چرا ایرانیان بیشتر بدنبال تاکتیک هستند تا استراتژی !

تأمل در رفتار سیاسی ایران، اعم از نخبگان و افرادی عادی، بیانگر این مهم هستند که آنان ملتی هستند که کمتر سعی در استفاده از تجربیات دیگران در کارهای خود دارند و بیشتر دوست دارند از طریق آزمون و خطا عمل کنند. این مهم در حالی در میان ایرانیان رایج و شایع می باشد که آموزه های دینی و عرفی رایج در میان ایرانیان بیانگر واقعیتی جز این می باشد. در قرآن کریم آمده است: در زمین گردش کنید و در عاقبت کسانی که وعده های الهی را فراموش کردند بنگرید و یا در افواه عامه رایج است که یک مسلمان دو بار از یک سوراخ گزیده نمی گردد اما علیرغم وجود چنین دستوراتی تأمل در تحولات تاریخی ایران بیانگر این مهم است که ایرانیان کمتر از تجربه تاریخی استفاده می کنند؛ موضوعی که سبب گردید تا یکی از سیاحان خارجی در قرن نوزده ایرانیان را مردمی ناتاریخی لقب دهد لذا سوالی که اکنون مطرح می گردد این است که دلایل عدم پندگیری ایرانیان از تجربیات تاریخی چیست؟ نگارنده دلایل زیر را در این مهم دخیل می داند.
فردگرایی ایرانیان: تأمل در روحیات و خلقیات ایرانیان بیانگر این مهم است که آنان بیشتر به فردگرایی تأکید دارند تا مشارکت اجتماعی. دلایل این امر هر چه که باشد یک تأثیر منفی به دنبال داشته است و آن اینکه غرور ناشی از فرد گرایی همیشه مانعی فراروی عبرت آموزی از عملکرد دیگران بوده است. این موضوع گاه سبب گردیده است تا برخی از نخبگان، علیرغم آگاهی از نتایج منفی تصمیم خود، همچنان بر اجرای دستورات خود تأکید داشته باشند موضوعی که ملت ایران در طول تاریخ تاوان بزرگی برای آن پرداخته است.
عدم پاسخگویی نخبگان و مسئولان: در طول تاریخ ایران کمتر، علیرغم وجود راهکارهای قانونی در مفاد قانون اساسی پس از مشروطیت، مسئولان ملزم به پاسخگویی در خصوص عملکرد خود بوده اند و همیشه موضوعاتی از قبیل منافع ملی و یا استفاده دشمن از این موضوع سبب گردیده است تا بسیاری از خطاها با اغماض نگریسته شود. چنین شرایطی یکی از مهمترین دلایلی بوده است که نخبگان را ترغیب به اصرار بر تصمیمات خود و عدم بهره گیری از تجربیات دیگران کرده است. وجود چنین خصلتی در میان مسئولان به توده های مردم نیز تسری یافته است چرا که الناس علی دین ملوکهم.
سیاست زدگی تاریخ نگاری در ایران: توجه به درس تاریخ، به ویژه تاریخ معاصر ایران در نظام آموزش ایران بخصوص در مقطع متوسطه کم است ضمن آنکه تاریخ نگاری معاصر بدلیل تاثیر پذیری از گفتمان های سیاسی حاکم همیشه از ضعف بزرگ سیاست زدگی رنج برده است و همین موضوع سبب گردیده است تا رسالت اصلی درس تاریخ که انتقال تجربیات به نسل بعدی در هر جامعه است فراموش گردد به عبارت دیگر سیاست زدگی سبب گردید تا رسالت ملی آموزش تاریخ بویژه تاریخ معاصر نادیده گرفته گردد.
نهادینه نگر دین تحولات سیاسی- اجتماعی در ایران: تأمل در تاریخ ایران بیانگر این مهم است که به دلایل مختلف تحولات سیاسی- اجتماعی در ایران نهادینه نمی گردد و گاه طی یک قرن ملت شاهد تحولات متعدد است این وضعیت از یکطرف ثبات را از میان برده و از طرف دیگر سبب عدم توجه مسئولین و مردم به برنامه ریزی دراز مدت و تنها توجه به منافع کوتاه مدت گردیده است. چنین وضعیتی سبب حاکم بودن ویژگی کلنگی بر تحولات جامعه ایران گردیده است لذا طبیعی است که وقتی نگاه مردم یک جامعه به پیرامون خود کلنگی است بیشتر بدنبال تاکتیک باشند نه استراتژی و تنها در حالت تدوین استراتژی است که لزوم بهره گیری از تجربه تاریخی دیگران مورد توجه قرار می گیرد. خلاصه کلام اینکه به امید روزی که ایرانیان اعم از مسئولین و افراد عادی بیشتر از تجربه دیگران استفاده کنند و این تنها در صورتی امکان پذیر است که برای فرد فرد ایران منافع ملی بر منافع فردی و جناحی تقدم داشته باشد.
*استادیار تاریخ دانشگاه اصفهان

/214