به این پرسش‌ها در گفت‌وگوی خبرانلاین با دکتر رسول جعفریان، استاد دانشگاه و محقق تاریخ اسلام پاسخ گفته شده است.
دکتر جعفریان در این گفت وگو اشاره می‌کند: « جایگاه حادثه ای مانند عاشورا به عنوان یک رخداد بسیار بزرگ در فرهنگ شیعه، به طور طبیعی اقتضای آن دارد که نوعی داد و ستد مستمر با فرهنگ جاری شیعه و فعالیت های مختلف فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی و حتی اخلاقی شیعیان داشته باشد. عاشورا برای جامعه شیعه، به یک اسوه تبدیل شده و بسیاری از شیعیان به طور مداوم، رابطه ای مثبت میان کارهای خود و آنچه در عاشورا بر امام حسین و اهل بیت ایشان گذشته، برقرار می کنند. نتیجه این مقایسه، تولید برخی از قضاوت ها و تاثیر مستمر آنها بر روحیات و رفتارهای شیعیان است. در این میان، شعائر، واسطه میان اصل حادثه عاشورا با زندگی شیعیان است. به عبارت دیگر، درسهای عاشورا و عبرت ها و خروجی های آن، خود را در شعائر نشان داده و تولید ارزشهایی می کند که به صورت کلید در اختیار مردم قرار می گیرد. برای مثال، نشان دادن آزادیخواهی، یا مبارزه با فساد، یا ایثار و گذشت از مال و جان و فرزندان و بسیاری از اینها، مسائلی است که از عاشورا بدست آمده و در شعائر خود را نشان می دهد یا بر آنها تاکید می شود. نگاهی به تاریخ شیعه می تواند دامنه این تعامل و داد و ستد را نشان داده و نقش عاشورا و شعائرآنها را در زندگی روزمره شیعیان مشاهده کرد.»
وی تاکید می کند: « ما باید توجه داشته باشیم و به دیگران نیز این توجه و هوشیاری را بدهیم که پیام های عاشورا و آنچه که در نمادها و شعائر حسینی خود را نشان می دهد، چیزی جز شعارهای اسلامی و اهدافی که از رسالت رسول الله در نظر بوده، نیست. در واقع مسیر بحث نباید به گونه ای باشد که شعائر حسینی، چیزی غیر از اسلام اصیل را نشان می دهند. مهم آن است که نشان دهیم این شعائر، اجازه نمی دهد اسلام اصیل زیر سایه حکومت های فاسق و ظالم مانند دولت اموی نابود شود. به عبارت دیگر، در درجه نخست، عاشورا، جنبش احیای اسلام توحیدی و اصیل، اسلام عدالت و مدافع محرومین و ضعیفانی است که زیر سلطه فکری و عاملان تحریف دین، در معرض دور شدن از اسلام هستند. پیام عاشورا، توحید، نبوت و معاد و احیای شریعت واقعی و بازگشت به آموزه های دینی است که اهل بیت(ع) آنها را در سایه قرآن تعلیم می دهند. نکته دیگر این است که شعائر حسینی به ویژه آنچه به مجالس تعزیه مربوط می شود، فرصت مهمی را در اختیار آموزش دین، احیای دین، و روشنگری توده های مردم در اختیار عالمان دین می گذارد. این فرصت بسیار مهمی است که می توان با استفاده از آن امت را هدایت کرد و از طریق اهل بیت (ع) آنان را به سرچشمه های اصلی دین رساند. در این باره باید با ظرافت کار کرد و از افراد نخبه و فهمیده استفاده نمود و اجازه نداد معیارهای دیگری در انتخاب این افراد، افراد ناشایست را بر منبر حسینی قرار دهد. »
دکتر جعفریان می گوید: « تاریخ عاشورا و شعائر آن، تاریخی روشن است، چرا که منابع اصل واقعه و رویدادهای پس از آن و نیز آنچه که در این باره در امت اسلامی جریان یافته در مآخذ آمده است. بنابرین امر پنهانی نیست که کسی بخواهد با حدس و گمان در باره آن سخن بگوید. تشیع پدیده ای است که در جامعه عربی مدینه و کوفه شکل گرفته و در طول بیش از هزار سال در مناطق عربی مانند عراق و مدینه و قطیف و احساء، و سپس ایران، این تشیع، سبب برپایی شعائر حسینی شده است. اینها مناطقی است که مسیحیان در آن نفوذ چشمگیری نداشته و هر اتفاقی در این باره افتاده، در مرئی و منظر همگان بوده است. بنابرین اگر قرار است در این باره ادعایی صورت گیرد، باید مستندات تاریخی آن ارائه شود و به صرف مشابهت برخی از موارد نمی توان از اقتباس سخن گفت. طبیعی است که در تمدن بشری که محور آن بشر است، موارد مشابهی در امور زندگی و آداب و رسوم وجود دارد که مشابهت ناشی از احساس مشترکی است که آدمها در این باره دارند. مثلا در فرم عزاداری همه ممکن است گریه کنند، بر سر و صورت بزنند، یا رنگی را برای نشان دادن عزای خود بر گزینند. البته، با توجه به آنچه پیش از این هم گفته شد، و آن تاثیر پذیری شعائر از برخی از سنن ملی است، و این در تمامی ادیان و مذاهب وجود دارد، این امکان هست که برخی از نمادها از فرهنگ دیگری اقتباس شود. این امر شگفتی نیست و بیش از این نشان نمی دهد که کم و بیش این تأثیر و تأثرات وجود دارد و نمی توان از آن نتایج شگفت و بزرگی! بدست آورد. »
متن کامل این گفت وگوی خبرآنلاین را با استاد تاریخ اسلام اینجا بخوانید.
نظر شما