در ایران کسی از وجود این کتاب خبر نداشت

به گزارش خبرآنلاین، نشست معرفی و بررسی کتاب «دستور الجمهور» همزمان با سالروز تاسیس مرکز پژوهشی میراث مکتوب با حضور ایرج افشار، مصحح کتاب «دستور الجمهور»، دکتر محمود عابدی، دکتر محمدعلی موحد و دکتر اکبر ایرانی، رییس مرکز پژوهشی میراث مکتوب در این مرکز برگزار و در جریان آن از سردیس پیشگام تصحیح متون علامه محمد قزوینی رونمایی شد.

در ابتدای نشست، دکتر ایرانی مدیر عامل مرکز پژوهشی میراث مکتوب با اشاره به هجدهمین سالگرد تاسیس این مرکز از نحوه شکل گیری آن یاد کرد و گفت: یادگار چنین روزی چهره گشایی از سردیس علامه محمد قزوینی است که به کوشش استاد جمشید ماهرنیا ساخته شده است.

دکتر ایرانی در ارتباط با تاخیر در برگزاری این نشست، گفت: قرار بود جلسه معرفی این کتاب در حضور استاد شهریار عدل که گیرنده اصلی دستور الجمهور از تاشکند بوده‌اند، کنار آرامگاه بایزید در بسطام(سمنان) برگزار شود که موفق نشدیم، اما امروز افتخار داریم در حضور ایرج افشار، مصحح این اثر و اساتید گرانقدر حوزه تصحیح متون، ‌این نشست را برگزار کنیم.

در ادامه نشست دکتر ایرج افشار، مصحح کتاب «دستور الجمهور» به ارایه توضیحاتی در خصوص این کتاب پرداخت. به گفته وی از زمان محمد قزوینی تا نزدیک به انقلاب، در ایران کسی از وجود این کتاب خبر نداشت. به هر حال شهریار عدل توانست نسخه‌ای را که در ماوراءالنهر بود عکس بگیرد و برای چاپ لطف کند. یکی از نسخ به عنوان نسخه اساس انتخاب شد چون به یک خط راست و صحیحی نوشته شده و دست کاری ندارد اما نسخه دیگر به سه خط متفاوت است. این نسخه به صورت تکمیلی مفید بود و مورد استفاده قرار گرفت. یک نسخه هم بسیار پاره و مغشوش بود و به خط نستعلیق. این نسخه در پاکستان بود که از عکس آن گاهی استفاده شد.

مصحح نسخه‌های خطی ادامه داد: من تصور می‌کنم که چند قسمت از این کتاب، از نظر بیان اقوال بایزید، اهمیت دارد و محتاج به رساله‌هایی است تا مطالب کتاب و نقل قول‌ها را بهتر مکشوف کند. به‌طور مثال خودم در حین اجرا، متوجه شدم که در این کتاب، که از زمان درگذشت بایزید تا زمان سعدی تقریر شده، اسامی زیادی از اولاد بایزید آمده است. یک جدول ابتدایی از آن اسامی تهیه کردم که در اول کتاب آمده است. در ضمن یک فهرست خاندانی در این کتاب هم هست که باید آن را منسوب به بایزید دانست.

وی افزود: حقیقت آن است که آنقدر در احوال عرفا و در اطراف شخصیت آنها، دگرگونی و دستبردگی شده است و نقل و قول‌های درست و نادرست آورده‌اند که شاید اگر کسی به این اشخاص و این گونه مطالب توجه کند، به نکته‌های مهمی دست پیدا خواهد کرد. به هر حال حدود 500 ـ 400 نقل قول در این کتاب وجود دارد که فهرستی برای آنها آمده است تا تباین و تعارض آنها مشخص شود.

کتاب «دستور الجمهور» در اوایل قرن هشتم یعنی تقریبا 500 سال پس از زمان بایزید، زیر عنوان «دستور الجمهور فی مناقب سلطان العارفین ابویزید طیفور» تالیف شده است. دستورالجمهور میان سال‌های 700 تا 730ق به قلم احمدبن حسین‌بن شیخ خرقانی در مقامات بایزید بسطامی (161ـ234ق) به نام یکی از احفاد بایزید که نامش شرف‌الدین محمد بود، به رشته تحریر درآمده است. شرف‌الدین محمد که از او با عنوان شیخ‌الاسلام اعظم یاد شده، مورد احترام خاص اولجایتوخان (حک: 703ـ 716 ق) بود و در عهد خود صاحب «سجاده بایزیدی» به شمار می‌رفت. نویسنده انگیزه خود را در نگارش این اثر پراکنده بودن سخنان بایزید می‌داند و به منظور بهره‌مندی خواص و عوام آن را به زبان پارسی نوشته است.

این کتاب در سه مقدمه و هفت باب و یک خاتمه بخش‌بندی شده و در مقدمه‌ها و ابواب کتاب پیرامون ولادت، خاندان، فرزندان و احفاد، استادان و کرامات و حالات شیخ بایزید سخن به میان آمده است. این اثر از آنجا که در برگیرنده برخی نکات و فواید ارزشمند است، اهمیت بسیار دارد. از جمله این نکات و فواید می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. اطلاعات تاریخی از جمله دربارۀ دیدار طغرل سلجوقی با فقیه محمد بویزیدان و ارادت اولجایتو به خاندان بایزید و...
2. ضبط اقوال و کلمات بایزید و خرقانی و برخی از معاصران ابویزید.
3. اطلاعاتی درباره جغرافیای تاریخی ناحیه بسطام.
4. ضبط شماری از عبارات و کلمات گویشی منطقه قومش از سده چهارم تا زمان مؤلف.
5. وجود جنبه‌های اجتماعی ناقدانه و نشانه‌هایی از وضع اجتماعی زمانه.

پایان بخش هشتادمین نشست تخصصی مرکز پژوهشی میراث مکتوب، رونمایی از سردیس علامه محمد قزوینی بود که توسط استاد افشار و دکتر موحد انجام شد. در جریان رونمایی از این سردیس از استاد جمشید ماهرنیا خالق اثر، تقدیر و لوح یادبودی به وی اهدا شد.

191/60