سقوط سواد ایرانی‌ها؛ از مسابقۀ هفته تا ادابازی

سیر آگاهی اجتماعی ما از "مسابقۀ‌هفته"ی منوچهر نوذری در پنجشنبه‌شب‌های تلویزیونِ دوکانالۀ آن روزها تا مسابقۀ "ادابازی" رامبد جوان در تلویزیونِ بیست‌کانالۀ این روزها قابلِ ردیابی است؛ با یک ایستگاه مهم: "مسابقۀ ثانیه‌ها"؛ همان که در ساختار و محتوا(اطلاعات عمومی)، پایی در گذشته داشت و در سطحِ سوادِ شرکت‌کننده‌ها، با دست، نشانیِ آینده را می‌داد؛ آینده‌ای که از "ادابازیِ" تهی از محتوا سردرآورد.

■■■

داریوش کاردان داشت گولّه‌گولّه حرص می‌خورد و گُر می‌گرفت

■ وقتی می‌پرسید: کدام مجلس، انقراض سلطنت قاجار را تصویب کرد؟ و شرکت‌کننده جواب می‌داد:مجلس خبرگان!!
■ وقتی می‌پرسید: دو همسایۀ ایران که به دریای خزر راه دارند؟ و شرکت‌کننده جواب می‌داد: آذربایجان‌شرقی و عربستان و ترکیه!!
■ وقتی می‌پرسید: به کسانی که جمعیت را سرشماری می‌کنند چه می‌گویند؟ و شرکت‌کننده جواب می‌داد: نفوس و مسکن!!
این ایستگاه میانی(مسابقۀ ثانیه‌ها) آینۀ جامعه‌ای بوده و هست که به جای چشم‌انتظاری برای "مسابقه‌هفته"، مشتری "ادابازی"ست. اسپانسر محترم(!) هم پول را آنجایی می‌ریزد که مشتری بیشتر دارد تا مشتری بیشتری برایش بیاورد.

■■■

■ تلگرام، فاتحۀ مطالعۀ عمیق و هدفمند را خوانده و کتاب و مطبوعات در حال احتضارند.
■ مدارس دولتی، خالی از انگیزه‌اند و مدارس غیرانتفاعی، بُنگاهی برای خریدن نُمره.
■ کتاب‌های درسی هر سال لاغرتر و بی‌محتواتر می‌شوند و دانشگاه، کُمپانی تولید مدرک است.
■ تحصیلات عالیه هم بستری برای عرضۀ پایان‌نامه‌های خریدنی است و جلسۀ دفاع، جلوه‌گاه رونق تجارت پایان‌نامه‌فروشانِ راستۀ انقلاب.
معلوم است که این زنجیره، حلقه‌حلقه افرادی را می‌پرورد که به جای له‌له‌زدن برای دریافت و آگاهی، مشتری "ادابازی" باشند؛ خنده و دیگر هیچ. هیچِ هیچ.
نوذری هم می‌خنداند، منتها کلمه به کلمه‌ از طنزها و هرکدام از سوال‌های مسابقه‌اش، آکنده از آموزشِ اجتماعی بود. بچه‌های خانواده همپای شرکت‌کننده‌ها، مسابقه می‌دادند که چه کسی جواب دُرست بیشتری داده و پدرها و مادرها، علاقه و استعداد فرزندان را میان همین سوال‌ها و جواب‌ها و اشتیاق‌ها پیدا می‌کردند.

■■■

بیننده می‌نشیند پای خندوانه تا بخندد، قبول، دُرست. این هنرِ برنامه‌ساز است که جامعۀ مخاطبش را هم بخنداند و هم آگاه کند؛ هنری که رامبد جوان در سری‌های پیشِ خندوانه داشت.

■ روان‌شناسی می‌آمد و از وجوهِ علمی خنده می‌گفت.
■ میهمانانِ صنفی مثل آتش‌نشانان و پاکبانان می‌آمدند و اطلاعات شغلی و اجتماعی می‌دادند.
■ شرکت‌کننده‌هایی مبتلا به "ام‌اس" و "سندرم داون" می‌آمدند و جامعه را نسبت به ابعاد این بیماری‌ها آگاه می‌کردند.
■ "استندآپ‌کمدی"هایی که پُر از محتوا بود و "خندانندۀ برتر"ی که محملی بود برای کشف کمدین‌های مستعد
■ و "جناب خان"ی که یک‌تنه، از آبادان، بارِ انتقادهای تمام مردم ایران را به دوش می‌کشید.

ملاحظه می‌فرمایید؟ جامعه می‌خندید، اما خروارخروار آگاهی هم کسب می‌کرد.

حالا جامعه می‌نشیند که دو گروه "ادا" دربیاورند و مثلا اسم فیلم و ضرب‌المثل حدس بزنند. خُب که چی؟! درست هم حدس زدند، بعدش چه؟!

حالا که "ادابازی"، دامنِ فرهیختگانی که از هنر و قلم و گفتارشان، کتاب کتاب، اندیشه و محتوا می‌بارد را هم گرفته، می‌شد آگاهی اجتماعی را بر خندۀ محض، بار کرد. حداقل چارۀ ساده و دم‌دستی‌اش این بود که بعد از نام فیلم، بهرام عظیمیِ این‌کاره، ۳۰ثانیه از قصه و پیام و موفقیت‌ها و تاریخِ آن فیلم بگوید، بعد از ضرب‌المثل، احسان کرمیِ این‌کاره، امثال و حِکَم دهخدا را ورق بزند و ۳۰ثانیه ریشۀ ادبی-تاریخی-رواییِ آن مَثَل را راوی شود و بعد از نقاشی، جمال رحمتیِ این‌کاره، از نمادشناسی طرح‌ها و نقش‌ها آگاه‌مان کند.

■■■

خدا بیامرزد آن نابغۀ طنزِ رادیو و تلویزیون را. منوچهر نوذری که مرحوم شده اما چند صباحی دیگر، با این "ادابازی"ها باید "اندیشه" را در این جامعه "مرحوم" خواند و برای آگاهی، "خدابیامرز" گفت. شاید جامعه حواسش نباشد اما بی‌حواسی "اداباز"ها و "ادابازی"سازها تَبعاتِ مهیب خواهد داشت. "مسابقه‌هفته"ها و "ثانیه‌ها" که پیشکش، وقتی پربیننده‌ترین مسابقۀ تلویزیون، "ادابازی"ست، می‌شود نبضِ سطحِ دغدغه‌مندی و وَلعِ دانستن را در جامعه گرفت. رو به موت نیست؟!

*روزنامه‌نگار و مجری تلویزیون

۴۷۴۷