شرایط برجام بد نیست، شاید!

اواخر هفته گذشته، در میان حیرت بسیاری از مقامات دیپلماتیک و آگاهان سیاسی، تیلرسون و متیس وزرای خارجه و دفاع ایالات متحده، در قبال توافق هسته‌ای ایران مواضعی اتخاذ کردند که با دیدگاه‌های رئیس جمهور ترامپ متفاوت بود. آقای تیلرسون وزیر خارجه با عباراتی مانند "ارائه چند نظر متفاوت به رئیس جمهور تا قبل از 15 اکتبر" تلویحا اعلام کرد با راه‌حل فعلی آقای رئیس جمهور موافق نیست. متیس وزیر دفاع هم در جلسه سنا تاکید کرد "بهتر است دولت به توافق هسته‌ای با ایران پایبند بماند".

در همین حال گروهی از دیپلمات‌های اروپایی مقیم واشنگتن می‌گویند مطلع شده‌اند، تلاش‌هایی از سوی برخی دیگر مقامات دولتی در گیر با پرونده ایران در جریان است تا رئیس جمهور ترامپ را از اتخاذ هرگونه تصمیم برگشت‌ناپذیردر قبال برجام منصرف کنند. اما بدبینانه نمی‌دانند چنین تلاش‌هایی موفق خواهد شد یانه؟ این تردید بیشتر از آنجا ناشی می‌شود که رئیس جمهور به برجام نگاهی فنی ندارد و از موضع شخصی به آن نگاه می‌کند. نکته‌ای که پاره‌ای دیپلمات‌ها در سازمان ملل نیز آن را تایید کرده‌اند.

یک مقام دیپلماتیک ارشد فرانسوی در سازمان ملل می‌گوید "او با نظر محمدجواد ظریف که ترامپ از برجام اطلاعات دقیق و درستی ندارد موافق است". این دیپلمات می‌افزاید "آقای ترامپ مشکل فکر کردن به ابعاد این پرونده را به تندرو هایی مانند خانم هیلی یا سناتور "تام کاتن"سپرده که به‌شدت مخالف برجام هستند و معتقدند بدون نگرانی باید زیر همه چیز زد. خب، این فرضیه بسیار خطرناکی است".

وی در پاسخ به سوال فرضیه خود او چیست؟ می‌گوید: "فکر می‌کنم -البته امیدوارم- ترامپ تصمیم را در معادله‌ای معکوس به کنگره واگذار کند. او در گزارش 15 اکتبر احتمالا پایبندی ایران را تایید نخواهد کرد. آن‌گاه کنگره به صورت خودکار 60 روز فرصت خواهد داشت تا درباره تمدید یا عدم تمدید لغو تحریم‌های ایران تصمیم بگیرد، در واقع توپ به زمین کنگره پرتاب خواهد شد".

احتمالا این یکی از همان راه‌حل های پیشنهادی مورد اشاره آقای تیلرسون است، البته با اطمینان نمی‌توان در این زمینه سخن گفت. ولی فکر می‌کنم ارجاع موضوع به کنگره با توجه به تصمیم قطعی رئیس جمهور به خروج از بلوک گفتگوها که وزیر خارجه ایران نیز آن را تایید کرده، محتمل‌ترین گزینه‌ای خواهد بود که هم نظر وزرای خارجه و دفاع را تامین می‌کند، هم کاخ سفید از خود سلب مسئولیت می‌کند و هم اروپا برخورد راحت‌تری با کلیت موضوع به عمل خواهدآورد. ""همین‌قدر ترامپ وسط میدان نباشد، کافی است!"".

بی‌جهت نیست که از یک‌سو منابع خبری از تهران به نقل از سفیر بریتانیا در ایران گزارش کرده‌اند لندن آماده دفاع از برجام نزد اعضای کنگره می‌شود. از سوی دیگر سفیر اتحادیه اروپا و سفیر فرانسه در واشنگتن مشترکاً گفته‌اند برای قانع کردن اعضای کنگره به حفظ بر جام هر کاری لازم باشد خواهند کرد. دیپلمات‌های اروپایی ظاهراً متوجه شده‌اند در کنگره گوش‌هایی برای شنیدن وجود دارد. چنین مکانیزم دایره‌گونه‌ای، هرچند نشان می‌دهد ایران در این نبرد دیپلماتیک تنها نیست، اما متقابلاً دیپلمات‌ها می‌گویند نمی‌توانند ارزیابی دقیقی از کیفیت این همراهی در طول زمان آتی ارائه دهند. به باور برخی از آنها، با استانداردهای موجود البته جای نگرانی وجود ندارد، ولی درباره آینده نمی‌توانند قضاوتی تضمین شده داشته باشند.

این‌که بدبینانه یا خوش‌بینانه به وقایع منتهی به 15 اکتبر نگاه کنیم! فکر می‌کنم تغییری در ماهیت "تحولات آتی محدود در یک مدار"(حفظ موقعیت بین‌المللی برجام) ایجاد نخواهد کرد. خصوصاً که به نظر می‌رسد تهدید آقای تیلرسون به استعفا تا حدی موثر واقع شده. هفته گذشته شایعات نسبتاً موثقی از استعفای وزیر خارجه در محافل سیاسی واشنگتن انتشار یافت، اما آقای تیلرسون در نشست خبری روز چهارشنبه که همه منتظر اعلام کناره‌گیری او بودند، وی این شایعات را تکذیب کرد. اما نگفت آیا با آقای رئیس جمهور بر سر موضوعات مورد مناقشه به توافقی رسیده که کناره‌گیری‌اش را تکذیب می‌کند!؟ یا صرفاً دست به اقدامی موقت برای کاهش تنش‌ها در واشنگتن زده است! یک مقام اتحادیه اروپا در بروکسل می‌گوید "خبر تصمیم کناره‌گیری تیلرسون را دوشنبه شب دریافت کرده بود".

اما نظر کلی در باره برجام که شخصاً فکر می‌کنم درست باشد این است که اعلام عدم تایید پایبندی ایران از سوی ترامپ، که وجه بدبینانه سناریو است، با تأیید احتمالی کنگره به این پایبندی -حال به هر دلیل- که وجه خوش‌بینانه آن تلقی می‌شود (با توجه به 7 گزارش مثبت آژانس وین ومواضع قدرت‌های جهانی) برجام را به خودی خود در موقعیت شکست که آرزوی مخالفان آن است و یا در شرایط آلیس در سرزمین رویاها که آرزوی موافقان آن است قرار نخواهد داد! در وضعیتی کاملاً طبیعی و نه شاید دقیقاً قابل قبول از سوی طرفین!، برجام حفظ خواهد شد اما با تداوم حدی از تنش، همراه با ثبات مناسبات قابل تامل. حال قضاوت با شما که این چیز خوبی ست یا نه!؟matinmos@gmail.com