هادی معیری نژاد- برای خاطره بازها و دوستداران نوستالژی تهران قدیم ، کاخ گلستان یک نعمت بزرگ است چرا که به جرات می توان گفت تهران از آنجا آغاز شده است و زمان هم در کاخ گلستان متوقف شده است.
این کاخ که همین یکی دو روز پیش ثبت جهانی هم شده است، مجموعه‌ای از بناها است که در میدان ارگ تهران واقع است. بناهای این کاخ در زمان‌های مختلف ساخته شده‌اند.
نام آن از تالار گلستان واقع در عمارت خروجی گرفته شده‌است. شروع آن به ارگ تاریخی تهران و زمان شاه طهماسب اول باز می‌گردد ولی در دورهٔ قاجار گسترش فراوانی یافت و محل سکونت شاهان قاجار بود.
در زمان پهلوی جهت مراسم رسمی و محل اقامت روسای جمهور و مهمانان ویژه خارجی استفاده می‌شد. با این وجود قسمت‌هایی از آن در این زمان تخریب شد.
اتفاق‌های مهمی از تاریخ معاصر ایران در این مجموعه به وقوع پیوسته‌است. در حال حاضر به صورت موزه مورد استفاده قرار دارد.
بناهای موجود در کاخ
شمس العماره: شمس العماره یا بنای خورشید یکی از بناهای تاریخی تهران، مربوط به دورهٔ قاجار و از شاخص‌ترین بناهای کاخ گلستان و برجسته‌ترین ساختمان ضلع شرقی مجموعه کاخ گلستان است. دلیل برجسته بودن این سازه، بلندی، تزیینات و طراحی آن است
گویا ناصرالدین شاه پیش از سفر به اروپا و با دیدن تصاویر بناهای فرنگستان، تمایل پیدا کرد بنایی مرتفع، نظیر آنها در پایتخت خود ایجاد کندتا بتواند از بالای آن منظره شهر و دورنمای پیرامون را تماشا کند. ساخت این ساختمان در سال ۱۲۸۲ ه. ق به دستور ناصرالدین شاه آغاز و پس از دو سال به مباشرت دوستعلی‌خان نظام‌الدوله به پایان رسید. این ساختمان برای تماشای شهر تهران و اطراف آن توسط شاه و مهمانان او مورد استفاده بود. طرح و نقشه آن ظاهرا از معیرالممالک و معمار آن استاد علی محمد کاشی بود.سبک این بنا ترکیبی از معماری سنتی ایرانی و معماری غربی است.
تالار سلام : تالار سلام یا تالار موزه یکی از اتاق‌های کاخ گلستان است که در حال حاضر به صورت موزه مورد استفاده قرار می‌گیرد. این تالار در ابتدا نیز به همین قصد ساخته شده بود. پس از اولین سفر ناصرالدین‌شاه به اروپا وی تصمیم گرفت موزه‌ای شبیه موزه‌های اروپایی ایجاد کند. این تالار در زمان پهلوی برای تشریفات رسمی مورد استفاده بوده است و تاجگذاری رضاشاه و نیز تاجگذاری محمدرضا پهلوی در آن صورت گرفت. معماری این تالار و تالار آینه و سرسراها و وابسته‌های آن توسط صنیع‌الملک (حاج ابوالحسن معمارباشی) صورت گرفته است.
در این تالار تابلوهای نفیسی از نقاشان ایرانی از جمله کمال الملک و همچنین برخی اشیاء نفیس به نمایش درآمده است. اما شاید مهم‌ترین چیزی که در این تالار قرار داشته تخت مشهور به تخت طاووس (قاجاری) بوده است که اکنون در موزه جواهرات ملی قرار دارد و تنها بدلی از آن در تالار موجود است.
تالار آینه: تالار آینه یکی از اتاق‌های زیبای کاخ گلستان تهران می‌باشد. این تالار به همراه تالار سلام در سال توسط صنیع الملک ساخته شد، اتمام تزیینات آن تا سال ۱۲۹۹ قمری طول کشید.
بیشترین شهرت این تالار به دلیل نقاشی زیبایی است که کمال‌الملک از آن کشیده‌است و در آن تصویر آینه‌ها و ناصر الدین شاه دیده می‌شود. تالار دیگری که در نزدیکی این تالار قرار دارد تالار سلام است که در گذشته برای مراسم رسمی مورد استفاده بوده‌است.
نکتهٔ جالب در مورد تالار آینه این است که در صورتی که نقاشی کمال‌الملک از این تالار را دیده باشید تالاری نسبتاً وسیع را در نظر تجسم خواهید کرد در صورتیکه با مشاهده تالار از نزدیک متوجه خواهید شد که تالار واقعی بسیار کوچکتر از آن چیزی است که تجسم نموده‌اید. این مطلب می‌تواند ناشی از هنر نقاش در باشکوه نمایی تالار باشد.
تخت مرمر: بنای ایوان تخت مرمر قدیمی‌ترین بنای کاخ گلستان تهران است.
نام آن از تخت مرمرینی است که در دوره فتحعلی شاه ساخته شده و در ایوان اصلی آن قرار دارد. این تخت شامل ۶۵ قطعه مرمر یزد است.
ساخت آن را به کریم خان زند نسبت می‌دهند ولی بعضی بر این باورند که اساس آن از عهد وی بوده‌است و به زمان آقا محمد خان تغییراتی درآن داده‌اند. همچنین برخی آن را از دوره صفوی می‌دانند.
این ینا جای تاجگذاری و مراسم سلام نوروزی شاهان قاجاربود. آخرین مراسم برگزار شده در این محل، تاجگذاری رضا شاه در آذر ماه ۱۳۰۴ خورشیدی بوده‌است.
کاخ ابیض: این کاخ یکی از کاخ‌های زیبای وقع در مجموعهٔ کاخ گلستان (در میدان ارگ تهران) است که امروزه به عنوان موزهٔ مردم‌شناسی مورد بازدید عموم قرار می‌گیرد.
در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه، شاه سلطان عبدالحمید، پادشاه عثمانی مقداری اثاثیه ارزشمند و گرانبها برای شاه ایران فرستاده چون در آن هنگام تقریباً همه کاخها و تالارهای سلطنتی با تابلوها و اثاثیه متعدد پر و آراسته شده بود، از این رو ناصرالدین شاه تصمیم گرفت که در گوشه جنوب غربی محوطه کاخ گلستان، که سابقاً محل کلاه فرنگی یا برج آغامحمدخانی بود، کاخ جدیدی بنا کند و هدایای سلطان را در آن جای دهد.
این بنا به علت سفیدی رنگ نمای ساختمان، که به شیوه بناهای قرن ۱۸ اروپا گچ‌بری و نماسازی شده بود و نیز به سبب آنکه پله‌ها سراسری کاخ مرمر سفید رگه‌دار بود، کاخ ابیض نامیده می‌شد. کاخ ابیض از همان ابتدای بنای خود به جلسات هیئت دولت اختصاص یافت. جلسات تا سال ۱۳۳۳ شمسی، در این کاخ و در تالار سلطان عبدالحمید تشکیل می‌شد. در سال ۱۳۴۴ به سبب تاجگذاری محمدرضا شاه پهلوی در ضلع غربی و نیز طبقه پایین ساختمان تغییراتی به وجود آمد و از سال ۱۳۴۷ تا به امروز به موزه مردم‌شناسی تبدیل شد.
خلوت کریمخانی: خلوت کریمخانی در گوشه شمال غربی محوطه کاخ گلستان قرار دارد. این بنا دیوار به دیوار تالار سلام است. خلوت کریمخانی بنایی سر پوشیده و ستون‌دار به‌صورت ایوان سه دهنه می باشد. در مرکز ساختمان آن حوضی ساخته شده است و پیشتر از این آب قنات شاه از میانه حوض می‌جوشیده‌است.
این بنا ظاهرآ در سال 1173 هجری قمری و در زمان کریم‌خان زند احداث گردیده و در زمان ناصرالدین شاه، که بنای جدید تالار سلام ساخته می شده‌است، قسمت اعظم آن تخریب گردیده و امروزه تنها بخشی از آن باقی مانده‌است.
خلوت کریم خانی یا جلوخان یکی از بناهای دوران کریم خان می‌باشد.این محل راه عبوراز اندرون و باغ گلستان به دیوانخانه و تالار تخت مرمر بود. ولی در زمان ناصرالدین شاه به سبب تغییر وضع ساختمانها آن معبر مسدود گردید.
در این محل نیز یک تخت مرمرین قرار دارد که بسیار کوچکتر و ساده‌تر از تخت مرمر اصلی است.معروف است که ناصرالدین شاه این گوشه کاخ گلستان را بسیار دوست داشته و اغلب در این محل خلوت می کرده و قلیان می‌کشیده.
ضمن آنکه سنگ قبر ناصرالدین شاه بعد از جابه جایی‌های فراوان سرانجام در همین محل نگاهداری می‌شود. این قبر که بر روی آن تصویر این شاه ایرانی به صورت برجسته حجاری شده در ابعاد 50×131×249 سانتی‌متر ساخته شده‌است. در زیر سنگ نام حجار با جمله «عمل استاد عباس‌قلی حجار» دیده می‌شود.
عمارت بادگیر: عمارت بادگیر در کاخ گلستان میدان ارک تهران واقع شده‌است. بین سال‌های ۱۲۲۰ و ۱۲۶۰ به دستور فتحعلی شاه قاجار ساخته شد. این عمارت که محل تاجگذاری مظفرالدین شاه قاجار نیز بوده‌است معماری جالب و تزیینات بسیار زیبایی دارد و اخیرآ مرمت شده‌است.
نام این بنا برگرفته از بادگیر بلند این ساختمان است. این عمارت به طور کامل به دستور ناصر الدین شاه باز سازی شد. پلان تالار اصلی این عمارت به صورت صلیبی بوده و این تالار با ارسی بسیار وسیع و زیبا به همراه تزئینات آیینه کاری و گچ بری آراسته شده‌است. برج‌های بادگیر تنها بادگیرهای تزئین شده با معرق در ایران می‌باشند.[۲][نیازمند منبع بیشتر]
در زیر عمارت بادگیر یک اتاق تابستانی بزرگ قرار داشته که با جریان باد چهار برج بادگیر و با کمک حوضخانهٔ میانی که آب قنات شاهی در آن جاری بود، خنک می‌شد. در حال حاضر جریان آب به علت احداث مترو قطع گردیده‌است و از بادگیرها به صورت قبلی استفاده نمی‌شود.
وقایع تاریخی که در کاخ اتفاق افتاده‌اند
تاجگذاری پادشاهان قاجار از جمله احمدشاه بر تخت مرمر
تاجگذاری مظفرالدین شاه قاجار درعمارت بادگیر
گشایش مجلس یکم در ۱۸ شعبان ۱۳۲۴ ه. ق. با حضور شاه در اتاق برلیان عمارت گلستان
تاجگذاری رضا شاه در ۴ اردیبهشت ۱۳۰۵ در تالار سلام
تاجگذاری محمدرضا پهلوی در تالار سلام
شاهان ساکن در کاخ
آغا محمد خان قاجار
فتحعلی شاه
محمد شاه قاجار
ناصرالدین شاه قاجار
مظفرالدین شاه
محمد علی شاه قاجار
احمد شاه قاجار
301
نظر شما