طهورا شهبازی: سال 1376؛ همان سال بود که با کمبود بارندگی و افزایش شدت تبخیر جان از تن دریاچه ارومیه پرکشید و رفت. زخم را عوامل طبیعی زدند، اما ضربه های آخر را عوامل انسانی همچون نبود برنامه آمایش، احداث بزرگراه میان گذر، چرای مفرط دام، آلودگی آب و عوامل دیگر بر پیکره آن وارد کردند. توفان نمک در شرق دریاچه، حذف زیستگاه های ارزشمند و از بین رفتن آرتمیا تنها موجود زنده این دریاچه نیز شدند کوچک‌ترین اثرهای این بحران. در تمام این سال‌ها درباره خطر مرگ دریاچه هشدار داده شد و درباره اش حرف زدند، اما تا بخش بزرگی از دریاچه خشک نشد خطر جدی نشد.
بعد از ارایه ایده ها و طرح های مصوب در دولت یازدهم تیرماه امسال بود که در دومین نشست ستاد احیای دریاچه ارومیه با حضور دکتر حسن روحانی، رییس جمهور، 10 طرح جدید برای نجات دریاچه ارومیه به تصویب رسید و با احتساب طرح های قبلی تعداد طرح های مصوب نجات دریاچه ارومیه به 26 طرح رسید.
حالا از میان 26 طرح تصویب شده یک طرح آن در آستانه اجرایی شدن قرار دارد. طرح نکاشت در اراضی زراعی شبکه آبیاری زرینه رود.
طرحی که بر اساس آن 50 هزار هکتار از اراضی زراعی در بخش زرینه رود به اجاره دولت درمی آید و خسارتی که از محدودیت موقت کشت محصول متوجه صاحبان اراضی می شود به آنان داده می شود تا آب این بخش به دریاچه ارومیه برسد.
نکاشت چیست؟
طرح نکاشت در مناطق اطراف دریاچه ارومیه جزو 26 مصوبه ستاد احیای دریاچه ارومیه است که اجرای آن در زمان کشت پاییزه یعنی از آبان ماه آغاز خواهد شد. مجری این طرح استانداری های آذربایجان غربی و شرقی هستند که ستاد احیای دریاچه ارومیه بر آن نظارت دارد.
اعتبارمالی در نظر گرفته شده برای این طرح ۲۵۰ میلیارد تومان است که در 45 هزار هکتار از اراضی زراعی آذربایجان غربی و 37 هزار هکتار از اراضی آذربایجان شرقی به اجرا گذاشته می شود. مدت زمان اجرای این طرح سه ساله و موقتی است و میزان مبلغ خسارت افرادی که زمین های زراعی خود را نمی کارند فعلا یک ساله پرداخت خواهد شد. میزان پرداختی به کشاورزان مبلغ پنج میلیون تومان به ازای هر هکتار است.
اما این طرح نیز با واکنش های مختلف از سوی نمایندگان مجلس و کارشناسان روبه رو شد که بخش کشاورزی این منطقه را به راحتی نمی توان تعطیل کرد.
دریاچه ارومیه حالا یک کویر است
پروفسور پرویز کردوانی پدر کویر شناسی ایران یکی از منتقدان این طرح است. او معتقد است با وضعیت کنونی دریاچه که تنها 10 درصد از آب آن باقی مانده اولا امیدی به احیای دریاچه نخواهد بود و دوما توقف کشاورزی در این مناطق ضررهای جبران ناپذیر دیگری را متوجه مردم بومی خواهد کرد.
کردوانی دراین باره به خبرآنلاین می گوید: «شرایط دریاچه طوری است که نباید آب وارد دریاچه کرد زیرا در اطراف دریاچه چاه هایی حفر شده است که آب های منتقل شده به آن چاه ها نفوذ خواهند کرد. نفوذ این آب به چاه ها باعث شور شدن آنها و بروز مشکلات دیگری می شود.»
به گفته او دریاچه ارومیه در حال حاضر نه یک دریاچه بلکه کویر است. کویری بزرگتر از دشت کویر ایران: «تنها 10 درصد از آب این دریاچه باقی مانده که بیشترش باتلاق است. این دریاچه نمکزار بزرگ است. مانند تشت نمکی می ماند که یک لیوان آب داخل آن ریخته شود.»
پدر کویرشناسی ایران می گوید: درست است که در قسمت کشاورزی هدررفت آب داریم اما باید از شیوه ای استفاده کنیم که آب کمتر مصرف شود، ولی آب در زمین کشاورزی باقی بماند و به دریاچه نریزد. دو استان آذربایجان غربی و شرقی در این سال ها تلاش زیادی برای توسعه کشاورزی کرده اند و حالا نمی توانیم به آنها بگوییم که کشاورزی را کنار بگذارند.
به گفته او اگر کشاورزی در این مناطق تعطیل شود بحث کمبود تغذیه مردم و بیکاری کشاورزان مطرح می شود: بیاییم برای مصرف کم آب در بخش کشاورزی و با توجه به شور بودن آب این مناطق محصولاتی مثل پسته برای کاشت انتخاب کنیم که آبکمتری نیاز دارند.
کردوانی می گوید: با ممنوع کردن کشاورزی جواب نمایندگان مجلس که مخالف این طرح هستند را چه خواهند داد؟
در روزهای گذشته، دولت از اقبال روسیه به محصولات ایرانی از کشاورزی تا صنعت خبر داده اند. اما طرح نکاشت از ظرفیت تولید کشاورزی ایران که بخش بزرگی از آن آذربایجان غربی و شرقی واقع شده، کم می کند. کردوانی دراین باره می گوید: از طرف دیگر روسیه از سوی آمریکا تحریم مواد غذایی شده و ما می خواهیم به روسیه مواد غذایی صادر کنیم. از یک طرف کشاورزی را تعطیل می کنیم و از یک طرف چگونه می خواهیم محصولات صادر کنیم. خواهش من از مسوولان این است که حقیقت را به مردم بگویند.
به فکر راهکارهای درازمدت باشیم
دریاچه ارومیه یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین زیست‌بوم‌های آبی ایران است. این دریاچه بزرگ‌ترین دریاچه داخلی کشور است و به دلیل برخورداري از ارزش‌های بی‌نظیر طبیعی و اکولوژیک به عنوان پارک ملی و ذخیره‌گاه زیست‌کره معرفی شده است.
نزدیک به 550 گونه گیاهی یک‌ساله و چندساله در ناحیه اکولوژیک دریاچه شناسایی شده‌اند. پوشش گیاهی غالب این منطقه شامل گونه‌های شورپسند، خشکی‌دوست و آبزی می‌باشد. دریاچه ارومیه مرکز زمستان‌گذرانی پرندگان آبزی مهاجر، به ویژه مرغابی و گونه‌های کنار‌آب‌چر است و از این رو دارای اهمیت بین‌المللی است.
محسن سلیمانی مدیر طرح ملی حفاظت از تالاب های ایران هدف از طراحی این طرح را کمک به احیای دریاچه ارومیه می داند. اما معتقد است این روش ها مقطعی هستند و باید به فکر روش های موثر درازمدت بود.
سلیمانی دراین باره به خبرآنلاین می گوید: داشتن یک استراتژی مشخص در رابطه با شیوه کاشت در کنار طرح نکاشت می تواند موثرتر باشد. چون شرایط دریاچه ارومیه الان در شرایط بحرانی قرار دارد. سراغ گزینه های مقطعی و کوتاه مدت رفته اند.
او تبعات اجتماعی و از دست رفتن کار کشاورزان را یکی از ضعف های این طرح مطرح می کند و جهت دهی شیوه کشاورزی را در درازمدت پربازده تر می داند و می گوید: حمایت از محصولاتی که آب کمتری را مصرف می کنند، گذاشتن یکسری فاکتورهای تشویقی برای کاشت گیاهان با مصرف آب کمتر و یکسری اقدامات بازدارنده اینها همه مکمل یکدیگر هستند.
به گفته سلیمانی این بار به جای حمایت از چغندرقند باید به سراغ محصولات دیگری رفت که آب کمتری نیاز دارند: من خودم با اقدامات تشویقی و بازدارنده موافق هستم. و در طرح نکاشت معتقدم که باید تبعات و برآوردهای هزینه ای آن را به صورت دقیق بررسی کنند.
دریاچه ارومیه؛ مریضی در حال خونریزی
اما طراحان نکاشت، آن را یک طرح فوری برای نجات دریاچه می دانند و گزینه ای بین بد و بدتر اعلام می کنند؛ شاید شرایط برای کشاورزان سخت باشد ولی به همکاری آنها احتیاج است تا دریاچه از وضع وخیم خود خارج شود.
به گفته عیسی کلانتری دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه دریاچه آخرین سال خود را می گذراند و اگر آبی اضافه تر از آنچه در دریاچه است به داخل آن ریخته نشود و دریاچه خشک شود هیچگاه دیگر دریاچه احیا نمی شود: دریاچه ممکن است از حالت دریاچه دربیاید و تبدیل به باتلاق شود مانند باتلاق گاوخونی.
کلانتری به خبرآنلاین می گوید: به هرقیمتی شده باید آب تامین کنیم. دریاچه الان حالت یک مریض اورژانسی دارد که در حال خونریزی است این مریض را باید نجات داد تا بعد درمان شود. بنابراین چون ما هیچ راهی نداریم مگر اینکه حقابه کشاورزان را برای 3 سال از آنها بخریم. ما برای احیای دریاچه به همکاری همه از جمله کشاورزان احتیاج داریم.
او در پاسخ به اینکه «کشاورزان و مردم آذربایجان شرقی و غربی سال ها برای توسعه کشاورزی خود زحمت کشیده اند پس زحمات آنها هدر خواهد رفت»، گفت: به هر صورت ما در شرایط عادی نیستیم. باید بین مرگ مریض و زحمت برای دیگران انتخاب کنیم. اگر 5سال پیش کارهایی انجام می دادیم ممکن بود دیگر این اتفاقات نیفتد ولی درست در آخرین سال زندگی دریاچه هستیم و حاکمیت تصمیم به نجات دریاچه گرفته است چون نجات دریاچه نجات منطقه است.
همانطور که در گذشته در جلسات مختلف توسط مسوولین نجات دریاچه عنوان شده بود برای احیای دریاچه باید زرینه رود توسط کانالی به سیمینه رود متصل شود و از آنجا وارد دریاچه شود. کلانتری معتقد است این کار شدنی است فقط باید کارهای موازی هم با آن انجام شود.
مبلغ در نظر گرفته شده برای هرکشاورز بین 4 تا 5 میلیون تومان به ازای هر هکتار است. کلانتری این رقم را بیشتر از قیمت اجاره های این زمین ها می داند: به هر حال این یک اجبار است دیگر ما باید بین بد و بدتر یکی را انتخاب کنیم نه بین خوب و خوب تر. ما باید دریاچه را به هر قیمتی است حفظش کنیم. چون اگر دریاچه خشک شود و روی آن را رسوب های رسی بگیرد اگر آب هم بیاید دیگر این دریاچه احیا نخواهد شد.
47233
نظر شما