پیامبر(ص) برای سخت‌گیری مبعوث نشدند

روزی با یکی از روسای دانشگاه‌های بزرگ وعده ملاقاتی داشتم. وقتی به دفتر ایشان رسیدم جوانی را دیدم با چشمان اشک‌آلود، تقاضایی را مصرانه مطرح می‌کرد و با چهره آمیخته با پشیمانی از او می‌خواست تا مساعدت کند، اما رییس محترم دانشگاه به جمله‌ای بسنده کرد و گفت بگذار تا ببینم. چون وارد اتاق شدیم، خود توضیح دادند که این دانشجوی ارشدی است که خبردار شدم در جریانی شرکت داشته و از اساتیدش خواستم نمراتش را اندکی کم کنند تا مشروط شود و الان در چنین وضعیتی است! آن گاه پیروزمندانه گفت: من این‌گونه، این‌ها را از دانشگاه اخراج می‌کنم! من که در بهت ناباوری فرو رفته بودم و اساسا چنین انتظاری نداشتم، گفتم گاهی رأفت نبوی هم بد نیست. البته آن عزیز حرف بنده را رد نکرد و گفت: درست است، این هم حرفی است! واقعا ما چه مقدار با سنت نبوی و اخلاق اسلامی هم‌گرا هستیم.

در سوگ جان‌سوز رحلت بزرگ‌انسان تاریخ بشری، حضرت محمد (ص) همگان غمگینیم و هر چه اندوهگین شویم و ناله کنیم باز اندک است، اما روشن است که بیش از توجه به این شعارها و مسائل عاطفی و احساسی، پرورش شعور و شناخت آن عزیز مورد نیاز است. قطعا ایشان خود بیشتر دوست می‌دارد که پیروانش او را بیشتر بشناسند و الگوی زیست خویش قرار دهند، چنان که خداوند در قرآن وی را اسوه نیکو برای کسی که امید به خدا و روز جزا دارد^۱، خوانده و فرموده است: هر که از او اطاعت کند، خدا را اطاعت کرده است^۲ و اطاعت و الگوگیری از او، در پرتو شناخت شئون حیاتی و شخصیت متعالی اوست.

پیامبر(ص) را به صفات متعددی می‌توان شناسایی کرد. او که به تعبیر امام علی(ع) در زمانی مبعوث شد که دنیا در تاریکی به سر می‌برد و خون‌ریزی در میان مردم شایع بود^۳، اما او آن را به جهانی اخلاقی و متعالی مبدل ساخت، چه کرد که چنین شد تا جامعه اسلامی نیز بر مسیر آن گام نهد؟ در میان همه ویژگی‌های نبوی و شاخصه‌های متعالی، اخلاق برین او از اهمیت بیشتری برخوردار است و هیچ تجربه انسانی نمی‌تواند جایگزینی برای آن نشان دهد. امروزه ما بیش از هر چیز به این بعد از شخصیت آن عزیز نیاز داریم و بزرگ‌ترین داشته و سرمایه ما مسلمانان نیز همین است. پیامبر(ص) اساسا برای متخلق‌سازی آدمیان به اخلاق الهی و والا مبعوث شده است، چنان که فرمود: تخلقوا باخلاق الله و بعثت لاتمم مکارم الاخلاق^۴؛ به اخلاق الهی خود را بیارایید و من برای کامل کردن فضایل اخلاقی مبعوث شده‌ام. بر اساس دسته‌ای از روایات، آن حضرت این مأموریت را اساس بعثت خود خوانده است.^۵  خداوند او را به اخلاق نیکو ستوده^۶  و فرمود: اگر تو انسان خشن و سخت‌گیری بودی، همگان از گرد تو پراکنده می‌شدند.^۷  رسول خدا(ص) در کلامی فرمود: آیا به شما خبر دهم که محبوب‌ترینتان نزد من چه کسانی‌اند و این که چه کسانی با من در روز قیامت هم‌نشین خواهند بود؟ نیکوترینتان از نظر اخلاق.^۸  اخلاق مهم‌ترین وجه شخصیت پیامبر(ص) بود که سه مورد آن برای امروز ما به شدت کارآمد است؛ مدارا با مردم، عفو و گذشت و راست‌گویی. مسلمانی با همین ویژگی‌ها تحقق می‌یابد، همان طور که خود فرمودند: ما کان الرفق فی شیئ الا زانه و لا کان الخرق فی شیئ الا شانه^۹ مدارا در هر چیزی باشد موجب زینت آن می‌شود و کج‌روی یا نادانی در هر چه باشد باعث زشتی آن می‌شود و نیز فرمود: امرت بمداراة الناس کما امرت بتبلیغ الرساله^۱۰؛ من همان‌گونه که به تبلیغ رسالت مأمور شده‌ام، به مدارای با مردم نیز مأمور شده‌ام. آدمیان با ظرفیت‌ها، خواسته‌ها ودرک‌های متفاوتند و نمی‌توان از همگان انتظار هم‌گونی داشت، مدارا با آنان، زندگی اجتماعی را استوار می‌سازد. گذشت و عفو دیگر ویژگی آن حضرت بود که در سراسر حیات او جلوه‌گری داشت، چه در مواجهه با خانواده، چه با دوستان و همرهان و چه در برخورد با دشمنان. این نرمش قهرمانانه، مایه پیروزی‌های بسیار حضرتش و جذب جان‌های مردم بود. در آخر راست‌گویی است که فرمود: از دروغ بپرهیزید، چون دروغ به سوی فجور می‌کشاند و فجور به طرف آتش و راستی پیشه کنید که بهشت برین را به دنبال می‌آورد^۱۱. همه این‌ها در پرتو یک فلسفه بود و آن آسان بودن شریعت اسلامی است. اسلام دین آسان و با گذشتی است^۱۲ و سخت کردن آن جز خشن‌سازی چهره آن نتیجه نمی‌دهد. چه زیباست در ایام سوگواری آن بزرگمرد تاریخ، به تبعیت او رفتار کرده و هم چون حضرتش به اخلاق روی کنیم. البته روشن است که این سخن به معنای نادیده‌انگاری دیگر ابعاد دیانت اسلامی نیست، اما گزافه نیست که همه ابعاد دیگر در پرتو این امر تحقق می‌یابند و امروزه نیز این بخش به شدت مورد غفلت است.

۱- احزاب/۲۱
۲- نساء/۸۰
۳- نهج البلاغه، خطبه ۸۹
۴- روضة المتقین، مجلسی، ج۶، ص۴۰۲
۵- السنن الکبری، بیهقی، ج۱۰، ص۱۹۲؛ بحارالانوار، مجلسی، ج۱۶، ص۲۱۰
۶- قلم/۴
۷- آل عمران/۱۵۹
۸- کنزالعمال، هندی، ج۳، ص۱۶
۹- بحار النوار، مجلسی، ج۷۲، ص۵۵؛ مستدرک الوسائل، نوری، ج۱۲، ص۷۲
۱۰- تحف العقول، ابن شعبه حرانی، ص۴۷
۱۱- التمهید، ابن عبدالبر، ج۱۶، ص۲۵۴
۱۲- پیامبر(ص) فرمود: بعثت بالحنیفیة السهلة السمحه؛ من به دین توحیدی آسان و با گذشت مبعوث شده‌ام.(شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج۱۵، ص۱۴۴)