قربانیان توسعه اقتصادی بدون پیوست اجتماعی

ممکن است طرح این مسئله که برداشته شدن تحریم‌ها، شیوع و الگوی مصرف را تحت تأثیر قرار می‌دهد، عجیب به نظر برسد اما همان‌طور که شواهد علمی معتبر نشان داد الگوی مصرف مواد مخدر به دلیل تحریم‌های سال‌های اخیر تحت تأثیر قرار گرفت، می‌توان انتظار داشت برداشته شدن تحریم‌ها نیز تأثیر خود را بر شیوع و الگوی مصرف بگذارد. واقعیت این است که هرگونه تغییر ناگهانی وضعیت اقتصادی می‌تواند به همراه خود تغییراتی در سیستم‌های اجتماعی و در نهایت موارد مربوط به آسیب‌های اجتماعی را به همراه داشته باشد. با مدل تفکر سیستمی که به موضوعات سیستم‌های اجتماعی و اقتصادی می‌پردازد پیش‌بینی این موضوع چندان سخت و مشکل نخواهد بود.
در اینجا قصد ندارم در رابطه با کاهش یا افزایش قیمت ارز و تأثیر آن در قیمت مواد وارداتی یا پیش سازهای مواد محرک که منجر به تغییر قیمت تمام شده مواد مخدر و محرک می‌شود، بحث کنم و یا پیش‌بینی‌هایم را در رابطه با تغییر قیمت مواد مخدر بیان و تحلیل کنم بلکه می‌خواهم به رابطه بین توسعه اقتصادی و افزایش اعتیاد در کشور بپردازم و امیدوارم که در فرصتی دیگر به این موضوع پرداخته و با پیش‌بینی قیمت مواد تأثیرات آن را در تغییر الگوی مصرف طرح نمایم.
فعالان عرصه اقتصادی بر این باور هستند که با از بین رفتن تحریم‌ها، رشد چشمگیری در صنایع سبک و سنگین کشور اتفاق خواهد افتاد و موج ناگهانی از سرمایه‌گذاری در صنایع به‌خصوص صنایع زیربنایی را شاهد خواهیم بود. با از بین رفتن تحریم‌ها، فعالان حوزه اقتصادی چه در بخش دولتی و چه در بخش خصوصی تلاش خواهند کرد زمان از دسته رفته در سال‌های گذشته را جبران نموده و برنامه‌های توسعه‌ای خود را با سرعت هر بیشتر در کشور اجرا نمایند. سرعت در اجرای پروژه‌های صنعتی معنای یکسانی برای فعالان اقتصادی و اجتماعی ندارد. فعالان اقتصادی آن را شکوفایی اقتصادی معنا می‌کنند اما فعالان اجتماعی از توسعه اقتصادی بدون توجه به توسعه اجتماعی نگران بوده و از عواقب چنین سرعتی بیم دارند.
برای اجرای هر پروژه بزرگ صنعتی به‌خصوص در حوزه‌های نفتی زیرساخت‌های اجتماعی، رفاهی برای کارگران و کارمندان مجری پروژه نیاز است که فراهم کردن این زیرساخت‌ها به دلیل سرعت بالای اجرای پروژه‌ها معمولاً نادیده گرفته می‌شود. پروژه‌ها بدون توجه به امکانات رفاهی و نیازهای اجتماعی کارگران کلید می‌خورد و سال‌ها طول خواهد کشید تا صاحبان سرمایه برای این موضوع چاره اندیشی کنند به عنوان مثال می‌توان از شرایط سال‌های گذشته در عسلویه نام برد.
توسعه صنایع نیاز به نیروی کار دارد. نیروی کاری که فارغ از نیازهای اجتماعی، روانی، عاطفی و رفاهی به دور از خانواده مجبور به اجرای پروژه‌های طولانی مدت در مناطق دوردست کشور است. تجربه چند دهه کار کردن در حوزه اعتیاد نشان از آن دارد که همین کارگران کاندیداهای اصلی ورود به چرخه مصرف مواد مخدر و بخشی از آن‌ها آماده تغییر به الگوهای پرخطر مصرف مواد مخدر خواهند بود.
واقعیت این است که بیشتر این کارگران که در شرایط سخت و طاقت‌فرسا مجبور هستند مدت زمان طولانی کار کنند، بخشی از نیازهای جسمی، روانی و عاطفی خود را با مصرف مواد مخدر تأمین می‌کنند. آنها مواد مصرف می‌کنند تا بتوانند کار کنند و کار می‌کنند تا بتوانند مواد مصرف کنند و به توسعه صنایع کمک کنند اما در نهایت زمانی که بازدهی خود را از دست می‌دهند، از پروژه اخراج شده و الگوهای مصرف آنها به سمت مدل‌های پرخطر خواهد رفت. با چنین شرایطی پیش‌بینی افزایش اعتیاد در سال‌های آینده و افزایش نرخ شیوع اعتیاد در محیط‌های صنعتی چندان دور از انتظار نیست. وضعیت صنایع کوچک و محیط‌های دیگر هم چندان متفاوت نخواهد بود که می‌توان در فرصتی دیگر به تحلیل وضعیت آن پرداخت.
به نظر می‌رسد، اگر از امروز فعالان اجتماعی حوزه کاهش تقاضا به‌خصوص متخصصان حوزه‌های پیشگیری و کاهش آسیب برنامه‌ریزی خود را آغاز کنند شاید بتوان امیدوار بود که بعد از لغو تحریم‌ها و افزایش ناگهانی اجرای پروژه‌های صنعتی در کشور از افزایش یک‌باره ورود افراد به چرخه مصرف یا افزایش آسیب در محیط‌های کارگری جلوگیری کنیم. شاید بتوان با درایت و مدیریت مناسب تدبیری اندیشید تا خسارات وارده به کارگران و کارمندان پروژه‌ها کاهش یابد.
هرچند که چندان به اجرای برنامه‌های پیشگیرانه در محیط‌های صنعتی خوش‌بین نیستم چرا که صاحبان سرمایه دلیلی برای سرمایه‌گذاری بلندمدت در این بخش احساس نمی‌کنند اما می‌توان امیدوار بود که فعالان و متخصصان کاهش آسیب با برنامه‌ریزی به موقع اقداماتی را آغاز کنند تا در زمان مناسب به اجرا گذاشته شود. در چنین شرایطی می‌توان خوش‌بین بود که آسیب‌ها و لطماتی که در آینده قابل پیش‌بینی است، کاهش یابد. ای کاش بتوانیم با جمع‌آوری اطلاعات و تحلیل درست، تصمیم‌گیری به موقع و مدیریت کارآمد آینده را پیش‌بینی و برنامه مناسب برای جامعه هدف را طراحی کنیم. یادمان باشد بخشی از معتادان امروز قربانیان توسعه اقتصادی بدون توجه به نیازهای اجتماعی در سال‌های گذشته بوده‌اند.