۰ نفر
۴ مهر ۱۳۹۲ - ۱۵:۱۴

اصلاح طلبی مذهبی در اصفهان دوره پهلوی ها جریان مهمی است که به صورت شگفتی در اشعار مکرم اصفهانی انعکاس یافته است. وی در جریان نهضت ملی جانب شاه را داشت و علیه مصدق شعر گفت که نمونه ای را اینجا ملاحظه می کنیم.


محمد علی مکرم متولد 1304 ق (1266ش) یعنی بیست سال قبل از مشروطه به دنیا آمد و در سال 1344 ش (1385ق) پس از86 سال زندگی درگذشت. بنابرین وی بخش مهمی از دوره اخیر قاجاری و دوره پهلوی ها را تجربه کرد. مکرم در آغاز روحانی بود و بعدها از کسوت روحانیت درآمد و این تجربه بسیاری از آدمهای آن دوره بود. در دوره قاجار با خاندان نجفی ها و قاجارها مرتبط بود و از همه پول می گرفت و شعر می سرود. این کاری بود که خیلی های دیگر می کردند. در اواخر دوره قاجار، با خاندان نجفی ها در افتاد. زمانی بر سر معجزات هارون ولایت که امامزاده ای در نزدیکی میدان کهنه اصفهان است، نزاع در این شهر بالا گرفت. مکرم شروع به سرایش اشعاری علیه این خبرها پرداخت و شعری که با مطلع «هارون ولات معجزه را گُر و گرش کن» سرود که سخت شیوع یافت. اشعاری دیگری هم سرود. این همان وضعیتی بود که دوره رضاشاه می طلبید و بنابرین نوعی همخوانی میان افکار وی و جریان اصلاح طلبی مذهبی در دوره رضا شاه پدید آمد که بسیار بسیار مهم است. مکرم روزنامه نگار قهاری شد و صدای اصفهان را برای سالها منتشر کرد. اشعار وی به دلیل محلی بودن کمتر از اصفهان بیرون رفت و غالبا در بیرون این شهر ناشناس ماند.
اما دیوان مکرم که با مقدمه چند نفر از نویسندگان اصفهانی مانند وحید دستگردی و دیگران منتشر شده، آینه تمام نمای جریان اصلاح طلبی مذهبی به خصوص از نظر موضوعاتی است که مورد توجه بوده است.برخی از اینها او را ولتر زمانه دانسته اند!

ادبیات مکرم، تند و گاه بسیار بی ادبانه است، اما به هر حال جریانی است که وجود داشته است. در باره گریه بر امام حسین (ع) اشعاری دارد که ممکن است توجیه کند که منظورش اصل گریه کردن نیست اما این رویه را که صحنه ای را توصیف کرده که شخصی را صرفا به خاطر این که گریه کرده از هر نوع جنایتش درگذشته اند، و او با عبارت (به لهجه اصفهانی) «وِلِش کون گریه کرده» صحنه های مختلفی را از جنایات وی آورده است: اگر از کودکان شیرخواره - شکمها پاره کرده - بدسته گریه های نسیه کرده - ولش کون گریه کرده».هرچه هست این شخص نماد اصلاح طلبی مذهبی رضاشاهی است که نیاز به بررسی دارد و با بررسی این اثر می توان یکی از کلید های اصلی این جریان را بدست آورد.

البته در دیوان وی غزلیاتی بدون لهجه اصفهانی دارد. اشعاری هم در باره تکفیر خودش سروده که طنز آمیز است. مکرم شیفته تجدد است و اشعاری در ستایش از کلاه پهلوی اشعاری دارد:

رسول جعفریان

بیا مکرم بزن از شوق بشگن با دمبت گردو بشگن
جوان شو تازه با این سال و این سن با دمبت گردو بشگن
کلاه پهلوی بر سر تو بگذار ز سر بردار دستار
به هر حال مکرم یک مدل بسیار مهمی از تحولات از عصر مشروطه تا پهلوی است که همه این سالها و تغییرات آن را تجربه کرده و خودش هم سهمی در آن داشته است.
اما آنچه بهانه شد تا این مطالب عرض شود، کتابچه کوچکی بود که به عنوان ضمیمه روزنامه صدای اصفهان در مهر 1332 یعنی سه ماه بعد از کودتای 28 مرداد منتشر شده است. روی آن نوشته: قیمت برای فقرا و ضعفا ده ریال بقیه پنجاه ریال!
این کتابچه 14 صفحه ای که حاوی اشعار خود مکرم است، تماما علیه دولت مصدق و حمایت از شاه است. شاید به آن دلیل که مکرم خود در کتابخانه شهرداری منصب داشت. (اضافه کنم که در طی سالهایی که او در کتابخانه شهرداری بود مرحوم معلم حبیب آبادی هم آنجا مشغول نگارش مکارم الاثار بود). و بیفزایم که اشعار وی غالبا از لحاظ ساختار شبیه اشعار سینه زنی و تعزیه خوانی است که شاید از کودکی هم در این باره شعر می گفته است.
نخستین تیتر این کتابچه این است: تعزیه دکتر مصدق یعنی نمایش هم آهنگی. در همان ابتدا تأکید دارد که در هیچ حزب و گروهی نبوده و کلمه ای هم علیه اعلیحضرت در جایی نگفته و ننوشته و بعد هم تاکید کرده است: «تنها شخصی که وجودش عین موجودیت کشور است همانا شاهنشاه است».
اولین شعر این است: نوحه جفتی خواندن بچه ها به عنوان پیش خوان تعزیه:
مصدق رو به سوی لاهه رفته /  مصدق لاهه رفته
بحق حق ره بی راهه رفته /  مصدق لاهه رفته
ره صد ساله را یک ماهه رفته / مصدق لاهه رفته....
مصدق از حقیقت دارد اکراه / مصدق دشمن شاه
شعری از قول دجال [مصدق!] آورده است:
ز بس به مسأله نفت لند و غر کردم / هر آن که دشمن من بود ترور کردم
منم که قابل و شایسته ام باستحمار / همیشه حربه من هست نفت و استعمار
شعری از زبان دکتر حسیبی ساخته:
من در امور نفت به عالم مهندسم / یعنی مثال حضرت عالی مدلسم
اهل حساب هستم و واقف بهندسه / این درسه ها گرفته ام از کنج مدرسه
اشعاری دارد با عنوان : جمع شدن اشرار ملی در منزل مصدق برای هم قسم شدن.
و شعری دیگر با عنوان : قسم خوردن اشرار با مصدق و حائری زاده.
این کتابچه یکسره حاوی اشعاری علیه دکتر مصدق است. از جمله شعری با عنوان: جوهر کمونیست در حضور مصدق:
سلام من بتو ای پیشوای بی انصاف / که کا تو همه جهل است و شیوه تو خلاف
اگر ریاست جمهور در نظر داری / کجا ز عاقبت کار خود خبر داری
شعری هم با عنوان: مسافرت شاهنشاه و افغان و زاری مردمان فقیر و بی بضاعت طهران و ولایات.
و شعری با عنوان: آمدن دسته های طهران در روز 28 مرداد و رجز خواندن بر وزن که بای ای غضنفر فر سیاهی:
چه شد آن عنصر خود خواه باغی / کجا رفت آن ستم کردار طاغی
بهانه کرد از اول قصه نفت / پس از سال دوم یاغی شد و رفت
بهانه می گرفت او مثل اطفال / دما دم نغمه ای زد مثل دجال
به هر حالت به فکر خویشتن بود / تمام گفته هایش ما و من بود...
زمام کار از دستش رها شد / بهر ساعت از او شری بپا شد
بجایی کار کشور را کشانید / که دشمن را از قید غم رهانید.
این کتابچه را مرور کردم که بدانیم خیلی حرفها زده می شود و غالبا در تاریخ نویسی ها مطالبی نمی آید. تاریخ هم البته تکلیف خودش را می داند که به چه کسی احترام بگذارد و با این وضعیت چه کند. و خیلی حرفهای دیگر که یکی از آنها این است که هر ورقی که هر کجا حتی از لای روزنامه های قدیمی پیدا کردید دور نریزید و به کتابخانه ای بسپرید شاید روزی به کار آید.

رسول جعفریان

برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل‌ رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید.
کد خبر 314868

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
6 + 2 =

نظرات

  • نظرات منتشر شده: 6
  • نظرات در صف انتشار: 0
  • نظرات غیرقابل انتشار: 0
  • hadi IR ۱۷:۳۶ - ۱۳۹۲/۰۷/۰۴
    2 6
    نوشته متولد1304وسال 1344 درگذشت این که میشه 40سال نه 86سال
    • بی نام IR ۱۸:۳۷ - ۱۳۹۲/۰۷/۰۴
      8 1
      اولیش قمری است و دومیش شمسی. به علامت ش و ق توجه کنید
    • بی نام A1 ۰۸:۵۷ - ۱۳۹۲/۱۲/۰۳
      3 0
      میگما درسته این تاریخا باهم مشکل دارن ولی شما هم بین تاریخ شمسی و قمری فرق بیذار.
  • رسول صرامی A1 ۱۲:۳۷ - ۱۳۹۴/۰۵/۱۳
    2 0
    دیوان مکرم را بنده دارم وفات او 84سالگی است مکرم بر علیه تصاویر زیاد رضا شاه در ادارات هم به طنز مطلب می گفته .رسول صرامی نویسنده کتاب دیار کهن خمینی شهر
  • محمود احمدى شاپورآبادى A1 ۲۳:۳۵ - ۱۳۹۴/۰۹/۲۷
    1 1
    اشعار طنز مکرم زيبايى خاص خودرا دارد چون علاوه برآن که به لهجه اصفهانى سروده شده است درقالب کوچه بازارى نيز ى باشد ومحاوره زمان خودرا دربردارد.متاسفانه درمحل تولد آن ساپرى بزرگ جوادکنام ونشانى از اين شاعر بزرگ نيست.
  • بیگی A1 ۱۳:۳۰ - ۱۳۹۵/۰۳/۱۹
    1 0
    زادگاه مرحوم محمد علی مکرم حبیب آبادحباد می باشد وایشان شاگرد درویش علی اکبر می باشد. حبیب آباد زادگاه بزرگانی مثل آیت ا... ادیب ومعلم حبیب آبادی ودکتر عباس ادیب ودکتر طالبی ریس دانشگاه اصفهان در دوره اصلاحات ودولت تدبیروامید.واستاد نبی ا...فقیه وپرویز بیگی شاعر معاصر و..........میباشد