آیت اللهی: برخی در داخل معتقد هستند که علوم انسانی باید از اساس برچیده شوند

رئیس پژوهشگاه علوم انسانی اینکه بخواهیم بگوئیم این علوم از اساس غرب زده هستند و اساتید دانشگاهی غربزده هستند و باید هدایت شوند حرف سنگینی است.

رئیس دومین کنگره ملی علوم انسانی و رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با اشاره به اینکه ما باید نسبت به اندیشه های غربی حالت فعال داشته باشیم و منفعل نباشیم گفت: جامعه باید بتواند حالت فعال داشته باشد و به مسائل با دید اجتهادی نگاه کند و مسائل را بررسی کند و ببیند چه میزان از مسائل و موضوعات بررسی شده درست یا غلط است و چه میزان از آن با مسائل جامعه ما همخوانی دارد یا ندارد.

دومین کنگره ملی علوم انسانی از سوی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با همکاری دانشگاه شهید بهشتی طی روزهای 14 و 15 دیماه در دانشگاه شهید بهشتی تهران برگزار می‌شود.

این همایش در پنج محور اصلی برگزار می‌شود. علوم انسانی و میراث تمدن اسلامی؛ نقش علوم انسانی در تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت؛ علوم انسانی و نظام آموزش و پژوهش در ایران؛ نظام برنامه ریزی دروس و علوم انسانی در ایران و کارکردها و دستاوردهای علوم انسانی محورهای این همایش هستند.

بومی سازی علوم انسانی یعنی چی؟

دکتر حمیدرضا آیت اللهی رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و رئیس دومین کنگره ملی علوم انسانی به بررسی موضوع بومی سازی علوم انسانی در ایران که به نوعی در این همایش مطرح است پرداخت و گفت: در بومی سازی علوم انسانی این سؤال به وجود می‌آید که آیا همه علوم انسانی غرب را باید گرته برداری کرد یا تنها بخشی از آن را باید اخذ کرد و مابقی را باید بومی کرد.

وی تأکید کرد: این موضوع باید به طور جدی مورد بررسی قرار گیرد. در شعار می‌توان گفت که این علوم انسانی همه غربی است و نباید آنها را ترجمه کرد و تألیف کرد. ولی باید بر اساس آمار حرف زد. باید بررسی کرد که چند درصد از کتب موجود علوم انسانی در کشور ترجمه و چند درصد تألیف است.

رئیس دومین کنگره ملی علوم انسانی اظهار داشت: بعد باید دید چند درصد از این کتابها با جامعه ما متناسب است و چند درصد تناسبی ندارند. اینکه بخواهیم بگوئیم این علوم از اساس غرب زده هستند و اساتید دانشگاهی غربزده هستند و باید هدایت شوند حرف سنگینی است.

وی افزود: اینکه ما باید نسبت به اندیشه های غربی حالت فعال داشته باشیم و منفعل نباشیم مورد تأیید من است. جامعه ای که بتواند حالت فعال داشته باشد به این معنا است که به مسائل با دید اجتهادی نگاه کند و مسائل را بررسی کند و ببیند چه میزان از مسائل و موضوعات بررسی شده درست یا غلط است و چه میزان از آن با مسائل جامعه ما همخوانی دارد یا ندارد.

استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی خاطر نشان کرد: با نگاه اجتهادی باید بنیادها بررسی شوند و آنجایی که بنیادها مشکل دارند مورد توجه قرار گیرند. برای نمونه ما یک سری پارامترهای جهانی برای اقتصاد داریم که جوامع ناگزیر به استفاده از آن هستند. بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران نیز از آن پارامترها استفاده می‌کند.

وی تصریح کرد: اما اینکه ما چه کار کنیم که اقتصادی مربوط به خودمان را داشته باشیم فعال برخورد کردن با موضوع است. مجتهدانه با مسائل برخورد کردن و عکس العمل مناسب داشتن و بر اساس آن کار ارزشمند ارائه دادن باید در جامعه ما مورد توجه باشد.

اینکه بومی شدن صرفا به معنای پرداختن به مسائل بومی معنا شود درست نیست

رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی افزود: برای تقریب به ذهن، برای مثال جامعه شناسی در فرانسه، انگلستان، آلمان و آمریکا را در نظر بگیرید. جامعه شناسی در این جوامع با یکدیگر متفاوت است و با هم فرق می‌کند. جامعه شناسی در هر کدام از این جوامع رنگ و بوی خاص خود را دارد.

وی تصریح کرد: همچنین فلسفه قاره‌ای در انگلستان، فرانسه و آمریکا با نگاه متفاوتی نگریسته می‌شود. اصلاً در آمریکا فلسفه، پراگماتیستی است. حتی در این کشورها فیلسوفان حرف همدیگر را نیز نمی‌فهمند. ولی فلسفه در این کشورها به گونه‌ای است که رنگ و بوی خاص آن جوامع مشخص است. مثلاً رنگ و بوی فلسفه آلمانی و آمریکایی مشخص و واضح است.

رئیس دومین کنگره ملی علوم انسانی اظهار داشت: مثلاً فلسفه آلمانی رنگ و بوی تاریخی دارد و فلسفه فرانسوی رنگ و بوی پست مدرنیستی و فلسفه انگلیسی رنگ و بوی تحلیلی دارد. حال درصدد هستیم تا در ایران فلسفه‌ای داشته باشیم که رنگ و بوی ایرانی و اسلامی داشته باشد. در این موضوع مطالب زیادی نهفته است. یکی از مطالب این است که ما از لحاظ فکری خودمان را عدل فرانسه، انگلیس و آمریکا در مسائل علوم انسانی بدانیم. این موضوع عکس العملهایی را نیز می تواند در سطح دنیا به همراه داشته باشد.

آیت اللهی خاطر نشان کرد: ولی در مورد برخی کشورها این موضوع صادق نیست. برای مثال برخی کشورها چیزی ندارند در فلسفه ارائه دهند و فقط منفعل هستند. برخی کشورها هم فعال هستند. فعال بودن در حوزه علوم انسانی به معنای طرد آن نیست. فعال بودن یعنی عکس العمل مناسب داشتن و پالایش کردن و ارائه ایده‌های بومی است. این مهمترین مسأله‌ای است که در علوم انسانی در ایران اسلامی با آن مواجه هستیم.

این استاد فلسفه با اشاره به اینکه برخی با موضوع بومی سازی علوم انسانی خیلی سخیف برخورد کرده‌اند، خاطر نشان کرد: برای نمونه مطرح کرده‌اند که جامعه شناسی ما باید ناظر بر مسأله های کشور ما باشد. این سؤال مطرح است که با کدام ابزار باید این اقدام انجام شود. آیا با همان ابزار می‌خواهید این کار بکنید! البته باید بررسی کرد که با همان ابزار می‌توان به مسائل بومی پاسخ داد یا نه. ولی بدون منطق و استدلال نمی توان زود قضاوت کرد.

وی یادآور شد: اینکه بومی شدن صرفا به معنای پرداختن به مسائل بومی معنا شود درست نیست. البته این موضوع هم مطرح است ولی بومی شدن صرفا به این معنا نیست. بلکه باید خود علم رنگ و بوی بومی بگیرد. برای نمونه علم در آمریکا، انگلیس و فرانسه رنگ و بوی کشور خودشان را دارد.

رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی افزود: در برخی جاها ممکن است علوم انسانی غربی را به عنوان ابزار برای حل برخی مسائل به کار برد. ولی در برخی جاها نیز بحث این است که نباید این ابزار را برای مسائل داخلی خودمان به کار ببریم. اگر این کار انجام شود دچار مشکل می شویم.

وی در ادامه اظهار داشت: برخی در داخل معتقد هستند که بنیادها در علوم انسانی باید از اساس برچیده شوند که خیلی موجه نیست. باید در برخی جاها بنیادها از اساس تغییر کند و مسائل خود را دخالت دهیم و در برخی جاها که عناصر آنها عقلانی است نیاز به این کار نیست.

رئیس دومین کنگره ملی علوم انسانی در پایان تأکید کرد: عناصر عقلانی، عناصری بشری است که باید مورد توجه قرار بگیرند. باید توجه داشت که بر این عناصر عقلانیت بشری حاکم است و نه صرفا غربی.