اصولا جهت گیری سیاست خارجی ترکیه، پس از به قدرت رسیدن حزب اسلام گرای عدالت و توسعه، از زمان پیروزی در انتخابات پارلمانی نوامبر 2002 و تکرار آن در جولای 2007 در انتخابات پارلمانی زود هنگام، در حوزه بین المللی و منطقه ای دچار تغییر و تحول عمده ای شده است. نسلی از نخبگان و مدیران سیاسی، امروز در مصدر امور قرار گرفته اند که به دنبال بخشیدن هویتی مستقل به سیاست خارجی ترکیه بوده اند. دیگر نمی توان مثل دهه 1990 نشانه های وابستگی به ایالات متحده و تبعیت از این کشور را در سیاست خارجی ترکیه دید. همین نخبگان جدید قبل از حمله امریکا به عراق در سال 2003، با رد لایحه مربوط به قراردادن قلمروی سرزمینی و پایگاه نظامی اینجرلیک در اختیار امریکا در پارلمان، نشان دادند که در بعضی از حوزه ها اگر نگوئیم با امریکا منافعی متضاد دارند، لااقل دارای منافع مشترکی نیستند.
دولت عدالت و توسعه از زمان به قدرت رسیدن ضمن حفظ روابط با کشورهای غربی نسبت به کشورهای همسایه اش رویکرد جدیدی اتخاذ کرده است؛ آن چیزی که امروزه از آن به عنوان سیاست خارجی چند وجهی ترکیه یاد می شود.
در ژانویه 2004، اردوغان نخست وزیر ترکیه، اسرائیل را با توجه به حملات مداوم علیه غیرنظامیان بی گناه فلسطینی به «تروریسم دولتی» محکوم کرد. وی رفتار صهیونیست ها با فلسطینیان را به شکنجه و اخراج یهودیان از اسپانیا در زمان سیاست تفتیش عقاید تشبیه کرد و گفت: «قوم یهود در آن زمان ملتی ستمدیده بود، ولی متأسفانه می بینیم که امروز این ملت فلسطین است که مورد ظلم و ستم واقع شده است، زیرا صهیونیست ها همان رفتاری را با این قوم می کنند که 500 سال پیش خودشان با آن روبرو بودند.»
در آوریل همان سال ترکیه به همراه اتحادیه اروپا، اقدام اسرائیل در ترور رهبر جناح سیاسی حماس، «عبدالعزیز الرنتیسی»، را محکوم کرد. اردوغان همچنین ملاقات با ایهود اولمرت، معاون نخست وزیر وقت اسرائیل که در جولای 2004 به منظور ملاقات با مقامات ترکیه در این کشور به سر می برد را رد کرد. این گونه رفتارها نشان می دهد که عکس العمل دولت اردوغان در قبال مسأله فلسطین، یک شعار توخالی نبوده است.
سراسر سال های 2003 و 2004 روابط ترکیه و اسرائیل بخاطر همین اختلافات سرد و تیره بود. با این حال، طرفین توانستند براختلافاتشان غلبه کنند، بویژه زمانی که عبدالله گل، وزیر امورخارجه وقت ترکیه در ژانویه 2005 از اسرائیل دیدن کرد. این مسئله با سفر اردوغان به اسرائیل در می 2005 دنبال شد که این سفر، اولین سفر دولت عدالت و توسعه در سطح نخست وزیری به اسرائیل بود. اردوغان در این سفر، همکاری های تجاری، دیپلماتیک و دفاعی بین دو کشور را مورد تأکید قرار داد، از بنای یادبود هولوکاست دیدن کرد و از آریل شارون نخست وزیر وقت اسرائیل، برای سفر به آنکارا دعوت نمود. درسپتامبر همین سال ترکیه به عنوان میانجی، میزبان اولین گفتگوهای رسمی بین اسرائیل و پاکستان بود، تا اسرائیل بتواند به انزوا در جهان اسلام پایان دهد. روابط رو به توسعه دو کشور درسال 2006 با همکاری در پروژه های مشترک برای ایجاد چهار خط لوله موازی زیر دریای مدیترانه برای انتقال نفت خام، گاز، برق و آب از ترکیه به اسرائیل ادامه یافت.
اما برقراری روابط گرم ترکیه با ایران و سوریه نگرانی های اسرائیل را تشدید کرد. در ژانویه 2006، ژنرال مردخای امیخای، کنسول اسرائیل در استانبول، اظهار داشت تحولات جدید در روابط ترکیه با ایران و سوریه می تواند بر روابط ترکیه و اسرائیل تأثیر منفی داشته باشد. این نگرانی با پذیرش هیأت نمایندگی حماس به رهبری خالد مشعل از سوی حزب عدالت و توسعه در آنکارا، تشدید شد و تنش در روابط ترکیه و اسرائیل اندکی نمایان گشت.
دعوت از حماس بدون هیچ هماهنگی با ایالات متحده و اسرائیل انجام شد، به همین دلیل ترکیه با انتقادهای تندی از سوی آن ها مواجه شود. رنان گیسین، سخنگوی دولت اسرائیل با این سئوال از مقامات ترک انتقاد کرد: «شما چه احساسی خواهید داشت، اگر ما چنین کاری را با عبدالله اوجالان بکنیم؟»
مقامات ترکیه با این استدلال ازگفتگو با حماس دفاع کردند، که این دعوت از سوی دولت انجام نشده، بلکه از سوی حزب عدالت و توسعه بوده و به همین دلیل ملاقاتی بین اردوغان و مشعل انجام نگرفت، ضمن اینکه دوستان هم حزبی آن ها سعی کردند هیأت نمایندگی حماس را ترغیب کنند که از خشونت دست بردارد و موجودیت اسرائیل را به رسمیت بشناسند. بنابراین مقامات ترک ادعا کردند که از حقوق اسرائیل دفاع کرده اند. اردوغان از این ملاقات دفاع کرد و اظهار داشت این ملاقات به عنوان بخشی از اجرای مسئولیت بشردوستانه، تاریخی و اخلاقی ترکیه است و ترک ها چنین اقداماتی را در آینده نیز ادامه خواهند داد.
در بحران اخیر غزه، فضای عمومی ترکیه به صحنه اعتراضات علیه جنایات ضد انسانی اسرائیل علیه مردم بی دفاع غزه تبدیل شده بود و در سطح سیاسی و دولتی، ترکیه به کانون مهم ملاقات ها، دیدارها و گفتگوهای سیاسی. اردوغان پیش از پایان حملات اسرائیلی ها به غزه، بارها مواضع اسرائیل و عدم اجرای قطعنامه های بین المللی از سوی آن را مورد نکوهش قرار داده بود.
مهمترین اقدام وی اما در درگیری لفظی با شیمون پرز رئیس جمهور اسرائیل در اجلاس داووس بود که مورد توجه جامعه جهانی قرار گرفت. این اقدامات نشان از سیاست عملگرائی ترکیه در بحران های منطقه ای و اقدام از موضع یک قدرت برتر منطقه ای دارد. نباید فراموش کرد که مهمترین نکته در اظهارات و انتقادات مقامات ترکیه علیه اسرائیل، عدم استفاده از مفاهیم و شعارهای اسلامی است. دولتمردان ترکیه برای اینکه از سوی اسرائیل و کشورهای غربی متهم به داشتن مواضع اسلامی نشوند، تعمدا دست به این کار زده اند و دفاع از مردم غزه در برابر حملات وحشیانه اسرائیل را دفاع از ارزش های انسانی قلمداد کردند.
نظر شما