عنوان صحیفه سجادیه به معنی «کتاب سجاد» است. سجاد یکی از القاب «زین‌العابدین» است، به معنی «کسی که به طور دائم در نماز و دعا به سجده می‌رود.» این کتاب اغلب با عنوان صحیفه کامله سجادیه ـ کتاب کامل سجاد ـ نیز نامیده می‌شود. به نقل از «سیدعلی‌خان شیرازی»، مفسر صحیفه سجادیه، واژه کامله نشان‌دهنده کمال سبک و مضمون این کتاب است. برخی منابع دیگر، دلیل افزوده شدن این صفت را متمایز کردن این اثر از کتاب دیگری می‌دانند که نسخه ناقص صحیفه محسوب شده و در میان زیدی‌ها رایج و شناخته شده است.
اما با توجه به شیوه استفاده از این واژه در مقدمه اثر، چنین احتمالی کم‌رنگ می‌شود. صحیفه با عناوین احترام‌آمیز دیگری چون «خواهر قرآن»، «انجیل اهل‌بیت» و «مزامیر آل محمد» نیز خوانده می‌شود. ترتیب قرارگیری مناجات‌ها به شکلی است که به ما اجازه می‌دهد با اطمینان کامل، خط تمایزی میان 54 مناجات تشکیل دهنده پیکره اصلی کتاب، مناجات‌های اضافه تشکیل دهنده ضمایم پانزده‌گانه (از جمله ادعیه روزهای هفته) و پانزده مناجات یا «دعاهای زیرلب» قائل شویم.
تازگی و طراوت و وحدت مضمون و سبکی را که به طور غیرقابل انکاری در پنجاه و چهار مناجات اصلی وجود دارد در بخش‌های افزوده شده دیگر به خصوص مناجات‌ها نمی‌توانیم ببینیم؛ چرا که هنرمندی و نظم و ترتیب آگاهانه این مناجات‌ها به نحوی است که وجود ویراستاری را در این میان به ذهن می‌آورد. هرگونه تلاش جدی برای به دست آوردن دلایل تاریخی بر صحت هر کدام از مناجات‌ها و ادعیه موجود در تمام ویراست‌های صحیفه که مبتنی بر بررسی‌های انتقادی جدید نیز با باشد، وظیفه‌ای دشوار است که در آن مسائل مهم و عمده‌ای نیز باید مورد توجه قرار گیرند. نتیجه چنین بررسی ـ البته اگر کسی بتواند با مطالعه سایر متون قدیمی تصمیم‌گیری و قضاوت کند ـ احتمالا چنین است که، پس از سال‌ها تلاش سخت و طاقت‌فرسا تنها یک دسته فرضیه در اختیار داریم که با درجات گوناگونی مورد شک و تردید قرار دارند. این موضوع می‌تواند برای محققین غربی و مسلمانان امروزی، که هر دو گروه به هر صورت هیچ‌گونه دخالت و ارتباط مشخصی با مضامین و آموزه‌های صحیفه ندارند، جالب توجه باشد.
اگر چه بسیاری از دعاهایی که از پیامبر(ص) و امام(ع) به ما رسیده‌اند به طور یقین اظهارات قبلی خود جوش آن‌ها بوده‌اند، اما سایر دعاها باید با هدف بازگویی در شرایط مختلف یا انتقال به مؤمنین و دینداران نگاشته شده باشند. بیشتر دعاهای پیامبر(ص) کوتاه هستند و می‌توانند فی‌المجلس نقل شوند، اما برخی از دعاهای که از امامان رسیده‌اند ـ مانند دعای امام زین‌العابدین(ع) برای روز عرفه ـ طولانی بوده و دارای سبک نگارشی بسیار فاخر و پرطمطراقی هستند.
حتی اگر این دعاها در ابتدا به صورت خودجوش و خودانگیخته بوده باشند، این حقیقت که آن‌ها به عنوان دعاهایی برای شرایط به خصوص به وجود آمده‌اند، نشان‌دهنده این است که آن‌ها دست به دست امامان(ع) و پیروان آن‌ها رسیده‌اند تا در شرایط مشابه شرایط زمان ادای آن‌ها دوباره تکرار شوند.
دعا در عالی‌ترین نمونه‌های آن، همان‌طور که در صحیفه می‌توان دید، تمرین مداوم بینشی است که بر اساس آن، هر آن‌چه به خدا تعلق دارد به خدا و هر آن‌چه به انسان تعلق دارد به انسان مرتبط و منتسب می‌شود. به محض این‌که چنین بینش و بصیرتی به انسان دست می‌دهد، او با گناهکاری و نقص خود تنها می‌ماند. پس تنها کاری که می‌تواند انجام دهد خوار و ذلیل کردن خود در برابر پروردگارش است تا از او طلب رحمت و بخشش کند.
/6262
نظر شما