«چهره آسیبهای اجتماعی کودکانه و نوجوانانه شده است»؛ این سخن برخی مسئولان و کارشناسان است. تصویری از ابتلای روز افزون نوجوانان به مشکلاتی که میتواند آشکارا نه تنها آینده آنها را بلکه آینده جامعه را تهدید کند.
برای همین، ابتلا به بیماریهایی چون اعتیاد یا ارتباطات نامتعارف دیگر به سنین نوجوانی رسیده است چه اینکه در کشور میانگین سن گرایش به مصرف مواد مخدر در 13 سالگی است و آن طور که ستاد مبارزه با موادمخدر فارس به سرویس گزارش «خبرجنوب»، میگوید، سن اعتیاد در فارس به 16 سالگی رسیده است. اما اعتیاد مشکل همه نوجوانان نیست. اینک یک روان شناس و مشاور خانواده میگوید که خانوادهها در این دوره نوجوانان را نازپرده بار میآورند و شیوه دفاع از خویشتن را به آنان نمیآموزند. با این وضع آینده نسل جدید چیست؟
چهره تازه
دیگر پایین آمدن سن آسیبهای اجتماعی پدیده غریبی نیست. چه اینکه نه تنها سن اعتیاد در شیراز به 16 سالگی و سن مصرف دخانیات به 15 سالگی رسیده است، آن طور که برخی رسانهها میگویند، سن ارتباطات نامتعارف در کشور هم به 13 سالگی کاهش یافته که این نشان دهنده نیاز به برنامه ریزی برای سنینی است که تعیین کنندهترین دوره زندگی هر فرد به شمار میرود؛ سنی که اگر فرد خودساخته بار بیاید میتواند آینده ای روشن در پیش داشته باشد و اگر مسیر را اشتباه برود، بازگشت از آن هر چند نه غیرممکن بلکه دشوار خواهد بود.
اینک علی رضایی، معاون جوانان اداره کل ورزش و جوانان فارس به سرویس گزارش «خبرجنوب» میگوید، مطالعات میدانی نشان داده که فضای مجازی هم در شکل گیری بحرانهای هویتی و جنسی نقش ایفا می کند.
او ادامه میدهد: «دریافتهای میدانی ما نشان دهنده آسیبهای اجتماعی در حوزههای گفته شده است و برای همین اقدام به تهیه 4 جلد کتاب در این زمینه کردهایم».
او درباره تصویر این آسیبها هم میگوید: «با افزایش موادمخدر صنعتی، وجود تبلیغات و آسیبپذیری در سنین پایینتر، مشکلات بیشتری نوجوانان را تهدید میکند. اکنون مواد مخدر صنعتی با قیمت ارزان در دسترس نوجوان قرار میگیرد و به خاطر نبود تفریحات سالم در جامعه، این گرایش تشدید می شود. ببینید، یک فرد ممکن است به مواد صنعتی توهم زا دسترسی داشته باشد، سیگار هم بکشد، به مهمانیهای شبانه برود و به فضای مجازی هم دسترسی دارد؛ آن وقت سن آسیبهای اجتماعی این گونه پایین میآید».
هرچند بحث از پایین آمدن سن مصرف مواد مخدر در ایران است ولی کمتر کسی است که نداند «نوجوان خطر را از خود دور می بیند». نوعی خود محوری که همه نوجوانان دو دوره ای از این سنین با آن روبرو میشوند؛ به عبارت دیگر آنها میگویند من مواد مصرف میکنم اما معتاد نمیشوم؛ یا با موتور سیکلت تک چرخ میزنند و گمان میکنند مرگ به سراغشان نمیآید. برای همین نقش خانواده در پیش گیری از گرفتار شدن نوجوانان در خطرهای محیطی که آنان را تهدید می کند بسیار اهمیت دارد اما این طور که به نظر میرسد خانواده ها هم آن طور که باید، نمیتوانند فرزندان خود را در برابر آسیبهایی این چنین به اندازه کافی مقاوم بار بیاورند. اما به راستی نقش خانواده در پیشگیری از به دام افتادن فرزندانشان در آسیبهای اجتماعی چگونه است و چگونه باید باشد؟
دوره ای دشوار
سبک فرزندپروری خانوادهها در ایران تغییر کرده است. هزینه بالایی که خانوادهها از کودکی تا دوره پیش دانشگاهی برای آموزش و تفریح فرزندانشان خرج میکنند، نشان میدهد که دوره نوجوانی برای خانوادهها اهمیت بسیار زیادی پیدا کرده است.
با این حال این طور که کاظم احمدیان، روان شناس و مشاور خانواده به سرویس گزارش «خبرجنوب» میگوید، خانواده با وجود این هزینه کرد، کمتر فرزندان خود را به گونهای بار می آورند که بتوانند از خود دفاع کنند؛ به تعبیر او نوجوانان امروز بیشتر «منفعلانه» عمل می کنند. او می گوید: «با پدیدهای به نام بلوغ زودرس و بلوغ دیررس در نوجوانان امروز روبرو شدهایم. به خاطر سیستم آموزشی ما، دسترسی به فناوری ارتباطات و همچنین مواد غذایی پر از مواد افزودنی باعث شده نوجوانان در سنین پایین از نظر جسمی به بلوغ برسند اما از نظر عقلانی و عاطفی دچار بلوغ دیررس شوند».
به باور احمدیان، خانوادهها از این شرایط بیخبر ماندهاند. اما در کنار این، نوجوانان آن قدر که با فیزیک، ریاضی و دیگر دروس در کلاسهای کمک آموزشی آشنا
می شوند، مهارت های زندگی را نمیآموزند.
این روان شناس میگوید: «موضوع مهم دیگر این است که به یک نوجوانان آموزش کافی برای فیزیک و ریاضی را ارایه داده ایم ولی مهارت زندگی را به او نیاموختهایم.
برای نمونه کودک را به کلاسهای مختلف میفرستیم ولی آیا اعتماد به نفس کافی را به او یاد میدهیم؟ به نظر من بزرگترین خطری که نوجوانان را تهدید می کند، این است که شخصیت آنان دارد انفعالی شکل می گیرد».
او ادامه می دهد: «نوجوانان ما جرات ورز بار نمیآیند و قدرت نه گفتن را نمیآموزند؛ اما در بسیاری از کشورهای دیگر در انتخاب دوست یا قطع ارتباط به صورت ارادی اقدام میکنند. به همین خاطر به نظر من 3 آسیب بلوغ زودرس، نیاموختن مهارتهای زندگی و دفاع از خود و همچنین نازپرورده و منفعل بار آوردن نوجوانان باعث شده آنان در برابر آسیب ها خطرپذیر شوند و به همین خاطر اداره و انتخاب خود را از دست می دهند».
نوجوانی را شاید بتوان مهمترین فصل زندگی نامید؛ دوره ای که در آن فرد نه تنها باید مسیری که میخواهند در آینده بپیماید را انتخاب کند بلکه باید بتواند از آن به سلامت بگذرد تا بتواند جوانی، میانسالی و کهن سالی سالمی داشته باشد. در مجموع کمتر جامعه شناس یا روان شناسی را میتوان یافت که منکر دردناک بودن دوره نوجوانی شود؛ آن وقت، در زمانی که گذر از این دوره به خودی خود، سخت و نیازمند یاری دیگران است افزوده شدن بار عوامل محیطی میتواند آن را دوره ای خطرناک در زندگی هر فرد تبدیل کند؛ این البته همه در شرایطی است که نوجوانان کسانی هستند که باید آینده را بسازند.
46
نظر شما