آن مدیری که وسط پیاده رو، دیوار می کشد، خودش از آنجا عبور می کند؟

در سال گذشته و زمانی که داده‌های مربوط به کتاب «اجتماع‌مداری در پیاده‌راه‌سازی» خود را جمع آوری می‌کردم، سعی کردم در بیشتر پیاده‌رو‌ها و پیاده‌راههای جدید و قدیمی شهر تهران قدم بزنم و وضعیت آنها را از منظر اجتماعی بررسی کنم. پیاده‌رو / پیاده‌راه‌سازی یکی از اقداماتی است که امروزه توسط بیشتر کشورهای جهان؛ به ویژه کشورهایی که مقصد سفر گردشگرانی از نقاط مختلف جهان‌اند انجام می شود. فکری که در پس این سیاست‌های شهری نهفته است در این شعار یا عبارت خلاصه می شود که "حق عابر پیاده را هم بدهید".

مسأله از آنجا ریشه می‌گیرد یا می‌گرفت که بخش اعظم بودجه شهر برای آسان‌تر کردن تردد وسایل نقلیه صرف می‌شد. حتی در برخی از شهرها، چنین اقداماتی با کاستن از عرض مسیر پیاده‌روها انجام می‌گرفت. تقریبا از اواخر قرن بیستم فعالان و محققان مسائل شهری تلاش‌هایی را در جهت ارج نهادن به حقوق عابران پیاده آغاز کردند. این تلاش‌ها در قالب فشار به مدیریت شهری برای اتخاذ تصمیماتی به نفع عابران پیاده در سطح شهر بود. حتی جنبش‌هایی در همین راستا شکل گرفت و فدراسیون ها و نهادهای بین المللی مدافع حقوق عابر پیاده تشکیل شد.

طی چند سال گذشته اتفاقات خوبی در مدیریت شهری تهران در راستای گسترش فضای پیاده در شهر رخ داده است. هر چند ممکن است نقدهایی به شکل و هدف اجرای برخی از پروژه ها داشته باشم ولی در مجموع در کنار تمرکز بر سهولت تردد وسایل نقلیه، نیم نگاهی نیز به گسترش مسیرها و فضاهای پیاده در شهر وجود داشته است که این امر قابل تمجید است. منتها مشکلی که وجود دارد عدم یکپارچگی و وحدت رویه در مدیریت شهری پیرامون تردد آسان و توام با آرامش عابر پیاده در شهر است. منظور آن است که گویی ارکستری در مدیریت شهر وجود دارد ولی هر نوازنده ساز خود را در خصوص فضاهای پیاده می نوازد. بگذارید مصداقی بحث کنم.

حتما برای شما هم پیش آمده است که گهگاه موقع قدم زدن در مسیر پیاده راه، با دیواره های بتونی عظیم الجثه ای مواجه می شوید و این سوال برایتان پیش می آید که چه کسی با چه توجیهی اقدام به استقرار این دیواره ها در پیاده روهای شهر کرده است. نگارنده این سطور که گهگاه برای انجام پروژه های اجتماعی بانک جهانی به کشور افغانستان سفر می کنم با دیدن این دیواره ها، ساختمان های دولتی شهر کابل را به یاد می آورم که برای جلوگیری از حملات انتحاری، چنین دیواره هایی(البته با ارتفاع بیشتر) را در مقابل ساختمان ها نصب می کنند.

ولی وجود آنها در شهر تهران با چه توجیهی انجام می شود؟ در برخی از پیاده روها از مغازه های مجاور، درباره نصب آنها سوال کردم. گفتند که شهرداری با برخی از مالکان به دلایل مختلف اختلافاتی دارد و برای ممانعت از ورود و خروج و در واقع مسدود کردن مسیر ساختمان، اقدام به نصب این دیواره های بتونی می نماید! نگارنده این سطور با این موضوع کاری ندارد که در قرن بیست و یکم احتمالا بتوان روش های موجه دیگری برای مسدود کردن درب ورودی یک ساختمان یافت. مسأله این یادداشت حق تردد آسان و راحت یک عابر پیاده است. به راستی مدیر محترمی که دستور جاگذاری چنین دیواره ای را صادر کرده است چقدر با حق یک عابر پیاده هم آشناست؟ اصلا بگذارید شیک صحبت نکنم.

اساسا آیا خود ایشان از این مسیرها عبور کرده است و از نزدیک دشواری های تردد از چنین مسیرهایی را لمس کرده است؟ صریح تر بگویم. چگونه است که در سال های اخیر شهرداری محترم تهران نشست ها ، سمینار ها و کنفرانس های متعددی در خصوص جنبه های مختلف حقوق عابر پیاده در شهر برگزار کرده است تا جامعه را نسبت به موضوع حساس کند ولی هنوز نتوانسته این فکر را در مجموعه مدیریتی خودش اشاعه دهد؟. تصور کنید.

یکی از معاونت های شهرداری هزینه هنگفتی را برای بازسازی و زیباسازی مسیر عابر پیاده خیابان شریعتی تهران صرف کرده است تا عابران پیاده با فراغت از این مسیر استفاده کنند. بسیار هم عالی است و جای تقدیر دارد. بعد یکی دیگر از قسمت های همین شهرداری به گونه ای در مسیر همین پیاده رو دیواره ای بتونی نصب می کند( در یکی از عکس ها آمده است) که عابر نگونه بخت یا باید از بالای این دیوار پرش ارتفاع داشته باشد و یا مسیر خود را منحرف کرده ؛ وارد خیابان شده و سپس وارد پیاده رو گردد!

جالب آنکه همانطور که عکس ها نشان می دهند برخی از این دیواره ها در معابر بسیار کم عرض کوچه های فرعی نصب شده اند. تصور کنید. در کنار یک معبر محلی اتومبیل ها به فاصله نزدیکی از هم پارک شده اند، در خود این معبر هم دیواره نصب شده است، و در آخر عابر نگون بختی که نمی تواند این اقدام مدیریت شهری را بفهمد! امیدوارم شهرداری محترم تهران در همه مدیران خود تفکر احترام به حقوق عابر پیاده را نهادینه کند.

* استاد دانسگاه و جامعه شناس

47232