اگر جدولی از کشورها تهیه کنیم و به ارقام جمعیت ، چگالی جمعیت ، رشد سالیانه جمعیت ، تولید ملی ، تولید سرانه ملی ، و شاخص توسعه انسانی کشورها توجه کنیم ، سریعاً متوجه می شویم که رابطه ای منفی بین شاخص های جمعیتی و شاخص های توسعه و رفاه وجود دارد . شدت این رابطه به خصوص برای کشورهای جهان سوم محسوس و واضح است . غالب کشورهای پرجمعیت دنیا در زمره کشورهای جهان سوم و توسعه نایافته قراردارند و بخش عظیمی از جمعیت آنها فقیر هستند . کشورهایی نظیر چین ، هند ، پاکستان ، نیجریه ، جمهوری دموکراتیک کنگو ، بنگلادش ، اوگاندا ، اتیوپی سریعترین رشد جمعیت را دارا هستند . البته استثنائاتی هم وجود دارد که مهمترین آن ایالات متحده آمریکاست . در مورد آمریکا باید توجه کرد که اولاً جمعیت این کشور در منطقه ای بسیار وسیع و پر آب پخش شده و ثانیاً قسمت اعظم رشد جمعیت آمریکا از مهاجرت تامین می شود و نه زاد و ولد داخلی . اقتصاد باز آمریکا با حجم غول آسایی از سرمایه، نیروهای کاری مجرب کشورهای دیگر را جذب می کند.
کشورهای چین و هند نیز به واسطه رشد سریع اقتصادی خود به قدرت روزافزون سیاسی دست یافته اند نه به دلیل جمعیت زیاد . رشد سریع اقتصادی این کشورها نیز به دلیل اتخاذ سیاستهای آزاد سازی اقتصادی به دست آمده است . به بیان دیگر عامل مهم رشد اقتصادی چین و هند رشد سرمایه در این کشور ها بود که به رشد بهره وری اقتصادی و نتیجتاً اقتصاد ملی انجامیده است . هر دوی این کشورها با جدیت سیاستهای کنترل جمعیت را پی گیری می کنند .
علی ایحال مشخص است که قریب به اتفاق کشورهایی که نرخ زاد و ولد بالایی دارند درگیر مشکلات عظیم اقتصادی و اجتماعی و انسانی بوده و نقش آنچنان در معادلات سیاسی دنیا ندارند . هر آنکه فکر می کند با افزایش نفوس مسلمین ، اسلام قوی تر می شود کافی است نگاهی به بنگلادش ، پاکستان ، مصر و یا کشورهایی از این قبیل بیندازد وخلاف آن را نتیجه بگیرد . افزایش بی رویه نفوس مسلمین تاحالا خدمتی هم به اسلام ومسلمین نکرده جز آنکه مسائل فرهنگی و مشکلات تاریخی آنان را تشدید نموده است .
البته کشورهایی هستند که سیاستهای تشویق رشد جمعیت را برگزیده اند ، ازجمله ژاپن ، آلمان و کشورهای اسکاندنیاوی . این کشورها برای مدت طولانی رشد جمعیتشان منفی بوده و جمعیت کل آنها کمتر وپیرتر شده است . در غالب این کشورها نرخ بهره وری بسیار بالاست و افزایش بیشتر نرخ بهره وری غیر عملی و فوق العاده گران است . لذا تنها راه حفظ اقتصاد و تامین زندگی جمعیت مسن این کشورها جلوگیری از افت دائمی تعداد جمعیت این کشورهاست از طریق زادو ولد و یا پذیرش مهاجر . تنها یک ذهن سطحی نگر می تواند وضع این کشورها را با ایران مقایسه و آن را مبنای تقلید قرار دهد . جمعیت ایران جوان و بهره وری ملی آن بسیار پایین است ، به خصوص اگر تولید نفت را از تولید کل کسر کنیم . برای افزایش تولید باید از طریق افزایش سرمایه گذاری و همچنین ارتقای فرهنگی و آموزشی کاری کرد که تعداد بیشتری و به نحو مطلوبتری در تولید سهیم باشند.
از این مقایسه های بین المللی و پیچیدگی های ویژه آنان که بگذریم ، درمورد سیاستهای جمعیتی می توانیم به تجربیات داخلی خود نیز بنگریم . سیاستهای افزایش جمعیت ( ویا بی اعتنایی به سیاستهای کنترل جمعیت ) در سالهای بعد از انقلاب ، منتهی به مسایل مزمن اجتماعی و فرهنگی شد و مشکلات حاد و مزمنی را برای تمام دولت های بعدی ایجاد کرد . اگر استانهای کشور را با هم مقایسه کنیم ، استانهایی که نرخ زاد و ولد بالایی دارند ( مانند استان ایلام ) مشکلات اقتصادی فراوانتری دارند و جزو استانهای محروم تلقی می شوند . در این میان مناطقی که مهاجر پذیرند ( مانند تهران ) رشد اقتصادی بیشتری نشان می دهند . کدام منصفی است که در شهر های ایران قدم بزند و به مدارس ایران سر زند و فکر کند که کم بودن جمعیت مساله و مشکلی است ؟ آیا جمعیت فعلی ایران به اندازه کافی به منابع طبیعی ( به خصوص آب ) و محیط زیست فشار نیاورده است ؟ کدام ایرانی است که در بیان مشکلات خود کمبود آب وهوای تمیز ، محیط زیست مناسب ، شغل و مسکن وامکانات آموزشی و ورزشی را از قلم بیندازد و به کمبود نفوس و جمعیت به عنوان مشکل خود اشاره کند ؟ آیا هر کدام از ما جز این می خواهیم که در محیطی سالم ، با نظم ، تمیز و با جمعیت متناسب با امکانات زندگی کنیم ؟
مطالبی که ذکر شد نشان می دهد متاسفانه بعضی از سیاستمداران دیدگاهی خرد نگر دارند و می خواهند مشکل بیکاری ( وبه تبع آن افول فرهنگی ) زنان طبقه متوسط را با بچه دار شدن آنها رفع کنند .
حتی اگر زمانی چنین نتیجه گیری شد که کشور منابع و فرصتهای لازم برای جمعیت بیشتر را دارد ، رشد جمعیت نباید از طریق مداخله های دولت تامین شود . مداخله های دولت از جمله دادن سوبسید و امتیاز به خانواده های پر جمعیت منجر به افزایش جمعیت در ناتوان ترین و ضعیف ترین بخش جامعه می شود ، یعنی خانواده هایی که به اندازه کافی نمی توانند درآمد تولید کنند و با کمک های دولت خصوصی ترین تصمیمات خود را تغییر می دهند . این طریق افزایش جمعیت به معنای تکّثر ضعف و ایجاد نسلی ضعیف و وابسته است . اگر واقعاً کشور به جمعیت اضافی احتیاج دارد ، چرا افغان های مهاجر را نپذیریم که فرهنگ کاری دارند و غالباً بسیار زحمتکش و نافع به حال کشور هستند ؟ یا چرا برای کاهش مرگ و میر در جاده ها ی ایران کاری نکنیم ؟ درحال حاضر وزنه سیاسی ایران بیش از هر چیز به تولید نفت بستگی دارد ونه عوامل دیگرنظیر تعداد جمعیت کشور. تولید وقیمت نفت نیز به تقاضای جهانی بستگی دارد که در خارج از مرزهای ملی تعیین می گردد. اگر کسی واقعاً نگران قدرت کشور است باید نگران تولید ملی و کاهش وابستگی به نفت باشد که آنهم جز از طریق اصلاحات اقتصادی ممکن نیست و با شعار حاصل نمی شود .
خلاصه آن است که تجربیات داخلی، ملی و فرا ملی نشان می دهد که رشد جمعیت به افزایش توانایی کشور نمی انجامد. این نگرش یا تطبیقی غیر علمی با کشورهایی که کاملاً شرایط متفاوتی دارند ، یا ملهم از رویکرد مبتنی بر برنامه ریزی مرکزی برای همه مردم از جانب دولت است ویا انعکاس نوعی ملی گرایی افراطی است . به هر حال رشد جمعیت بیشتر و به خصوص دخالت دولت در این امر ، به تزاید مشکلات فرهنگی ، اقتصادی و اجتماعی خواهد انجامید . جمعیت اضافی باری خواهد شد بر دوش دولت و مردم و عاملی برای بی ثباتی فرهنگی واجتماعی و تزاحم داخلی و منطقه ای . بهتر است دولت محترم مانند دول دیگر دنیا بهبود شرایط زندگی مردم را در دستور کار قرار دهد. و گرنه ایجاد تسهیلات و یا پرداخت پول بیت المال به مردم برای زاد و ولد بیشتر نتیجه ای جز برآمدن نسلی ضعیف و وابسته،کاهش کیفیت زندگی ، افت شدید شرایط محیط زیست و منابع طبیعی بهمراه نخواهد داشت . جمعیت کنونی ایران از مشکلاتی مانند کمبود آب و هوایی تمیز ، بهداشت ، مسکن ، کمبود سرمایه ، کمبود آموزش و زیر ساخت ها ( مانند انرژی ، راه و ارتباطات ، مدیریت آب و فاضلاب ) رنج می برد . بعید است که با افزایش عمدی این مشکلات و رنج ها احساس توانایی بیشتری کنیم !
مطلب دیگر آنکه اگر شرایط مناسب اقتصادی فراهم شود ، جمعیت به خودی خود و بدون دخالت دولت افزایش پیدا خواهد کرد ، یعنی همان چیزی که در چین وهند اتفاق می افتد . این امر به خصوص در مورد ایران که جمعیت جوانی دارد صادق است . علاوه بر این ، غالب کشورهای پیشرفته دنیا جمعیت جوان خود را از طریق مهاجرت تامین می کنند مانند ایالات متحده آمریکا ، کانادا ، بریتانیا ، اتریش ، دانمارک ، آلمان ، ایتالیا ، پرتغال ، سنگاپور ، اسپانیا ، سوئد و حتی کشور قطر . در مورد ایران ، افغان ها با سابقه پیوندهای طولانی تاریخی و فرهنگی و داشتن اخلاق کاری بالا می توانند بهترین منبع جمعیتی باشند./121
کارشناس اقتصادی
نظر شما