آلوده ترین شهر ایران؛ دستپخت مشترک مردم و مسئولان/ چشمِ یکی نمی بیند، گوشِ دیگری نمی شنود!

زهرا حیدری آزاد: تبریز نفس کم آورده، مهی خاکستری دور گردن شهر چنبره زده است و هر لحظه آن را بیشتر می فشارد. هوا در شرایط ناسالم است، آلودگی هوا خیال تمام شدن ندارد، نه تصمیمات کمیته اضطرار آلودگی هوای تبریز کارساز است و نه شهروندان عزمی بر رفع این مشکل از خود نشان می‌دهند، خودروهای تک سر نشین به راه است و ماموران انتظامی هم سر تقاطع‌ها، قلم به دست مشغول نوشتن پلاک‌های زوج و فرد خاطی اند.

شاید هیچ کدام، دقیق ندانیم چه بر سر شهرمان آمده است، یکی می‌گوید ریشه آلودگی هوای تبریز به افزایش خودروهای شهر پیوند خورده و یکی دیگر انگشت اتهام خود را به پایین بودن سرانه فضای سبز این شهر نشانه رفته است، عده‌ای هم معتقدند هر چه هست از خشکی دریاچه ارومیه نشات گرفته و عده‌ای دیگر یقه گرمایش زمین را گرفته‌اند و می‌گویند معضلی جهانی است!

ولی یکی نیست که بگوید چرا معضلات جهانی راست می‌آیند و ما را پیدا می‌کنند؟ چرا بحران های محیط زیستی در شهرهای ما، یکی پس از دیگری تبدیل به اپیدمی می‌شوند و هیچ راه حل قاطع و بلندمدتی هم برای رفع این معضلات نداریم؟جالب اینکه حتی یک الگوی موفق در حفظ زیست بوم منطقه شهری در کشور سراغ نداریم که به عنوان مثال بگوییم، فلان شهر در رفع آلودگی هوا و توسعه و ارتقای فرهنگ حمل و نقل عمومی و فضای سبز موفق عمل کرده و حالا تبریز، تو نیز از این الگو تبعیت کن تا از شر آلودگی هوا خلاص شوی!

تهران به عنوان پایتخت، دهه هاست که با آلودگی هوا دست به گریبان است، گاهی شمار تعطیلی مدارس در این شهر در فصل سرما، از روزهای تعطیل عید نوروز پیشی می‌گیرد، نه افزایش خطوط بی‌آرتی و نه خطوط مترو به تنهایی نتوانستند این شهر را از بند آلودگی رها کنند و به گفته‌ی کارشناسان، تهران، در زمینه کاهش آلایند‌های هوا، به راهکار قطعی و چشمگیری نرسیده است، کلاهمان را قاضی کنیم، تبریز، ارومیه، اصفهان و غیره که این روزها نفس تنگی گرفته‌اند، از کدام توفیقات کشوری در رفع آلودگی هوا بهره‌‌مند شوند، آیا جز تعطیلی مدارس می‌توانند الگوی دیگری از شهر تهران بردارند؟

شهرهایی که آلودگی هوا را شکست دادند

شهر باید جایی برای زندگی باشد و نه مرگ، این ساده‌ترین تعریف یک شهر است، آلودگی هوا واقعیت تلخی است که حیات بشری را در کلانشهرهای دنیا تهدید می‌کند، اما کشورهای موفق در کنترل آلودگی هوا دست روی دست نمی‌گذارند و فقط مدارس را تعطیل نمی‌کنند، خیلی از کشورهای جهان سال‌ها پیش فهمیدند که باید با مدیریت واحد، کاری برای مقابله با گسترش آلودگی هوا کنند که شهرهایشان جایی برای زندگی باشد نه بیماری و نه مرگ. مشکل آلودگی هوا مسئله‌ای مختص به منطقه‌ای خاص در جهان نیست؛ همه کشورها به نسبت خودشان با آن دست‌و‌پنجه نرم کرده‌اند. هنوز هم ساکنان شهرهای زیادی در جهان با گرفتاری آلودگی هوایی که باید تنفس کنند مواجه هستند اما شهرهایی هم در جهان وجود دارند که توانسته‌اند اوضاع را بهتر کنند تا از گروه مناطق آلوده و خطرناک برای زندگی خارج شوند.

اگر واژه "مه‌دود بزرگ" را در موتورهای جستجو، دنبال کنید، ویکی‌پدیا در اینباره آورده است:" مه‌دود بزرگ طی روزهای ۵ تا ۹ دسامبر سال ۱۹۵۲ اتفاق افتاد، آلودگی هوا در شهر لندن به اندازه‌ای افزایش یافت که در اثر به کار گیری بیش از اندازه زغال سنگ و در اثر سرمای هوا مه‌دود غلیظی همه شهر را فرا گرفت و نزدیک چهار هزار تن در اثر این آلودگی جان خود را از دست دادند و بیش از صد هزار تن هم بیمار شدند. در تحقیقاتی که بعداً انجام شد آمار کشته شدگان آن واقعه را نزدیک دوازده هزار تن برشمرده است.

ابعاد گسترده این فاجعه که از آن به عنوان یکی از بزرگ‌ترین فاجعه‌های زیست‌محیطی و بدترین فاجعه مرتبط با آلودگی هوا در انگلستان یاد می‌شود و فشار افکار عمومی موجب شد تا مجلس بریتانیا، مصوبه‌ای را تحت عنوان مصوبه هوای پاک در سال ۱۹۵۶ تحت عنوان clean air act تصویب کرد."

از آن زمان به بعد، در کنار فرهنگ سازی گسترده در این شهر، حالا افرادی که می‌خواهند با خودرو وارد مناطق مرکزی لندن شوند باید هزینه‌ای سنگین را به‌عنوان عوارض پرداخت کنند. این هزینه به‌قدری است که اکثر مردم وسایل نقلیه عمومی را که راحت در دسترس هستند ترجیح می‌دهند. همین اقدام باعث کاهش چشمگیر حجم ترافیک و افزایش سرعت متوسط خودروها در مناطق مرکزی شد و آلودگی را کم کرد. برای تولید‌کنندگان خودرو در چارچوب برنامه‌های اتحادیه اروپا مقررات سختی درنظر گرفته شد تا خودروهایی مناسب با سوخت پاک تولید کنند. تعویض وسایل نقلیه آلاینده از جمله اتوبوس‌ها با اتوبوس‌های با گنجایش بیشتر و آلایندگی کمتر نیز از جمله برنامه‌های اجرا شده در لندن است.

در دیگر شهرهای موفق دنیا در مهار آلودگی هوا نیز راهکارهای مشابهی به کار گرفته شد، در برنامه‌های واحد این شهرها تاکید بر کاهش استفاده از خودروهای شخصی، بهبود کیفیت خودروها، گسترش سیستم نقلیه عمومی و اصلاح کیفیت بنزین است.

تبریز، شهر دودی/ شهر اولین ها

به گفته حمید قاسمی، مدیر کل محیط زیست آذربایجان‌شرقی، شرایط توپوگرافی خاص، گسترش و تنوع صنایع، محصور شدن با رشته کوه های مختلف، تردد بیش از ۹۰۰ هزار خودرو ، شرایط اقلیمی خاص و توسعه شهری و جمعیتی از دلایل آلودگی هوای کلانشهر تبریز است.

وی با اشاره به منابع انتشار آلاینده های هوای این کلانشهر، اظهارکرد: ۷۲ درصد سهم خودرو ها و ۲۱ درصد سهم صنایع است.

با استناد به این گفته مدیر کل محیط زیست می‌توان به اهمیت آلایندگی خودروها در تبریز پی برد، شاید زورمان نرسد و نتوانیم کیفیت بنزین مصرفی در خودروهای تبریز را بهبود بخشیم و حتما زور مدیران استانی ما بر خودروسازان نیز نخواهد چربید که خودروهای با کیفیت روانه بازار منطقه ما شود، اما حتما می‌توانیم با برنامه‌ریزی بلند مدت سیستم حمل و نقل عمومی شهر تبریز را متفاوت تر از دیگر کلانشهرهای کشور، به پیش ببریم، شهر تبریز می‌تواند در مسیر توسعه خود بر ارتقای سیستم حمل و نقل عمومی خود تکیه کند. تبریز زمانی باغ‌شهری زیبا تلقی می‌شده اکنون نیز می‌تواند با تکیه بر وضعیت آب و هوایی مساعد خود، فضای سبز خود را بازآفرینی کند، این خاک هنوز هم معجزه می‌کند!

طرح‌های مثل طرح زوج و فرد امتحان خود را پس داده‌اند، بنا به گفته کارشناسان، بی اثر بودن طرح زوج و فرد در یک دهه اجرای آن بارها از سوی تحقیقات علمی اثبات شده بود. اما به تازگی مقاله ای در ژورنال معتبر Transportation Research منتشر شده که نشان از تاثیر معکوس طرح زوج و فرد بر آلودگی هوای کل محدوده شهر تهران می دهد.

طرح محدوده کاهش آلودگی هوا«LEZ »

حال آنچه که امروز به عنوان چاره ای بر آلودگی هوای تهران مطرح شده طرحی با عنوان طرح محدوده کاهش آلودگی هوا«LEZ » است، اجرای این طرح از ۱۵ آذر ماه سال جاری در شهر تبریز نیز آغاز شده است، تبریز شهری است که معابر عمومی و خیابان هایش، روزانه پذیرای بیش از ۶۰۰ هزار خودرو هستند و مسلما، اگر سلامت فنی و کالبدی این خودروها، محرز نشود، مضرات زیست محیطی و صدمه به شهروندان، به مراتب هزاران مرتبه بشتر از شرایط فعلی خواهدبود.

اما این طرح در شهر تبریز با محدودیت های جدی مواجه است، بررسی میدانی از وضعیت مراکز معاینه فنی تبریز در بحبوحه‌ی اجرای طرح LEZ، نشان از بی نظمی و نبود برنامه منسجم در ارائه خدمات به مراجعه کنندگان دارد؛ صف های طولانی و زمانبر بودن پروسه انجام آن از جمله دغدغه‌های شهروندان تبریزی در مراجعه به این مراکز است.

نیروگاه تبریز و سهم آن در آلایندگی هوا

همین یک سال پیش بود که شهردار سابق تبریز از نقش نیروگاه تبریز در آلودگی هوای تبریز صحبت کرد، این موضوع جنجالی با واکنش‌های مختلفی مواجه شد، حال با گذشت یک سال، دوباره بحث بر سر نقش احتمالی نیروگاه تبریز در آلودگی هوای تبریز بر سر زبان‌ها افتاده است.

قائم مقام شرکت تولید برق تبریز در جلسه کمیسیون محیط زیست و توسعه پایدار شورای شهر تبریز به تشریح نحوه تولید برق در نیروگاه تبریز پرداخت. او با بیان اینکه در ۲۴ ساعت نیروگاه تبریز معادل ۴ میلیون و ۲۰۰هزار متر مکعب گاز مصرف می کند گفت: اگر گاز نیروگاه به طور کامل تامین شود این مجموعه از مازوت استفاده نخواهد کرد.

موسوی افزود: در سال گذشته بدلیل شرایط خاصی که بوجود امده بود مجبور شدیم از مازوت استفاده کنیم، مبنای نیروگاه بر استفاده از گاز است اما در شرایط خاص مسئولین مجوز می دهند که از مازوت استفاده کنیم.

این مدیر نیروگاه تاکید کرد: استفاده از مازوت به تجهیزات نیروگاه خسارت وارد می کند.

موسوی از مسئولین استانی درخواست کرد: برای اینکه در ایام سرد سال نیروگاه مجبور به استفاده از مازوت نشود مسئولین با شرکت ملی گاز مذاکره کنند تا سهم گاز نیروگاه به طور کامل تضمین شود.

نیروگاه تبریز در سالجاری از مازوت استفاده نکرده است

به گفته فتح الله زاده، مدیر روابط عمومی شرکت گاز استان در سالجاری نیروگاه تبریز به هیچوجه از سوخت مازوت استفاده نکرده و بطور کامل از سوخت گاز طبیعی استفاده می کند.

وی خاطرنشان کرد: میزان مصرف گاز طبیعی نیروگاهها بر اساس بالانس تولید و مصرف گاز و براساس توافق دیسپچینگ توانیر و ملی گاز تخصیص می یابد.

با نظر به این اظهار نظرها باید امیدوار بود، نیروگاه تبریز در ادامه سال جاری مجبور به استفاده از مازوت نشود، چرا که در آن صورت با توجه به شاخص آلودگی هوا در شرایط کنونی، تبریزی‌ها باید انتظار روزهای آلوده تر و بیشتری را در سال جاری داشته باشند.

***

دلایل آلودگی هوای تبریز هر چه که باشد، بدون شک بحرانی غیر قابل حل نیست، اگر مسئولین استانی از رخوت و خستگی تنها تصمیم این روزهای ستاد بحران یعنی تعطیلی مدارس، بیرون بیایند، راه‌های بی شماری پیش راه خود خواهند دید. راه‌های عملی پیش از آنکه تبریز از دست برود.

فضای مجازی پر شده از طنز تلخ برای این روزهای شهر تبریز، اینکه شهروندان در بی اعتنایی تام به انفعال و بی برنامگی‌های مسئولین نگاه می‌کنند و زوج و فرد تشویقی را هم به هیچ نمی‌شمارند، اتفاق خوبی نیست، حتی اگر مسئولی بیاید و از کاهش تردد شهری در روزهای آلوده شهر سخن بگوید و دست آخر از اهتمام شهروندان در رفع آلودگی هوا نیز تشکر کند!

نمی‌شود از شهروندان خواست در خانه‌ها بمانند و حتی نمی‌شود از آنها خواست از سیستم حمل و نقل عمومی استفاده کنند، چون در آن صورت مردم نیز از مسئولین می‌خواهند یا در خانه‌هایشان بمانند و یا آنها را هم کنار خود در صف اتوبوس‌های BRT و ایستگاه‌های تاکسی ببینند!

در رفع آلودگی هوای تبریز، توصیه و نصیحت به کار مردم نمی‌آید، جدیت و برنامه ریزی واحد مسئولین در آنها ایجاد انگیزه خواهد کرد، آلودگی این روزهای شهر، نتیجه جدیت و ممارست مردم و مسئولین در سال‌های گذشته است؛ چشم مسئولین وخامت جسم بیمار شهری که بدون پیوست زیست محیطی در حال توسعه بود را نمی‌دید و اکنون نیز گوش مردم نصایح آنها را نمی‌شنود!

تبریز که به تازگی رتبه آلوده ترین شهر ایران را کسب کرده است، دستپخت مشترک مردم و مسئولان است، طعم گس و تلخ آن را نیز هر دو چشیده‌اند و حال هر دو باید فکری بکنند...

46