داعش ،نتیجه وجود شکاف میان قدرت های منطقه ایی

نیروهایی که به داعش می پیوندند امکان بازگشت به کشور های خود را از دست می دهند.این افراد چون وارد راهی بی بازگشت شده اند و جایی در کشور وخانه اشان ندارند،ضرورتا و ناچارا در کنار داعش می مانند و می جنگند. این از علل اصلی قدرت داعش و جذب مزدور توسط به شمار می رود.

منطقه خاورمیانه همان گونه که از دیرباز آبستن تحولات ژرف و بنیادینی بوده است در حال حاضر در یک وضعیت بسیار امنیتی به لحاظ ظهور انواع گروه های تروریستی به سر می برد. گروه هایی که عمدتا از دل جوامع عربی خاورمیانه رشد یافته اند و حالا به دنبال احراز هویت و کسب قدرت به هر وسیله ممکن حتی کشتن و ریختن خون های بی شماری می باشند. اما آنچه باعث حیات این گروه های تروریستی و بالاتبع نا امن کردن منطقه می شود بی تردید یک پا در حکومت های خودکامه و سلطه گر منطقه است و یک پا در نحوه حضور و استمرار کشورهای غربی که از دیرباز رد پای محکم خود را در این منطقه از زمین برجا گذاشته اند، تلقی کرد و البته نحوه مواجه نوع قدرت ها در منطقه نیز عامل موثری در این باره می باشد.
از این رو برای بررسی آخرین تحولات عراق و اوضاع خاورمیانه با متین مسلم، تحلیل گر مسایل خاورمیانه به گفت وگو پرداختیم.
مشروح گفت وگوی پایگاه خبری شفقنا با متین مسلم، تحلیل گر ارشد سیاست خارجی و مسایل خاورمیانه به شرح زیر است:

* همانطور که می دانید اخیرا شهر الرمادی در پی هرج و مرج موجود بین نیروهای ارتش، ائتلاف بین المللی و شبه نظامیان شیعه به تصرف داعش درآمد. نوعی عدم هماهنگی و البته عدم اجازه به نیروهای مردمی به صف مبارزه با داعش در این شهر را شاهد بودیم که در پی شکست در این منطقه نیز هر کدام از طرف ها دیگری را مقصر دانستند. به درستی وضعیت سیاسی قبل از تصرف الرمادی چگونه قابل توصیف است؟ چرا در آن مقطع از ورود نیروهای مردمی به جنگ با داعش جلوگیری شد و در نهایت موافقت گردید؟
متین مسلم: به باور من آنچه حدود یک ماه پیش در الرمادی اتفاق افتاد، با شناختی که از قبل از برنامه ها و اهداف داعش وجود داشت،اتفاق غیر مترقبه و جدیدی نبود. برای ما که تحولات عراق را از نزدیک دنبال می کنیم با توجه به تجربه ایی که از عملیات و اهداف میدانی و سیاسی آنها در دست بود،این اطمینان کاملا وجود داشت آنها با توجه به تحرکاتی که تقریبا از 2 ماه قبل از آن شروع کرده بودند بالاخره از جایی که انتظار نمیرود سر بیرون خواهند آورد. آنها البته در استان الانبار توفق نظامی بالایی از قبل داشتند و اگر دولت و ارتش عراق بر اوضاع این استان مسلط بودند چنین روزگار سیاهی برای الرمادی را می توانستند پیش بینی و در نهایت دفع کنند.اما نه تنها دولت بی کفایتی عجیبی از خود نشان داد ،بلکه ارتش و پلیس عملا خیانت کردند و با بجا گذاشتن تجهیزات و مهمات، شهر را تسلیم 200 شبه نظامی تروریست کردند. به اعتقاد من آنچه در الرمادی اتفاق افتاد و به عنوان یک شکست شرم آور باید از آن یاد کرد، حاصل دو اتفاق بود. اول،بی توجهی دولت مرکزی به واقعیات سیاسی و اجتماعی عراق. گرچه آقای عبادی کارنامه بهتری نسبت به آقای مالکی در این زمینه دارد،اما مشکلات عراق ساختاری و ریشه ایست.دوم، ارتش عراق ارتشی است که ظاهرو عنوانی کلاسیک دارد ،اما بافت آن کاملا عنکبوتی و مبتنی بر روابط شخصی،پولی و فرقه ای است. یک چنین ساختاری معلوم است در برابر کوچکترین فشار نظامی چه واکنشی از خود نشان خواهد داد. دیروز موصل و امروز الرمادی. چنین ارتشی توانایی و امکان مقابله با یک نیروی میلیتسیایی را ندارد، انگیزه چندانی هم جنگ هم ندارد. مشکلی که آقای العبادی بعد از کنار رفتن آقای مالکی نتوانست آن را به خوبی درک کند. هم او و هم مالکی در گذشته عملا اقدامی برای بازسازی ارتش و نیروهای مسلح نکردند. در حالی که پس از خروج ارتش ایالات متحده در سال 2011 و دارا بودن میلیاردها دلار و تجهیزات پیشرفته ،انتظار بود پایه های یک ارتش نوپا را با توجه به واقعیات اجتماعی و سیاسی پی ریزی کنند.
*اگر ارتش آمادگی لازم را هم داشت، توان مقابله در برابر داعش را داشت؟
متین مسلم: خیر! ابدا!. به همه ضعف ها ،خلاء فرماندهی مدرن، نداشتن ستاد عملیات مشترک،تسلط مناسبات فرقه ایی و حضور فرماندهان و کادر های وابسته یا معتقد به حزب بعث و یا نیروه ای سرخورده و فاسد را اضافه کنید. نظامیان ماههاست حقوقی دریافت نکرده یا ناقص دریافت کرده اند. در حالی که میلیاردها دلار پول در بدنه این ارتش گردش می کند.
* در واقع معتقدید دولت کنونی عراق قادر به فائق آمدن بر این شرایط نیست؟
متین مسلم: البته دولت العبادی قدم هایی برداشته است و اعتماد لایه هایی از جامعه را به سوی خود جلب کرده؛ اما تصور نمی کنم به صورت ریشه ایی و استراتژیک بتواند بر مسائلی که روز بروز پیچیده تر می شوند فائق آید. اوضاع عراق بدتر آن چیزی ست که ما تصور می کنیم. نابسامانی های سیاسی،و شکاف های مذهبی،قومیتی و اجتماعی، هر دولتی را با چالش روبرو می کند. رمز موفقیت داعش هم در همین جاست. قرار گرفتن میان شکاف های ساختاری در جامعه و بدنه سیاسی کشور. گسست بزرگی در جامعه عراق رخ داده و نیروهای سیاسی و کشورهای پیرامون عراق شاید از این نکته غافلند،نمی دانم.اما اینها واقعیات امروز عراق است.
* پس رمز موفقیت داعش واقعا چیست؟
متین مسلم: داعش یک نیروی سیاسی و ایدئولوژیکی با کارکرد نظامی است که عکس آن چندان صادق نیست. داعش ازیک قدرت سیاسی و ایدئولوژیکی برخوردار است که هرگونه عمل و اقدامی را مشروع و مجاز میداند. نه گفتن در کار آنها نیست. آنها موقعیت را می سنجند، انطباق محلی و ایدوئولوژیک پیدا می کنند و در نهایت تمام نیروهای گریز از مرکز سیاسی در عراق، سوریه، افغانستان و تاجیکستان ویا هر جای دیگر را به سوی خود جلب می کنند؛سپس عملیات نظامی را شروع می کنند. نکته مهمی هم وجود دارد و به درستی نمی دانم با آن چه می شود کرد و از علل اصلی قدرت گرفتن داعش شده این است که نیروهایی که به آنها می پیوندند امکان بازگشت به کشور های خود را از دست می دهند.این افراد چون وارد راهی بی بازگشت شده اند و جایی در کشور وخانه اشان ندارند،ضرورتا و ناچارا در کنار داعش می مانند و می جنگند. در واقع خود را قانع کرده اند در بازگشت یا می میرند یا زندانی می شوند.پس ترجیح می دهند در کنار داعش بمانند. این از علل اصلی قدرت داعش به شمار می رود
از طرفی داعش به لحاظ ساختار و بافت ایدئولوژیک انطباق زیادی با سنت های ایدئولوژیکی و اجتماعی سرخورده منطقه خاورمیانه عربی و غرب آسیا پیدا کرده. به این بافت خطرناک، سرخوردگی های اجتماعی و شکست های سیاسی جوامع مورد هدف آنها را اضافه کنید،آنگاه خوهید فهمید چه غذای مسمومی در حال پخته شدن برای منطقه است. نیروهای سرخورده اجتماعی با سرکوب سیاسی و نظامی از بستر جامعه که حذف نمی شوند، بلکه از داعش یا نیروهای وحشت برانگیز دیگر سر در می آوردند. امروز داعش، فردا یک تشکل دیگر. کمااینکه دیروز طالبان، امروز القاعده و داعش. این سیکل معیوب در تولید معیوب و مسموم خشونت کماکان فعال است. باید از این موضوع ترسید. داعش اکنون و فعلا برای این نیروها به یک مرجع سیاسی و ایدئولوژی تبدیل شده و خشم و انتقام تاریخی که ملت های خاورمیانه و آسیا از رهبرانش داشتند و دارند را به نفع خود مصادره کرده است. در واقع داعش ماحصل شکاف میان قدرت های منطقه است.
* آنها محدود به منطقه ما هستند؟
متین مسلم: البته که نه!. از یاد نبرید داعش برخلاف طالبان، چارچوب جغرافیایی خاصی برای خود تعریف نکرد و ندای عمومی امت اسلامی یا اینتر ناسیونالیزم سر می دهد. ندای امت اسلامی یک نگاه و شعار سنتی یگانگی توده ها در جوامع اسلامی است که در فرهنگ مدرن به اینتر ناسیونالیزم اسلامی تعبییر شده و به ستون اصلی و مشروعیت تفکر به ظاهر اسلامی آنها تبدیل شده است. البته این امت از دید شیعیان یک چیز، از دید اهل سنت چیز دیگر، و از دید تروریسم داعشی پدیده دیگری است. داعش عملا به یک مرجعی تبدیل شده که قابلیت انطباق با فرهنگ منطقه را دارد اما کارکرد آن در همه جای دنیا به لحاظ تئوریکی امکان اعمال و پیاده سازی پیدا کرده است. واقعا پدیده خطرناک و حیرت آوری است. آنها متاسفانه نسبت به 2 سال پیش قوی تر هم شده اند.
* آیا کشور های منطقه واقعا از آنها حمایت می کنند؟
متین مسلم: بی تردید. آقای بایدن سال گذشته قبل از اجلاس صلح سوریه در پاریس مستقیما عربستان،قطر و ترکیه را مسئول قدرت گرفتن داعش معرفی کرد. داعش برای کشورهایی مانند ترکیه، قطر و یا عربستان فعلا کارکرد خوبی دارد. اول منطقه را در یک نا امنی تعمدی و لجوجانه که متاسفانه فکر می کنند قابل کنترل خواهد بود نگه داشته اند. مثلا ترکیه فکر می کند با ناامن کردن منطقه به وسیله داعش می تواند چون رابین هود به داد کشور های منطقه برسد،عربستان به دنبال توسعه نفوذ خود در کشورهای مورد هدف داعش از طریق آنهااست و در نهایت همه آنها تصور می کنند با ابزار داعش توانسته یا می توانند جلو ایران شیعه را بگیرند و داعش از دید آنها یکی از عوامل اصلی کنترل ایران است.