخست وزیر وقت) و سخنرانی سید محمد خاتمی (وزیر ارشاد اسلامی وقت) در تالار وحدت افتتاح شد، و اگرچه قرار بود در روز 22 بهمن به پایان رسد، تا 24 بهمن ادامه پیدا کرد.
ـ حسین وخشوری دبیر جشنواره در گفت‌و‌گویی مطبوعاتی اعلام کرد که هدف از برگزاری این جشنواره، به وجود آمدن مکانی برای تبادل افکار و بحث و گفتگو درباره مسائل سینمایی است که نمایشگر تلاش انسان‌ها برای رسیدن به استقلال و آزادی در هر کجای دنیاست.
ـ جشنواره اول شامل هشت بخش بود: «مسابقه»، «چشم‌انداز سینمای کوبا»، «سینمای ایتالیا از نئورئالیسم تا امروز»، «سرخ‌پوستان و سیاه‌پوستان در سینما»، «سینمای کودک و نوجوان»، «سینمای ایران پس از انقلاب»، «فیلم‌های هشت و شانزده میلی‌متری» و «نمایش‌های ویژه». تعداد فیلم‌های شرکت‌کننده در این هشت بخش به بیش از 160 فیلم رسید که در 10 سالن سینما در تهران نمایش داده شدند.
ـ در بخش مسابقه، پنج فیلم اشباح (رضا میرلوحی)، حاجی واشنگتن (علی حاتمی)، خط قرمز (مسعود کیمیایی)، سفیر (فریبرز صالح) و مرگ یزدگرد (بهرام بیضایی) حضور داشتند که از این میان، خط قرمز و مرگ یزدگرد هرگز اکران عمومی نشدند، و این‌چنین، سنت «اکران: تنها در جشنواره فجر» از همان دوره نخست شکل گرفت!
ـ در بخش «سینمای کودک و نوجوان»، تنها یک فیلم ایرانی حضور داشت: ابراهیم در گلستان، ساخته ایرج امامی. از دیگر آثار این بخش، انیمیشن صد و یک سگ خالدار و فیلم جنگ ستارگان (جرج لوکاس) بود! جنگ ستارگان یکی از معدود فیلم‌های سینمای آمریکاست که در این دوره به نمایش درآمده.
ـ در بخش «سینمای ایران پس از انقلاب» فیلم‌هایی از مهدی صباغ‌زاده، امیر قویدل، امیر نادری، محمد علی سجادی، محمد علی نجفی، ایرج قادری، پرویز نوری و جهانگیر جهانگیری پخش شد. در بخش فیلم‌های کوتاه نیز فیلم‌سازانی نظیر کیومرث پوراحمد، جمال شورجه، خسرو معصومی و کامران شیردل حضور داشتند.
ـ فیلم‌های خارجی نمایش داده شده در این جشنواره اکثراً از منابع موجود در داخل کشور تهیه شده بودند و در نتیجه اغلب با دوبله فارسی پخش شدند! این فیلم‌های دوبله آثاری را شامل می‌شد که پیش‌تر برای اکران آماده شده بودند، اما هنوز منتظر گرفتن نوبت اکران بودند.
ـ تشکیل شدن صف‌های بسیار طولانی در برابر گیشه سینما و انتظار ده، دوازده ساعته مردم برای پیدا کردن امکان ورود به سالن، سنتی است که از همین اولین دوره برپایی جشنواره به وجود آمد. گفته شده که در این دوره حدود 180 هزار نفر موفق به تماشای فیلم شدند. در برخی مواقع، تماشاگران پس از پایان تماشای یک فیلم ایرانی، دسته‌جمعی در خیابان حرکت می‌کردند و شعار سرمی‌دادند.
ـ مراسم اختتامیه جشنواره در روز 24 بهمن ماه در سینما آزادی برگزار شد. در این مراسم، حجت‌الاسلام گل‌محمدی، سرپرست کمیته گزینش فیلم‌ها گفت: «در این جشنواره، نتوانستیم از میان فیلم‌های 35 میلی‌متری فیلمی را به عنوان الگو انتخاب کنیم، لذا به هیچ یک از فیلم‌ها جایزه‌ای داده نمی‌شود»!
ـ اسامی هیئت داوران فیلم‌های بخش «مسابقه» اعلام نشد. اما اسامی داوران بخش «فیلم‌های شانزده و هشت میلی‌متری» اعلام و جوایز این بخش هم اهدا شد. در این بخش، جواد شمقدری به خاطر کارگردانی فیلم شانزده میلی‌متری یا زهرا دیپلم افتخار دریافت کرد.
ـ رادیو، تلویزیون و مطبوعات به شکل بسیار محدودی اخبار اولین جشنواره فیلم فجر را پوشش دادند.
دوره دوم، سال 1362
ـ در دومین دوره برگزاری جشنواره فجر، برای اهمیت دادن به سینمای ایران، پسوند «بین‌المللی» از نام جشنواره حذف شد و تمام بخش‌های مربوط به فیلم‌های خارجی هم کنار گذاشته شد. جشنواره در دو بخش «سینمای حرفه‌ای» (با دو زیر شاخه «مسابقه» و «سینمای ایران پس از انقلاب اسلامی») و «سینمای آماتور» برگزار شد.
ـ از آن‌جا که متولیان جشنواره دوم اعتقاد داشتند که برگزاری همزمان دو بخش «حرفه‌ای» و «آماتور» (هشت میلی‌متری) باعث کمتر دیده شدن آثار بخش «آماتور» می‌شود، فیلم‌های این بخش را در روزهای 12، 13 و 14 بهمن در موزه هنرهای معاصر نمایش دادند. و پس از آن فیلم‌های بخش حرفه‌ای از تاریخ 14 تا 22 بهمن در سینماهای بهمن، آزادی و فرهنگ پخش شدند. فیلم‌های آماتور شانزده میلی‌متری هم پیش از فیلم‌های بلند حرفه‌ای نمایش داده شدند تا بهتر دیده شوند.
ـ گنجاندن نمایش فیلم‌های کوتاه شانزده میلی‌متری پیش از فیلم‌های حرفه‌ای مشکلاتی را هم به وجود آورد. از یک طرف سینماهای نمایش‌دهنده فیلم کوتاه این آثار را جدی نمی‌گرفتند و چراغ‌های کوچک داخل سالن را خاموش نمی‌کردند، از طرف دیگر تعدادی از فیلم‌های کوتاه شانزده میلی‌متری آن قدر بلند بودند که نمایش فیلم حرفه‌ای پس از خود را به تعویق می‌انداختند. فیلم کوتاه باران ساخته کیومرث پوراحمد یکی از همین فیلم‌های کوتاهِ بلند بود!
ـ در جشنواره دوم فیلم‌سازانی نظیر علیرضا داوودنژاد، خسرو سینایی، محسن مخملباف (با سه فیلم!)، رسول صدرعاملی، رضا میرلوحی، محمدعلی سجادی، مهدی صباغ‌زاده، سعید حاجی‌میری، مسعود اسداللهی، محمدرضا اعلامی و رسول صدرعاملی در بخش سینمای حرفه‌ای، و بزرگمهر رفیعا، نورالدین زرین‌کلک، عباس کیارستمی، کیومرث پوراحمد، جواد شمقدری، فرشید مثقالی، شهاب رضویان و مسعود جعفری جوزانی در بخش آماتور فیلم داشتند.
ـ در این دوره، فیلم گفت به زیر سلطه من آیید با کارگردانی، تهیه‌کنندگی و فیلمنامه داریوش ارجمند به نمایش درآمد که با اعتراض تماشاگران روبه‌رو شد. مدت کمی پس از شروع نمایش این فیلم، صدای اعتراض و هیاهو و سوت کشیدن تماشاگران سالن را پر کرد و تا انتهای نمایش فیلم ادامه پیدا کرد. آن دسته از تماشاگران که تا پایان فیلم در سالن ماندند، پس از پایان جنجال به پا کردند که یا فیلم خوب به ما نشان دهید، یا پولمان را پس دهید!
ـ هیئت داوران بخش حرفه‌ای شامل سید محمد بهشتی، مهدی حجت، اکبر عالمی، منوچهر عسگری نسب، مهدی کلهر، محمدعلی نجفی و سینا واحد بود. هیئت داوران هیچ کدام از فیلم‌ها را به عنوان بهترین فیلم به مفهوم مطلق، واجد همه شرایط ندانست و بهترین فیلم را انتخاب نکرد. همچنین هیچ بازیگر زنی در میان برگزیدگان وجود نداشت که هیئت داوران در این مورد دلیلی ارائه نداد. لوح زرین بهترین کارگردانی به سینایی برای فیلم هیولای درون، بهترین فیلمنامه به داوودنژاد و ابراهیم مکی برای جایزه، بهترین فیلم کوتاه به کیارستمی برای همسرایان، و جایزه مخصوص هیئت داوران به دیار عاشقان ساخته حسن کاربخش اهدا شد. پرویز پرستویی هم برای بازی در این فیلم دیپلم افتخار بهترین بازیگر نقش دوم را دریافت کرد. همچنین فیلم‌های کوتاه تصویر شکسته (جعفری جوزانی) و باران (پوراحمد) مورد تقدیر قرار گرفتند.
ـ نام برندگان در شب آخر و پیش از برگزاری مراسم پایانی، لو رفته بود و در سالن‌های نمایش دهان به دهان می‌گشت.
ـ در طول برگزاری جشنواره دوم، دو نشریه 36 صفحه‌ای با جلد رنگی و همراه با آگهی چند فیلم در روزهای اول و آخر منتشر شد. در کنار این دو نشریه، هشت شماره خبرنامه 12 صفحه‌ای زیراکسی هم منتشر شد.
ـ قطع ناگهانی برق در روزهای آغازین جشنواره، هم آماده شدن برخی فیلم‌ها را به تأخیر انداخت و هم انتشار نشریه جشنواره را.
ـ پیش از شروع جشنواره اعلام شد که در روزهای میانی، چند سمینار درباره مسائل و مشکلات سینمای حرفه‌ای و آماتور ایران با حضور مسئولان سینمایی کشور و دست‌اندرکاران ساخت فیلم برگزار خواهد شد. اما این سمینارها به دلایل نامعلومی برگزار نشد.
ـ همزمان با برپایی جشنواره فجر در تهران، در 24 استان دیگر هم هفته فیلم‌های ایرانی برگزار شد.
نظر شما