نوع عملیات ، طراحی بعمل آمده و اهداف انتخاب شده ، این حادثه را از سایر عملیات تروریستی در گذشته متمایز می نمود . عمق فاجعه به گونه ای بود که همه کشورها را وادار به محکوم کردن آن کرد . همچنین این حادثه سرآغاز بروز تحولات قابل توجهی در این منطقه شد که موجد اثراتی بر وضعیت جمهوری اسلامی ایران در منطقه نیز گردید . حمله به افغانستان و عراق دو پدیده ای بودند که ناشی از این حادثه قلمداد شده و بصورت مستقیم منافع و امنیت ملی کشورمان را متاثر نمودند . علیرغم شباهتهای ظاهری ، ماهیت این دو پدیده تفاوتهای اساسی با یکدیگر دارند . اساس فکر در حمله به افغانستان در ابتدا متاثر از حادثه 11 سپتامبر و مقابله با تروریسم بود اما این موضوع در مورد عراق مصداق نداشت ، نوع رویکرد جامعه جهانی و ناتو نیز در برابر این دو پدیده نسبتا متفاوت بود .
در این مقاله تلاش می شود تا علاوه بر ارزیابی نتیجه تهاجم نظامی آمریکا و در ادامه ناتو به منطقه با تمرکز بر افغانستان ، تاثیر این حضور نظامی غرب در منطقه از منظر منافع جمهوری اسلامی ایران نیز مورد بررسی قرار گیرد . پس از این حادثه با توجه به سابقه فعالیت گروه القاعده و خصوصا بمب گزاریهای انجام گرفته در کنیا و تانزانیا که در سالهای قبل از آن اتفاق افتاده بود ، انگشت اتهام بصورت طبیعی به طرف این گروه که مورد حمایت گروه طالبان قرار داشته و از افغانستان بعنوان مرکز فعالیت استفاده می نمودند ، نشانه رفت .
الف : شکل گیری القاعده و چگونگی بازگشت مجدد آن به افغانستان
گروه القاعده ، ابتدا در 11 آگوست 1988 در شهر پیشاور پاکستان و در توافقی دو جانبه میان اسامه بن لادن و دکتر عبداله عظام، ایجاد شد . قبل از آن این دو با استفاده از موسسه مکتب الخدمات که در سال 1984 در شهر پیشاور بنا کرده بودند و سالانه در حدود 600 میلیون دلار از محل کمکهای دولت عربستان سعودی و برخی تجار و شخصیتهای عرب اعانه دریافت می کرد علاوه بر کمک به مجاهدین افغان که در حال مبارزه با نیروهای شوروی سابق بودند ، موضوع ساماندهی آن تعداد از مبارزین کشورهای عربی که با هدف جهاد در راه خدا عازم جبهه های افغانستان بودند را بر عهده داشت . البته در آن زمان نیز میان اسامه بن لادن و دکتر عظام در خصوص ماهیت فعالیت القاعده در توسعه آن به سایر مناطق و کشورها اختلاف نظر وجود داشت . ترور دکتر عظام در سال 1989 عملا به انشقاق مکتب الخدمات منجر شد و تسلط بیشتری را برای اسامه در القاعده ایجاد نمود .
عقب نشینی نیروهای شوروی سابق از افغانستان موجب بازگشت اسامه بن لادن به عربستان سعودی شد . بروز اختلاف نظر میان وی و خاندان حاکم سعودی بر سر حضور نیروهای آمریکائی که متعاقب حمله صدام حسین به کویت پدید آمده بود، موجب شد ، اسامه در سال 1992 به سودان به نوعی تبعید و تا 1996 در آنجا باقی ماند .
به نظر می رسد چند موضوع در تمایل جدی اسامه بن لادن برای ترک سودان موثر بود . موافقت دولت سودان با درخواست حکومت سعودی برای اخذ پاسپورت بن لادن و لغو تابعیت سعودی وی ، همکاری دولت سودان با دولتهای فرانسه و آمریکا برای دستگیری ایلیچ رامیرز سانچز،
ملقب به کارلوس که بعنوان یک تروریست بین المللی تحت تعقیب قرار داشت و نهایتا اینکه این ذهنیت وجود داشت که دولت سودان درصدد اجرای برنامه مشابه کارلوس برای بن لادن بود .
در سال 1996 کنفرانسی بین المللی با حضور گروهها و نهضتهای اسلامی در سودان برگزار شدکه در آن نمایندگان تعدادی از گروههای جهادی افغانستان که بعضا دارای رابطه با اسامه بن لادن از سالهای دهه 80 میلادی بودند نیز مشارکت داشتند . در جریان این اجلاس و با هماهنگی بعمل آمده میان اسامه بن لادن و این گروهها ، وی و تعدادی از همراهانش بوسیله هواپیمای افغانستان به این کشور منتقل و در حاشیه شهر جلال آباد، مرکز استان ننگرهار افغانستان مستقر شدند. تا آن زمان هنوز این منطقه تحت کنترل دولت اسلامی افغانستان به رهبری برهان الدین ربانی قرار داشت ، هر چند عملا توسط شورای مشرقی به سرپرستی حاج عبدالقدیر اداره می شد . گروه طالبان که در آن هنگام بخشهائی از افغانستان را تصرف کرده بود، تلاشهایی غیر علنی را برای تسلط بر این منطقه که به جهت عبور جاده اصلی که کابل را به پاکستان متصل و عمده ترین راه تدارکاتی دولت وقت افغانستان بود و از اهمیت ویژه ای برخوردار بود آغاز کرده بود . اسامه بن لادن تا زمان تسلط طالبان بر جلال آباد ، تحت حمایت گروههای مجاهدین و مشخصا مولوی یونس خالص و یکی از فرماندهانش به نام مهندس محمود قرار داشت . تا مدتی پس از تسلط طالبان بر استانهای شرقی افغانستان و حتی کابل، پایتخت این کشور نیز نشانه های جدی از برقراری روابط ویژه میان رهبری طالبان و اسامه بن لادن به چشم نمی خورد . انتقال اسامه بن لادن و همراهانش به قندهار که مرکز فرماندهی طالبان محسوب می شود و آغاز روابط ویژه میان رهبری طالبان و اسمه، متعاقب افشای یک عملیات نظامی بود که گفته می شد برخی از فرماندهان سابق مجاهدین بنا داشتند بر علیه طالبان در استان ننگرهار انجام دهند و در جریان این عملیات مبادرت به دستگیری اسامه کنند .
برخی منابع افغان معتقدند این عملیات از طریق سازمان اطلاعات پاکستان به اطلاع طالبان رسید و در همان مراحل اولیه با شکست مواجه شد و در واقع توسعه و در هم تنیدگی روابط میان اسامه بن لادن و طالبان از این زمان آغاز شد.
ادامه دارد
نظر شما