کیهان برزگر در گفتگویی با ایرنا معتقد است اجرای برجام همزمان موجب تقویت جایگاه اقتصادی و ژئوپلتیک ایران در منطقه می شود. از لحاظ اقتصادی، بازگشت یا نزدیک شدن ایران به سهم طبیعی صدور نفت در اوپک موجب تقویت روابط اقتصادی و به دنبال آن روابط سیاسی ایران با اروپا، هند، چین و ترکیه می شود. از لحاظ ژئوپلتیک هم اجرای برجام جایگاه راهبردی ایران را در منطقه افزایش داده است.
به نظر وی، پس از برجام فضای سیاسی تازه و مثبتی در غرب ایجاد شده است که به طور عمده به بازیگران رقیب ایران مثل عربستان و ترکیه فشار وارد می کند تا برای حل بحران های منطقه ای با تهران تعامل کنند.
رییس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه بر این باور است که اجرایی شدن برجام به واسطه نتیجه های مثبت اقتصادی و ژئوپلتیک آن برای ایران، از نگاه سعودی ها بی تردید یک باخت در صحنه معادله های منطقه ای به حساب می آید.
اجرای برجام چه تاثیر عملی بر جایگاه منطقه ای ایران در خاورمیانه خواهد داشت؟
اجرای برجام همزمان موجب تقویت جایگاه اقتصادی و ژئوپلتیک ایران در منطقه می شود. از لحاظ اقتصادی، بازگشت یا نزدیک شدن ایران به سهم طبیعی صدور نفت در اوپک موجب تقویت روابط اقتصادی و به دنبال آن روابط سیاسی ایران با اروپا، هند، چین و ترکیه می شود که وارد کنندگان سنتی انرژی از ایران هستند. همزمان، رفع تحریم های اقتصادی و شبکه های انتقال مالی بین المللی باعث جذب و هدایت سرمایه گذاری های خارجی به سوی ایران می شود و این موجب رونق اقتصادی و در مرحله بعد ادغام اقتصاد ایران در منطقه می شود که این خود ثبات آور است.
از لحاظ ژئوپلتیک هم اجرای برجام جایگاه راهبردی ایران را در منطقه در سه جبهه افزایش داده است؛ نخست، نزد متحدان منطقه ای مثل سوریه، عراق و حزب الله. چون این ها حل یک معضل راهبردی بین ایران و قدرت های بزرگ را نشانه افزایش قدرت، نقش و چانه زنی ایران در مسایل منطقه ای مثل بحران سوریه می بینند. دوم، متحدان بزرگ سنتی ایران مثل چین و روسیه که توافق هسته ای را در جهت افزایش چندجانبه گرایی در مسایل منطقه ای و جلوگیری از نفوذ غرب و تقویت ثبات می بینند. سوم و مهمتر از همه شاید افزایش اهمیت ژئوپلتیک ایران در مجموعه غرب مثل اروپا و آمریکا است که به این نتیجه رسیده اند با اجرای برجام ایران برای ایجاد ثبات در منطقه در جهت جلوگیری از رشد افراط گرایی و تروریسم و حل بحران های منطقه ای کارگزار بهتری می شود.
اجرایی شدن برجام چه تاثیری بر تنش ها و بحران های جاری خاورمیانه خواهد داشت؟
در بلند مدت تاثیرات مهمی دارد. نخست این که تردیدی نیست برجام در بلندمدت موجب کمک به حل بحران های منطقه ای می شود. به عنوان مثال، اکنون که سیاست به اصطلاح «تغییر رژیم» آمریکا علیه ایران به اجبار کنار گذاشته شده، تا حدودی حس تهدید استراتژیک از آمریکا هم کم شده است. این خود سبب می شود ایران سیاست های تعاملی را در چارچوب افزایش روابط منطقه ای با تکیه بر رویکردهای مستقل و دوجانبه با کشورهایی چون ترکیه و عربستان تقویت کند یعنی ایران در مرکز تحولات منطقه ای قرار گرفته است. همزمان، طرف غربی هم به طور آگاهانه برای تامین منافع سیاسی- امنیتی و اقتصادی خود از سیاست های که ایران را منبع اصلی تهدید در منطقه در نظر می گیرند، دور می شود.
در این معادله، فضای سیاسی تازه و مثبتی در غرب ایجاد شده که به طور عمده به بازیگران رقیب ایران مثل عربستان و ترکیه فشار وارد می کند تا با تهران به نفع حل بحران های منطقه ای تعامل کنند. به عنوان مثال درهمین تنش اخیر قطع روابط ایران و عربستان برای نخستین بار آمریکا و کشورهای اروپایی، برخلاف گذشته که طرف عربستان را می گرفتند، سعی کردند طرف میانه را بگیرند و 2 طرف را تشویق به حل تنش به وجود آمده کنند. این در نتیجه تعهد متقابل در برجام و فرهنگ مثبت و تعاملی به وجود آمده در شرایط پسابرجام است.
در کوتاه مدت تاثیر این مساله چگونه خواهد بود؟
در کوتاه مدت می بینیم که برجام رقابت ها و تنش های منطقه ای را تا اندازه ای افزایش داده است. دلیل اصلی هم این است که بعضی از کشورهای منطقه مثل عربستان و ترکیه -البته با اهداف متفاوت- اجرایی شدن برجام را به صورت مستقیم به افزایش جایگاه منطقه ای ایران ارتباط می دهند و اکنون به نوعی خواهان بازگشت به همان ایده سنتی ضرورت مقابله با تهدید منطقه ای ایران هستند. حاکمان این کشورها نگرانند که برجام سبب شود غرب دیگر مثل گذشته اندیشه مهار قدرت منطقه ای ایران را دنبال نکند. به باور رهبران ریاض و آنکارا این خود سبب افزایش قدرت ایران می شود و اینکه تهران با خیال راحت سیاست های به اصطلاح گسترش خواهانه خود را به ضرر منافع عربستان و ترکیه در منطقه دنبال کند.
البته باید گفت که حاکمان عربستان و ترکیه با تاثیرپذیری از مسایل سیاست داخلی خود این خط فکری را توسعه می دهند. در ترکیه حزب حاکم «عدالت و توسعه» که در بحران سوریه به نوعی شتاب زده عمل کرده، ایران را مانع اصلی در اجرای سیاست فعلی منطقه ای خود یعنی ضرورت خروج «بشار اسد» از قدرت می بیند. در عربستان هم سعودی ها روند تحولات منطقه ای پس از بهارعربی از جمله جابجایی حکومت های دوست در مصر و یمن و تحولات سوریه و بحرین را به ضرر منافع خود می بینند و به نوعی سعی دارند آن ها را به مساله تهدید فوری ایران متصل کنند.
یکی از مسایلی که پیش از اجرایی شدن برجام به چالشی برای سیاست خارجی ایران تبدیل شد، رقابت های منفی عربستان و سیاست تهاجمی ریاض در قبال تهران بود. اجرای برجام چه تاثیری بر روابط ایران و عربستان داشته است؟ به نظر شما در شرایط کنونی سیاست خارجی ایران در قبال سیاست تهاجمی عربستان باید چه ویژگی های داشته باشد؟
اجرایی شدن برجام با همه تاثیرهای مثبت اقتصادی و ژئوپلتیک آن برای ایران، نزد سعودی ها بی تردید یک باخت در صحنه معادله های منطقه ای به حساب می آید. آن ها تمامی تلاش خود را برای سنگ اندازی در مسیر اجرای برجام به کار بستند اما موفق نشدند. اکنون هم متوجه می شوند که ایران و قدرت های غربی در حل اختلاف های راهبردی خود مصمم هستند و راه تعامل و توافق را برگزیده اند. این مساله برای سعودی ها نگران کننده است. آن ها راهکار و اولویت خود را در کشاندن رقابت ها و اختلافات به صحنه تحولات منطقه می بینند که همچنان نقطه آسیب پذیر غرب از لحاظ امنیت انرژی و مسایل افراط گرایی و تروریسم است تا شاید از این طریق بتوانند آرایش نیروهای سیاسی را به نفع منافع خود بازتعریف کنند.
آیا سعودی ها می توانند این سیاست خود را در فضای جدید هم دنبال کنند؟
نه. این سیاست تهاجمی و یکجانبه گرای سعودی ها تداوم چندانی نخواهد داشت و در نهایت به نتیجه مطلوب نمی رسد؛ نه به دلیل اینکه این سیاست برخلاف معادله های طبیعی سیاسی- امنیتی منطقه است یا اینکه سعودی ها توان اقتصادی، سیاسی یا نظامی لازم در مدیریت این گونه بحران ها در بلندمدت را ندارند، بلکه به دلیل مشروعیت نیافتن چنین سیاست جنگ طلبانه ای در منطقه و جهان، سعودی ها مجبور به تغییر رویکرد هستند. تمام دنیا (به استثنای عربستان، رژیم صهیونیستی و داعش) از جمله آمریکا، اروپا، چین، روسیه، کشورهای حوزه خلیج فارس، اکثر جهان عرب و ... همگی از اجرایی شدن برجام و نفع متقابل اقتصادی و ژئوپلتیک آن برای صلح و امنیت منطقه ای و جهانی خوشحال و خواهان اجرای کامل آن هستند.
پس ایران در طرف درست معادله های منطقه ای و بین المللی قرار دارد و شرایط به نفع آن جلو می رود. البته این خود نشان می دهد که حل اختلاف های راهبردی با قدرت های بزرگ چقدر می تواند برای ایران امنیت زا باشد. مورد عربستان هم کمی خاص و مربوط به زمان خود است که البته پیچیدگی های سیاست منطقه ای، سعودی ها را به هر حال متعادل خواهد کرد اما تا رسیدن به آن مرحله، خوب است ایران سیاست محتاطانه فعلی در مدیریت تهدید عربستان در منطقه را دنبال کند، مشروعیت سیاست فعلی عربستان در جلوه دادن ایران به عنوان منبع تهدید را چالش بکشد وهمزمان به تعامل خود با قدرت های بزرگ ادامه دهد.
5050
نظر شما