به گزارش خبرآنلاین، کتاب «به زبان آدمیزاد» با عنوان فرعی «یادداشت‌هایی در ستایش پاکیزه‌نویسی و نکوهش شلخته‌نگاری در متون اداری و رسانه‌ای» نوشته رضا بهاری است که توسط نشر نی منتشر شده است.
این کتاب نخستین بار در سال 1382 بر اساس سلسله گزارش‌‌هایی از جلسه‌های کارگاهی درست‌نویسی نوشته‌های ادارای کارشناسان معاونت پژوهشی وزرات علوم، تحقیقات و فناوری، نوشته شده بود که از سوی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، با شمارگان قابل‌توجه به چاپ رسید.
اگر چه موضوع کتاب «به زبان آدمیزاد» در یک کلمه، ویراستاری است، اما در واقع می‌توان کتاب را رساله‌ای طنزآمیز در تحلیل شیوه نوشتار رسمی در کشور دانست. و همان‌طور که ویژگی تمام نوشته‌های طنز آمیز است، نویسنده با پنبه خنده و شوخی سر ادبیات پرطمطراق نوشته‌های رسمی و اداری را می‌برد.
نویسنده با ریشه‌شناسی عادت «کلیشه نویسی، درازنویسی، بیهوده‌نویسی و در یک کلام شلخته‌نگاری»، به شناخت این بحران نگارشی می‌پردازد و توضیح می‌دهد که زبان اداری چگونه از سادگی و طبیعی بودن تغییر شکل پیدا کرده و به شکل امروزی آن درآمده است: «نثری که در نتیجه‌ی همدستی این عوامل به ما رسیده ـ یعنی نثر اداری یا دست کم نثر غالب در ادارات ـ عموما آن قدر گرفتار شلختگی، زوائد، و کلیشه‌زدگی است که مخاطبان حرفه‌ای یادگرفته‌اند بخش بزرگی از نامه‌ای را که دریافت می‌کنند نخوانند و فقط در اواسط و یا اواخر آن دنبال دو کلمه لب مطلب بگردند... حرف مکتوب که زمانی سند بود، حالا باد هوا شده است.»
رضا بهاری با لحنی جذاب و با استفاده از تمثیل‌های به قول خود، با ربط و بی‌ربط چنان موضوع ویراستاری را مطرح کرده است، که هر غیر صاحب فنی را هم تا پایان با خود می‌کشاند. چنانچه نویسنده در توضیح سبک نوشتارش می‌نویسد: «... این ویراست هم با ادبیات فاضلانه و توصیه‌های عالمانه از قماش «اندر آداب... فلان و فلان» بسیار فاصله دارد... یعنی کل نوشته به زبانی است که حتی آدم‌های خیلی تحصیل کرده هم وقتی دور هم می‌نشینند، و میکروفون و دوربین و خبرنگار و مصاحبه‌گری حضور ندارد، معمولا با همین زبان با هم حرف می‌زنند: به زبان آدمیزاد.»
در معرفی ناشر از این کتاب می خوانیم: «آدمیزاد وقتی قلم به‌دست گرفت تا قراردادی با همسایه، شهادت‌نامه‌ای برای خویشاوند، تظلمی به کدخدا، یا عریضه‌ای به عدلیه بنویسد، ناگهان ترمزِ احساسات طبیعی‌اش را کشید و در انتخاب کلمات و عبارات احتیاط کرد تا دسته‌گلی به آب ندهد. از صراحت چون خیری ندیده بود کم‌کم به دوپهلونویسی و درازنویسی و لاجرم به مُهمل‌نگاری رو آورد... بعدها کاتبان قاجاری انواع تکنیک‌های شکسته‌نویسی و ابراز عبودیت و جان‌نثاری را هم ابداع کردند؛ به مخده‌هاشان تکیه دادند و با هزار کرشمهٔ قلم تا می‌توانستند صنعت به‌کار بردند و با الفاظ ثقیل عبارت‌پردازی کردند و سرانجام مطنطن‌نویسی را به اوج کمال رساندند ـ اما بزرگ‌ترین دستاوردشان در سیر تکامل نثر دیوانی این بود که توانستند، به زبان فاخر و با خط شکسته‌نستعلیق، سالیان سال همچنان مهمل بنویسند... عریضه‌نویسانی که جلو عدلیه بساط پهن کرده بودند تا چند دهه کارشان فقط نوشتن مهملات بود اما بعداً، با ورود ماشین تحریر به صحنه، به تایپ‌کردن مهملات تبدیل شد... اختراع خودار نقطه عطفی در تاریخ تحولات نثر فارسیِ اداره‌جاتی بود. قبل از ظهور این وسیله، کارمندان اولیه قلم‌شان را در لیقه دوات فرو می‌بردند و، بسیار پاکیزه و با طمأنینه، مهمل می‌نوشتند؛ اما خودکار سرعت نوشتن مهملات را چندین بار افزایش داد و بی‌گمان در شکل‌گیری مکاتب امروزی مهمل‌نویسی و شلخته‌نگاری نقش با اهمیتی ایفا کرد...»
این کتاب همچنین کوششی در تشریح تاریخی ـ اجتماعی یک خصلت اجتماعی است که در میان عالمان و اهل ادب، برای فاصله گرفتن از عوام، بسیار رواج دارد. در واقع این شکل و سیاق نوشتن، به ابزاری تبلیغاتی برای به رخ کشیدن قدرت قلم و دانش اهل علم تبدیل شد: «... بعضی مقاله نویسان، به خصوص از نوع «حضرت استادی»شان، هنوز فکر می‌کنند که خوبیت ندارد نوشته‌شان شبیه حرف زدنشان باشد و بنابراین سعی می‌کنند با فعل‌های عتیقه، به زعم خودشان، به آثار منثورشان وزن و اعتبار ببخشند.»
کتاب به دو بخش اصلی تقسیم شده است؛ نظریات و عملیات. بخش اول این کتاب با عناوینی نظیر: به جای مقدمه؛ کارگاه پاکیزه نویسی؛ آشنایی با صورت مسئله؛ قدری تاریخچه؛ یک توضیح؛ چند نکته؛ در نکوهش نثر شلخته؛ روز و شب در جاده‌ها رانندگی کار من است و ...، به تفصیل «سیرتطور تاریخی-اجتماعی ادبیات»، ویژگی‌های این متون و نوشته‌های اداری و علل گرایش و غلبه این سبک و دلایلی که باید از این سبک دوری کرد، می پردازد.
بهاری در بخش دوم کتاب با عنوان «عملیات»، با آوردن نمونه‌هایی از متون اداری و آگهی‌ها، به شکل عملی خواننده را با مشکلات و زشتی‌های این سبک نوشتار آشنا، و تمرینی عملی در تصحیح شلخته‌نگاری ارائه می‌کند. با عناوینی شامل: منظور؛ آفت‌های اداری کننده نثر فارسی؛ در مذمت استفاده از فعل‌های عهد عتیق؛ مردم چرا فعل‌های عتیقه به کار می‌برند؟، اسب حیوان نجیبی است و ... .
در بخشی از این کتاب باعنوان «آشنایی با صورت مساله» می خوانیم:
«کلیشه‌نویسی، درازنویسی، بیهوده‌نویسی، و در یک کلام شلخته‌نگاری سال‌هاست که در نوشته‌های اداری ما جا خوش کرده است و ظاهرا به این راحتی‌ها بیرون رفتنی نیست. شلخته‌نگاری البته منحصر به نثر اداری نیست و دامنه بسیار وسیع‌تری دارد. این پدیده، در مفهوم کلی‌اش، گاهی دامن مطبوعات و رسانه‌های جمعی و حتی کتاب‌های درسی را هم می‌گیرد. اما هدف این کارگاه عمدتا بررسی مشکلات نوشته‌های اداری (و رسانه‌ای) است.
... قبل از هرچیز لازم است تاکید کنیم که این کارگاه هیچ ربطی به آموزش‌های عتیقه سنتی، از قبیل "اصول و فنون یا آیین نگارش اداری" ندارد. در واقع شاید یک کمی هم ضد آنها باشد. اگر این همه تکلف و درازنویسی و عبارت‌های کلیشه‌ای اسمش "ادبیات اداری" است، ما به یک تعبیر قصد داریم ادبیات‌زدایی کنیم. در این کارگاه حتی نگران این هم نیستیم که معانی تمام اصطلاحات دستور زبان را بلدیم یا نه. پاسداری فرهنگستانی زبان فارسی هم فرع قضیه است. لابد می‌پرسید پس می‌خواهیم چه‌کار کنیم؟
می‌خواهیم تمرین کنیم که حتی‌الامکان ساده، صریح، موجز، بی‌ابهام، و بی‌پیرایه بنویسیم. می‌خواهیم حرمت خودمان، حرمت زبان مادری‌مان، و حرمت مخاطب‌هامان را پاس بداریم. می‌خواهیم سعی کنیم زبان مکاتبات و گزارش‌های اداری‌مان حتی‌المقدور طبیعی، نزدیک به زبان گفتاری، منسجم و منطقی، و در یک کلام "پاکیزه" باشد ...»
6060
نظر شما