فاجعه پلاسکو از همان دقایق ابتدایی تبعات و تاثیرات فراوان داشت و البته دو قطب کاملا متضاد اجتماعی را جلوه گر کرد؛ یک سویه زشت و بد و یک سویه نیکو و زیبا. در منتهاالیه قطب ناپسند، مزاحمان لبخند به لب سلفی بگیر، ایستاده اند و طیف جمعیتی قطب زیبای آن، از اشک ایرانیان پای تلویزیون برای همدردی شروع می شود تا به بدرقه قدرشناسانه از مصلی تا بهشت زهرا برسد.
■■■
با جلوه مثبت اجتماعی این حادثه آغاز می کنم؛
از همان لحظات آغازین بروز سانحه، خیل عظیمی از مردم با پست ها و توئیت ها و هشتگ ها و اشک ها و واکنش ها، همدردی و همراهی خود را نشان دادند.
چه آنها که از مزاحمان محل فاجعه، دردمندانه خواهش می کردند محل را ترک کنند و چه آنها که با عبارتی و شعری و دلنوشته ای، همدلی خود را با حادثه دیدگان و فداکاران آتشنشان و خانواده آنها ثابت کردند.
این جلوه انسانی محدود به همان ساعات اولیه نماند؛ از فردای ماجرا و در خلال عملیات آواربرداری، موج و فوج مردم عادی بودند که با بردن شیرینی و شربت و غذا، به مدد امدادگران می شتافتند و بی اینکه اخلالی در روند تلاش آنان ایجاد کنند، شده حتی با یک دیگ آش صدنفری به مردان آتش می رسیدند؛ و نه فقط از تهران که از شهرهای دور و نزدیک.
هر چند برای ملتی که از بزرگترین ادعاها و ارزش هایش، نوع دوستی و مهربانی و مهمان نوازی و محبت است، غیر از این هم انتظار نیست و نباید تعجب کرد و در برابر این جلوه های مهر، ذوق زده شد؛ همانطور که نباید به تاثیر از بداخلاقی جمعی چندصدنفره و بی مسوولیت و مزاحم و وقت ناشناس، کل جامعه را بی فرهنگ دانست. منتها از فرط رواج رفتارهای بیمار اجتماعی در سالهای اخیر مثل دروغ و تهمت و پول پرستی و ...که آمده و در فرهنگ ما جا خوش کرده حالا از کوچکترین انسانیت ها و خوش اخلاقی ها شگفت زده می شویم و از فرط بی فرهنگی عده ای معدود، افراط گونه هشتگ گوسفند و گوساله می سازیم.
■■■
اما سویه ی ناپسند و کریه ماجرا؛ بیشتر محل تامل بوده و هست. جای شکرش باقیست جامعه ای که در برخورد با بسیاری از مسائل مهم، کرخت و بی تفاوت شده، در برابر سلفی بگیرهای نادان، سکوت نمی کند و منفعل نمی ماند. هر چند در همین موضع فعال هم آن رفتار افراطی هشتگ سازی با نام حیوانات، دست کمی از نادانی جماعت تشنه لایک و کلیک بیشتر ندارد و به قول مولانا:"گر تو با بد، بد کنی، پس فرق چیست؟!"
در برابر جماعت مزاحم سلفی بگیر به عنوان یک بداخلاقی اجتماعی که در موقعیت های مختلف، مابه ازاها و مثالهای فراوان دیگر دارد، باید قدری از آرمان گرایی فاصله گرفت و واقعی تر برخورد کرد.
اینکه توقع داشته باشیم یک نفر-حتی یک نفر- هم در شرایطی خاص، بی فرهنگی نکند، شبیه رویاست و انتظار برای رسیدن به آن، تخیلی آرمان گرایانه است.
بشر محال است به مدینه فاضله صددرصدی برسد؛ به جامعه ای تهی از هرگونه بزه و خطا و جرم و پلیدی.همانطور که روئین تنان اساطیری تاریخ هم بالاخره یا از چشم یا پاشنه پا یا ...نقطه ضعف داشتند و نفس آنها مرگ را چشید، پس باید به عنوان یک واقعیت با آن کنار آمد و برای به حداقل رساندنش چاره اندیشید.
■■■
ما، خوب یا بد، باید باور کنیم جامعه مدرنی نیستیم و بیشتر مدرنیته زده ایم تا مدرن. یعنی جلوه ها و الزامات زندگی در دنیای مدرن و ابزارهایش را دوست داریم و با آغوش باز از آنها استقبال کرده ایم اما یک پا و گاهی دوپا در سنت داریم و نمی توانیم از آن دل بکنیم. نه تنها زیست اجتماعی ما در سنت است که در کنه و بنه اندیشه و تفکر ما هم جاری است. مدرنیته الزاماتی تحمیل کرده که ملزومات آن را نداشته ایم.
این گزاره به خودی خود، بد که نیست، هیچ، برای جامعه ای مثل ایران که تاریخ و تمدن و فرهنگ و سنت دور و دیرین دارد و جا به جا به آن می بالد، بسیار هم خوب است. نباید به تمامی دست از سنت شست و آن را دور انداخت. اما این جامعه هنوز نتوانسته بین سنت و مدرنیته جمع کند و محاسن هر دو را بگیرد و معایب هر کدام را دور بریزد. به تعبیر دیگر، نطفه مدرنیسم در رحم سنت و فرهنگ ما تکامل درست و تا انتها پیدا نکرده و جنین ناقصی به دنیا آمده به نام: "سنترنیته".
این نوزاد ناقص، راه می رود اما کج و کوله، می بیند اما تار، می شنود اما به خطا و می اندیشد اما گاه به اشتباه.نتیجه می شود استفاده ناصحیح و کج کارکرد از اینترنت و ماهواره و گوشی هوشمند و پیام رسانهای همه کاره اجتماعی که خودشان را گرفته ایم ولی فرهنگ متناسب با آنها را نه داشته ایم و نه ساخته ایم و نه پیدا کرده ایم.این شکاف، حالاحالاها هم پرشدنی نیست.به قول اطباء و حکمای قدیم، در حال جراحی بدون بیهوشی هستیم؛آن هنگام که هنوز به علم بیهوشی کنترل شده بیمار نرسیده بودند.
جامعه ایران تحت عمل جراحی از این گونه است؛ درد بسیار دارد ولی نمی شود به بهبودی و سلامت، ناامید بود.
* روزنامه نگار و مجری تلویزیون
۴۷۴۷
نظر شما