هرچند حمله موشکی امریکا به دستوردونالد ترامپ رییس جمهور ماجراجوی این کشور به پایگاه هوایی الشعیرات دولت سوریه درمنطقه حمص این کشور درنقطه مقابل سیاست باراک اوباما سلف ترامپ میتوان ارزیابی کرد اما بمنظور بررسی چشم انداز چنین اقدامی باید موضوع را ازجنبه های مختلف داخلی وخارجی مورد بررسی قرارداد وبر اساس مولفه های موثر درونداد وبرونداد نسبت به ارایه احتمالات پیش رو گمانه زنی نمود .
حمله امریکا به سوریه درجه شرایطی رخ داد؟
نخست باید به این نکته توجه کرد که این تهاجم موشکی درچه شرایطی رخ داد .اگر توجه داشته باشیم که فرمان حمله ترامپ به سوریه درشرایطی صادر و عملیاتی شد که پادشاه اردن از طرف عرب های مخالف سوریه درست در لحظات تصمیم گیری در کنار دونالد ترامپ بود، ژنرال کودتاچی السیسی رئیس جمهور مصرهم برای اطمینان دادن به وعدهدهایی که هنوز روشن نیست پیش از ملک عبدالله به دیدار ترامپ رفته بود، از آن سو نخست وزیر بریتانیا چند ساعت قبل در حال بازدید از عربستان، ثروتمندترین دشمن بشار اسد و بزرگترین نگران نفوذ ایران در سوریه بود. به عبارت ساده تر، یک مراسم حنا بندان سیاسی در کشورهای عربی در جریان بود. اینکه آیا این حمله می تواند یک پروژه کوتاه مدت روانی برای خوشنودی اعراب باشد؟ هنوز معلوم نیست .شایداگر این طور است، فایده این خوشنودی برای آمریکا و شریک مهم اش بریتانیا چیست؟ می توان به فواید اقتصادی و تجاری اش بیشتر فکر کرد.
همچنین همزمان با اصابت موشکهای تام هاوک به اهداف خود در پایگاه الشعیر سوریه ، رییس جمهور چین با همتای امریکایی خود درفلوریدا دیدار ومذاکره کرد و اخیرا نیز کره شمالی برغم تاکید قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل متحد موشکهای بالستیک اتمی خودرا باردیگر آزمایش نمود ازجهات بیرونی بیشتر به علل حمله امریکا به سوریه پی خواهیم برد.این تحولات پیشا حمله نشان میدهد که احتمالا ترامپ با رهبران کشورهای عربی سفرکرده به امریکا درخصوص این حمله احتمالا گفتگوهایی داشته است و ازطرفی نیز بااین اقدام خواسته است پیامهایی حاوی هشدار تلویحی به چین و کره شمالی داده باشد، ازطرف دیگر از آنجا که ترامپ وتیمش متهم به هماهنگی با روسیه برای کمک به پیروزی اش ازطریق تخریب وتضعیف هیلاری کلینتون توسط سرویس امنیتی و عناصر رسانه ای و متخصصین حک مجازی بود که باحتمال زیاد ازصحت بیشتری برخورداراست ، حمله امریکا می تواند تاحدودی این تردید را تخفیف دهد چرا که حمله امریکا به روسیه به نحوی حجله به منافع روسیه نیز تلقی میگردد .از جانب دیگر با توجه به مواضع تند ترامپ وترامپیستها علیه جمهوری اسلامی ایران در همین مدت اندک پس ازورود او به کاخ سفید ، این حمله نوعی هشدار به تهران نیز محسوب میگردد .
اما از جنبه های داخلی باتوجه به ناکامیهای داخلی ترامپ در اجرای فرمان توقف صدور ویزا برای اتباع 6کشور من جمله ایران که با مخالفت قضات برخی ایالات امریکا مواجه شد و همینطور عدم برخورداری ازرای کافی در کنگره امریکا برای جایگزینی طرح بیمه ترامپ به جای بیمه موسوم به اوباکر و بلاتکلیف ماندن پروژه کشیدن دیوار بین مرز امریکا ومکزیک به دلیل مخالفت مکزیک و هزینه 21 میلیارد دلاری این طرح و عقب نشینی ترامپ از مواضع خود در برابر ناتو ، شرق دورو خاورمیانه ، حمله امریکا به سوریه همه این تحولات را تحت الشعاع قرار داده است ، لذا چنین بنظر میرسد که ترامپ تاحدود زیادی دراین مقطع به اهداف خود ازاین حمله نایل شده است .هرچند ادامه این روند با ابهامات زیادی مواجه است .
در حمله شیمایی سوریه چه کسانی مقصرند؟
باتوجه به اهدافی که اشاره شد این احتمال که حمله به محل استقرار مواد شیمایی درسوریه باهماهنگی پنهانی امریکا و مخالفان اسد حتی تروریستهای مستقر درسوریه صورت گرفته باشد یا بدون اطلاع امریکا یک تصفیه حساب از سوی سنیهای ارتش اسد برعلیه علویان بعثی بوده باشد ، وجوددارد .خاصه این که مرور نقشه های اطراف دمشق نشان می دهد که دولت بشار اسد در آن مناطق تقریبا امن، و بدون درگیری، اصلا نیازی به پیروزی نداشت. پس دلیلی برای حمله شیمیایی نیز قاعدتا نبوده است.لدا عقلانی بنظر نمیرسد که دولت دمشق تا این اندازه خامی کرده و دست به چنین کاری زده باشد، همچنین به نظر نمی آید حتی اگر بشار اسد تصمیم به این کار گرفته بود ،دولت تهران ومسکو به دمشق اجازه یک حرکت از پیش باخت را می دادند تا اعتبار آن ها هم مورد خطر قرار گیرد.چراکه حمله شیمایی تنها به زیان دولت اسد ، ایران وروسبه و کسته شدگان این حادثه تلخ و محکوم تمام شده و همه مخالفان داخلی وخارجی اسد و داعش وگروههای تروریستی از آن به نفع خود بهره برداری کردند.
ازآنجا که در همه جنگ های نظامی، استفاده از سلاح های میکروبی و گاز اعصاب وقتی حمله کننده احساس می کند شرایط بازی به ضرر او می باشد استفاده می شود.
اما دولت دمشق در در آن منطقه گرفتار این مساله نبود. آیا این را کارشناسان و نوابغ نظامی آمریکایی نمی دانستند؟
ازسوی دیگر روند سریع آزادسازی 16 روستا در حومه حماه از سوی ارتش سوریه چندروز قبل از حمله موشکی امریکا به سوریه تأثیرات مخربی بر مخالفان مسلح داخلی و حامیان پشت پرده آنها داشته است، لذا آنها به دنبال برون رفتی از این اوضاع نابسامان و توقف فعالیت های ارتش سوریه بودند، حمله شیمیایی که با هزینه خون تعدادی از انسان های بی گناه در استان ادلب رقم خورد، باعث کند شدن دامنه حملات بی امان ارتش سوریه شد. این در حالی بود که علاوه بر پیشروی گسترده نیروهای زمینی، نیروی هوایی سوریه و روسیه نیز حملات سنگینی را بر مناطق تحت نفوذ گروههای تروریستی در ادلب انجام می دادند. به عنوان مثال هواپیماهای روسی پیش از حمله امریکا به سوریه بالغ بر 200 حمله هوایی در شهر ادلب انجام داده بودند که در نتیجه آن بسیاری از مراکز گروههای تروریستی منهدم شده بود.
ازآنجا که نه روسیه ، نه سوریه و تاحدودی نه ایران از حمله امریکا به سوریه شگفت زده نشدند و هیچ افسر رده بالایی کشته نشد و تنها چند سرباز آسیب دید یا کشته شد. و 6 هواپیمای تقریبا از رده خارج MiG-23 سوری بمباران و نابود شدند،ابن حمله بیشتر شببه سناریو ازپیش تعیین شده بنظر میرسد .هرچند که چنین احتمالی از مسولیت روسیه بعنوان کشوریکه مسولیت جمع آوری و خروج مواد شیمایی ازسوریه را برعهده داشت و مسولیت بشار اسد که مدعی ریاست جمهوری دراین کشوراست را منتفی نمیکند .البته امریکا ، اروپا واعراب وترکیه جملگی اعلام کرده اند که ارتش اسد این حمله شیمایی را انجام داده و حمله امریکا به سوریه را مورد تایید قرارداده اند این درحالیست که اکثر دموکراتهای کنگره امریکا صدورفرمان حمله به سوریه ازسوی ترامپ را برخلاف قانون اساسی این کشور دانسته اند وبرخی از آنها مخالف چنین حمله ای هستند.البته چنین حمله ای برخلاف قوانین بین الملل بوده و بدون مجوز شورای امنیت سازمان ملل متحد صورت گرفته است .نباید فراموش کرد که ترامپ پیش از پیروزی در توئیتی مشهور خطاب به باراک اوباما نوشته بود:" دوباره به این رهبر خیلی کودن آمریکا توصیه می کنم به سوریه حمله نکند!" اگرچه برای بسیاری از تحلیلگران این قابل پیش بینی بود که اگر دونالد ترامپ در 100 روز اول زمامداری اش به موفقیت های داخلی نرسد، حتما با یک حمله به سوریه، یک ریکاوری انجام خواهد داد.
واکنش روسیه به حمله امریکا به سوریه
هرچند پس ارحمله موشکی امریکا به سوریه ، روسيه ضمن اعلام مخالفت با این اقدام ، تمامي توافقات و همكاري‌هاي نظامي خود با امريكا در سوريه را به حالت تعليق درآورد، اما اين حداقل كاري بود كه روسيه مي‌توانست در واكنش به اين جريان انجام دهد. اين در حالي بود كه امريكا به يك منطقه‌اي حمله كرد كه كاملا تحت حاكميت و پوشش نظامي روسيه قرار داشت و قطع همكاري‌ها و انتشار يك بيانيه محكوميت را مي‌توان كمترين كار ممكن از سوي روسيه در واكنش به اين حمله نظامي قلمداد كرد. روسيه در حال حاضر مسووليت پوشش و امنيت هوايي مناطق تحت كنترل دولت سوريه را برعهده دارد. در حال حاضر روسيه سامانه‌هاي ضد موشكي اس-300 و اس-400خود را در خاك سوريه مستقر كرده است، اما در عمل از آن استفاده نكردند یا به دلیل ناکارآمدی احتمالی این سیستمهای دفاعی دربرابر موشکهای بالستیک کروز تام هاوک امریکایی امکان استفاده از آنها میسرنشد . در صورتي كه كاملا از اقدام نظامي و عملياتي امريكا در خاك سوريه مطلع بودند و تمامی جنگنده های خودرا ازاین پایگاه خارج کرده بودند لذا این سخن دیمیتری مدودف نخست وزیر روسیه (که پس از شلیک حدود 60 موشک تام هاوک که گفته میشود هزینه آنها بالغ بر 180 میلیون دلار میشود و احتمالا ترامپ فاکتور آنرا به رباض و دوحه وابوظبی ارسال خواهدکرد) اعلام کرد حمله آمریکا یک اینچ تا آغاز درگیری با روسیه فاصله داشت را باید یک بلوف تلقی کرد .روسها پیشتر نیز در جنگ کوزو و افغانستان وعراق ولیبی که ناتو وامریکا برعلیه این کشورها اقدام نظامی کردند هبچ واکنش عملی ارخود نسان نداد وپس ازاین هم درشرایطی کخ یایگاههای موشکی ناتو در خارج نزدیک روسه در لهستان ورومانی و کشورهای بالتیک مستقرند ، واکنشی نشان نخواهد داد و تمامی تحرکات مسکو. صرفا دورداشتن امریکا و متخدانش از منطقه مشترک المنافع است .
روس ها برای نشان دادن عملکرد سامانه های دفاعی اس -300و اس -400 آن ها را مجانی در سوریه مستقر کردنده بودند . بویژه اینکه هندی ها بعنوان آخرین مشتری های خوش اقبال این سیستم، باعث شده بودند دیگر کشورهای منطقه هوس زیادی برای برخورداری از آن داشته باشند. اگر این سیستم ها درصورت بهره برداری از آنها در حملا امریکا به سوریه عملکرد درستی از خود نشان نمی دادند به نفع چه کسی بود؟ بدیهیست که به نفع امریکا وبه زیان روسیه تمام میشد .حتی اگر این فرض را بپذیریم که روس ها با تمام تعهدی که به دفاع هوایی از سوریه به بشار اسد داده بودند به عمد سامانه های دفاعی خود را خاموش کرده اند، باز این بی اعتمادی بزرگی برای هم پیمانانِ دولت پوتین به وجود می آورد که در صورت بحران چقدر احتمال دارد دولت مسکو بر خلاف قول هایش عمل کند؟ هر دو حالت پوتین را تا اینجا بازنده می کند.
البته هدف اصلی دولت پوتین برای قرار دادن این سامانه ها دفاع از سوریه نبود، بلکه نشان دادن یک کاتالوگ واقعی از عملکرد این سامانه بود تا بتواند آن را به کشورهای بیشتری بفروشند.حال معادله ساده شد. احتمال این که 60 موشک Tomahawk امریکایی به راحتی از این سامانه های روسی عبور کردند! البته این یک معنی مشخص دارد ونشان داد داستان حفظ امنیت هوایی سوریه از طریق استفاده از این سامانه های موشکی روسی ، برای مقابله با ارتش امریکا بیشتر به یک شوخی شبیه است.
درهمین حال گفته میشود سوریها نیز با اطلاع روسها بخش عمده ای جنگنده ها وادوات نظامی خودرا پیش از حمله امریکا از پایگاه السعیرات خارج کرده اند که درصورت صحت ، احتمال نمایشی وابزاری بودن این حمله امریکا بیشترتقویت میشود ، ابنکه آیا روسها به ایران نیز خبرداده اند این حمله صورت خواهد گرفت یانه محل تردید است وتاکنون هیچ مقام ایران وروسی دراین رابطه سخنی نگفته است .
بنظرمیرسد محكوميت و تعليق همكاري‌ها با امريكا ازسوی روسیه در راستاي حفظ وجهه بین المللی مسکو صورت گرفته است که با اين حمله امريكا تاحدود زیادی خدشه‌دار شد. چراکه این حمله یک دهن کجی ازسوی آمریکا به قدرت نظامی روسیه بوده است که در حال حاضر بزرگترین رقیب تسلیحاتی آمریکا در منطقه محسوب میشودو برای فروش سلاح با آمریکا هماهنگی نمی کندو به تقسیم بندی سهم بازار از فروش اسلحه اعتقادی ندارد. در حال حاضر روسها خود را يك ابر قدرت حامي جدي دولت بشار اسد مي‌دانند و سوریه برای پوتین یک لوگو درمنطقه بحساب می آید. اما امريكا با ناديده گرفتن اين موضوع به منطقه‌اي حمله كرد كه تحت پوشش كامل روسيه قرار داشت، طبق عرف معمول بايد اقدام متقابل نسبت به حمله امريكا صورت مي‌گرفت، اما روسيه ای که بودجه نظامی سالانه اش یک دهم بودجه نظامی امریکاست و کل بودحه سالانه روسیه تنها با بودجه نظامی امریکا برابری میکند و ارجهات امنیتی ،اقتصادی وسیاسی با چالشهای زیادی دست وپنجه نرم میکند ،به نظر نمي‌رسد كه توان اقدام متقابل را داشته باشد و حداكثر مي‌تواند يك یا چندبار بار ديگر شروع به بمباران مواضع مخالفين كند، كه عملا آن را نمي‌توان پاسخ متناسب با اين اقدام امريكا دانست. پس مي‌توان گفت كه امريكا ضربه جدي به حيثيت روسيه در سوريه زده است و آن را مي‌توان يك تحول جدي در سياست‌هاي امريكا در قبال سوريه دانست و هرگونه واكنشي مي‌تواند، عكس‌العمل‌ها و اقدامات جديد امريكا را به همراه داشته باشد و سرنوشت دولت سوريه را نيز با ابهام بيشتري روبرو کند. تجربه جنگ سرد نشان داده است كه دو طرف بسيار مراقب آن هستند كه چنين اتفاقي رخ ندهد. با توجه به معيارهاي نظامي، اقتصادي و سياسي، روسيه يك قدرت منطقه‌اي محسوب مي‌شد، اما پوتين همواره سعي داشته تا روسيه را به عنوان يك ابرقدرت جهاني نشان دهد، حالا اين اقدام ترامپ موجب شده تا اين مساله را با چالشي جدي مواجه كند و بايد ديد كه روسيه حداكثر واكنشي كه مي‌تواند نسبت به اين اقدام نظامي امريكا انجام دهد چيست؟
چشم انداز بحران سوریه پس از نخستین حمله امریکا به این کشور
با اين وجود ادامه‌دار بودن اين حملات بستگي به شرايط موجود به پس از اين اقدام دارد. در حال حاضر پيش‌بيني نمي‌شود كه اينچنين حملات ادامه داشته باشد. اما به هرحال اين موضوع نشان داد كه امريكايي‌ها قصد دارند از اين پس در صورت نياز از اين نوع اقدامات همان‌گونه كه در عراق، يمن، ليبي و سومالي انجام مي‌دهند را عليه دولت بشار اسد نيز انجام دهند. بنابراين آن را مي‌توان هشداري به روسيه و ايران دانست و از سوي ديگر فرصتي را فراهم مي‌كند كه تركيه و شورشيان از اين فرصت استفاده كنند تا فشارها را عليه دولت بشار اسد افزايش دهند.
هزینه حمله موشکی به سوریه بدون توجه باینکه کدام کشور آنرا پرداخت کرده باشد بیشتر از خسارت وارده به تجهیزات سوری در پایگاه الشعیرات شده است. آمریکا هم مداخله گر است، هم پول بیشتری پرداخت کرده است. پس، باید به دنبال اهداف مهمتری ازاین تهاجم نمایشی امریکا بود .بنظر میرسد هدف ترامپ از حمله به سوریه شروع جنگی بزرگ باسوریه و حتی دراین مقطع تغییر رژیم بشار اسد نیوده و این اقدام با هدف انحراف افکار عمومی از عدم موفقیت های داخلی اخیراو ودادن پیام به روسیه وایران و کره شمالی وچین به درجات مختلف بوده است. بنظر میرسد پیامش به چین برای همراهی با امریکا در مسایل تجاری و بحران کره شمالی و پیامش به روسیه برای قانع شدن به سهم خودش وعدم تکرار داستان کریمه و همراهی با امریکا درسوریه و پیامش به ایران برای هماهنگی با امریکا در سوریه ومنطقه و خلیج فارس و پیامش به کره شمالی جهت عقب نشینی از آزمایشات سلاحهای هسته ایست.
کلام آخر
قدرمسلم میتوان گفت حملات مقطعی امریکا به مواضع دولت سوریه هبچ کمکی به حل بحران درروسیه وپایان جنگ داخلی دراین کشور نخواهد کرد و اگر امریکا وسایر بازیگران اعم از مخالفان و طرفداران بشاراسد برعلیه داعش وسایر گروههای تروریستی درسوریه که 60 درصد خاک این کشور را تحت اشغال خوددارند متحد نشوند وهمزمان همه طرفها به مذاکرات سیاسی حل بحران آنگونه که پس از آزادی حلب استارت آنرا درآستانه زدند ، ادامه ندهند ، حل بحران سوریه وبرقراری صلح وامنیت درسوریه ازچشم انداز روشنی برخوردار نخواهد بود .
شرایط پدید آمده پس از حمله امریکا به سوریه احتمالات زیررا به ذهن متبادر میکند:
-احتمال تکرار حمله مشابه ازسوی امریکا بصورت مقطعی وبه بهانه های مختلف
-کاهش احتمال حمله تمام عیار امریکا به سوریه
- کاهش احتمال عدم رویارویی روسیه با امریکا درصورت تکرار حمله امریکا به سوریه و هرکشور دیگر
- افزایش احتمال مصالحه امریکا وروسبه در سوریه و تنها شدن ایران
-افزایش احتمال مواضع دولت وکنگره امریکا علیه ایران
-افزایش احتمال تحریمهای ایران ازسوی امریکا به بهانه های تولید موشکهای بالستیک ، حمایت از دولت سوریه ، حزب الله لبنان و حوثی های یمن
-افزایش احتمال تقویت اتحاد علیه بشار اسد برهبری امریکا ، اعراب ، ترکیه و جذب روسبه به این ایتلاف
-افزایش احتمال تقویت ایتلاف ضدایران توسط امریکا ، اعراب ، اسراییل وترکیه و تلاش براز همراه کردن اروپا با ابن روند
رویکرد ایران چه باید باشد؟
با عنایت به احتمالات مذکور ، بنظر میرسد جمهوری اسللامی ایران باید با دیپلماسی هوشمندانه تر ،رایزنی وهمکاری با اروپا را گسترش دهد تا از پیوستن آنها به اتحاد مخالف ایران جلوگیری کند ، همه تخم مرغهای خود را درسبد روسیه نگذارد، با امریکا وارد مذاکرات مستقیم پیرامون مسایل سوریه و منطقه شود وبا سازمان ملل متخد و دیگر نهادهای بین المللی نیز به رایزنیها وهمکاریهای پیوسته بپردازد و با مخالفان بشار اسد نیز آنگونه که روسیه با آنها ارتباط دارد ، تماس برقرارنماید.
منبع: هفته نامه مثلث
نظر شما