عماد افروغ در گفت‌وگو با ایسنا، نظریه‌پردازی، نظارت و تصدی‌گری را سه نقش اساسی برای حوزه‌های علمیه و روحانیت برشمرد و گفت: به نظر می‌رسد در نقش نظریه‌پردازی و به ویژه در نقش نظارت کوتاهی‌هایی صورت گرفته است.
وی با طرح این پرسش که " چه کسی زیبنده‌تر از نهادهای دینی و حوزه‌های علمیه در نقد قدرت رسمی، نظارت بر آن و نظریه‌پردازی سراغ داریم؟" اظهارکرد: این‌ها گروه‌هایی بودند که در پیدایش انقلاب نقش اساسی داشتند و اگر آن‌ها غفلت یا رو دربایستی کنند و اسیر مصلحت‌سنجی‌های کاذب شوند و یا قدرت را فقط در قدرت رسمی تعریف کنند و از جایگاه و فضیلت نقد و نظارت غافل شوند، انحراف بزرگی در انقلاب اسلامی ایجاد می‌شود.
وی با بیان این‌که " مراجع تقلید جایگاه بسیار ویژه‌ای دارند" افزود: به لحاظ تاریخی در نهادهای دینی ما، بحث فقاهت جایگاه ویژه‌ای در حوزه‌های علمیه دارد و امام(ره) نیز می‌فرمایند که ولایت فقیه چیزی جز حکومت فقیه نیست؛ چراکه کسی می‌تواند حاکم و مدیر جامعه اسلامی باشد که آگاه به فقه باشد.این سخن بسیار صوابی است؛ چراکه فقه از جنس قانون است و اگر بخواهیم بحث مدیریت را نیز به میان بکشیم آن وقت بحث رابطه به میان می‌آید و فقه هم از جنس رابطه است و اساسا فقه، قدرت و قانون، هر سه از مقولات ربطی هستند.
این استاد دانشگاه افزود: حکمرانی و تمام ابعاد مرتبط با آن نوعی رابطه است و بهترین کسانی که می‌توانند پاسخگوی این رابطه باشند فقهای عظیم‌الشان ما هستند و در این بین مراجع تقلید در نوک این قله فقاهت به حساب می‌آیند. اساسا حکومت دینی نیز بدون فقاهت معنا ندارد.
وی در ادامه به نقش روحانیت و حوزه‌های علمیه در انقلاب اسلامی اشاره کرد و گفت: روحانیت و حوزه‌های علمیه ما هم در وجه تئوریک و نظری این انقلاب نقش‌آفرین بودند و هم در بسیج توده‌ها یکی از ارکان اصلی این انقلاب محسوب می‌شوند و به ندرت جنبشی در تاریخ صد ساله اخیر سراغ داریم که روحانیت هر دو نقش را ایفا کرده باشند. روحانیون نوعا در تمام جنبش‌ها نقش اساسی را در بسیج توده‌ها داشتند ولی در جریان تنباکو، 15 خرداد و به ویژه انقلاب اسلامی، هم در نظریه‌پردازی و هم در بسیج توده‌ها نقش کلیدی داشتند.
وی انقلاب اسلامی را یک اتفاق عظیم و رنسانس توصیف کرد و افزود: تئوری این انقلاب را می‌توانید در فردی سراغ بگیرید که افتخارش این است که فرزند حوزه علمیه است؛ یک مرجع تقلید، یک روحانی مبارز و یک فیلسوف تمام عیار سیاسی که راه تازه‌ای برای پاسخ به پرسش کهن مشروعیت که همان جمهوری اسلامی باشد در اختیار بشر امروز قرار می‌دهد. مراجع تقلید، روحانیون و علمای ما همواره جایگاه بلندی در تاریخ مبارزات و بیداری دینی و آگاهی‌بخشی توده‌ها ایفا کرده‌اند که می‌توان موارد مختلفی را در یکصد سال گذشته در این زمینه مثال زد.
افروغ با بیان این‌که " مامن اصلی و ملجاء مردم روحانیون هستند" تصریح کرد: بنا به دلایل مختلف تاریخی نظیر هویت دینی مردم و شیوه زیستی که روحانیون داشته‌اند؛ همواره ارتباط تنگاتنگی بین روحانیون و مردم وجود داشته است. این ارتباط از ویژگی‌هایی برخوردار است که بنا به فقدان این ویژگی‌ها، سایر اقشار جامعه از جمله روشنفکرهای غیرحوزوی نتوانستند این جایگاه را برای خود به دست بیاورند و شاید یکی از دلایل عمده این ارتباط، به غیردولتی بودن روحانیون و دولتی بودن قسمت اعظمی از روشنفکران ما برگردد.
وی اظهارکرد: شاید یکی از سازوکارهایی که امام(ره) به وسیله آن توانستند در بسیج توده‌ها موفق عمل کنند، در اختیار داشتن روحانیون و حوزه‌های علمیه مستقل از دولت بود. یکی از رموز موفقیت امام(ره) به استقلال حوزه‌های علمیه از قدرت رسمی برمی‌گردد و این یکی از ویژگی‌های تاریخی نهادهای دینی ما بوده است که در پیدایش انقلاب اسلامی، نظریه‌پردازی و نقد قدرت در دوران پیش از انقلاب بسیار موفق بوده است. علاوه بر این ویژگی، بحث اتکا آن‌ها به منابع مالی مردمی در قالب خمس نیز مزید برعلت است.
وی با تاکید بر این‌که " ما باید این معنای تاریخی، هویت‌ساز و این معنای واقعی دفاع ازحقوق شهروندی مردم را حفظ کنیم" خاطرنشان کرد: برداشت من این است که بعد از انقلاب بنا به دلایلی این ارتباط تاریخی و این جایگاه و خاستگاه فرهنگی تا حدودی تحت‌الشعاع قدرت رسمی قرار گرفته است. تعبیر من این است که نهاد روحانیت و حوزه علمیه بیشتر درگیر تصدی‌گری و متوجه قدرت رسمی شدند و از نقش تاریخی خود در قالب نظریه‌پردازی، نظارت و قدرت غیر رسمی غفلت کردند و نوعا به نقش تصدی‌گری پرداخته و بها داده‌اند. البته من منکر این نیستم که روحانیون ما باید در جاهایی که به نقش تصدی‌گری و قابلیت‌ها و شایستگی‌های آن‌ها و نیازهای جامعه برمی‌گردد باشند، ولی نباید از نقش نظریه‌پردازی و نظارت غفلت می‌کردند.
این استاد دانشگاه در ادامه گفت‌وگوی خود با ایسنا، بر اهمیت فقاهت در جامعه تاکید کرد و گفت: کماکان باید متناسب با نیازهای جامعه اسلامی و مصلحت‌های پیش روی این جامعه، نشاط و طراواتی در فقاهت، نظریه‌پردازی و نظارت داشته باشیم که به نظر می‌رسد در این دو وجه مشکلاتی داریم و غفلت‌هایی صورت گرفته است و من این غفلت را در وهله اول متوجه خود علما می‌دانم؛ چراکه شخصا معتقدم آن استقلالی که موجب خلق حماسه‌ای به نام انقلاب اسلامی توسط حوزه‌های علمیه و بسیج توده‌ها از سوی این حوزه‌ها و سایر روشنفکران ما شد، امروز دستخوش برخی تفاسیر و تعابیر غلط یا مصلحت‌اندیشی‌های کاذب قرار گرفته است و باید برای این مساله چاره‌اندیشی کرد.
وی در برابر پرسشی درباره نوع اهمیت دادن مسوولان به نقش و وزن مراجع تقلید و علما، پاسخ دقیق به این پرسش را منوط به در نظر گرفتن نوع تفکر مسوولان دانست و اظهار کرد: بستگی دارد که فرد مسوول و صاحب قدرت چگونه مساله پیش روی خود را تبیین می‌کند و چه تبیینی از جمهوری اسلامی دارد، طبیعتا نوع مواجهه کسی که منزلت و خاستگاه ویژه‌ای را برای مراجع تقلید، حوزه علمیه و روحانیت قائل است با نوع مواجهه کسی که معتقد است امروز باید بیشتر به نهاد قدرت وابسته باشیم و می‌توانیم نقش این نهاد را نادیده بگیریم، متفاوت است.
افروغ ادامه داد: اگر این پرسش درباره فردی مطرح شود که به خاستگاه و جایگاه تاریخی نهادهای دینی از جمله حوزه‌های علمیه واقف است یا از کسی پرسیده شود که معتقد است نقش نظارت و نظریه‌پردازی علما باید برجسته‌تر باشد، خواه ناخواه در موضع‌گیری او در مورد سخنان مراجع تقلید و علما تواضع خاصی را مشاهده خواهیم کرد. این موضع‌گیری با برخورد کسی که تعبیر دیگری از جمهوری اسلامی دارد و قدرت گرایانه به مسایل نگاه می‌کند و حکومت اسلامی را نه یک وسیله برای رسیدن به اهداف متعالی بلکه یک هدف می‌پندارد، متفاوت است.
این استاد دانشگاه افزود: اگر درباره اهمیت نقش مراجع از کسی سوال کنید که نگاه ماکیاولیستی دارد و هدف برای او وسیله را توجیه می‌کند، نوع دیگری پاسخ خواهد داد؛ چراکه چنین فردی ممکن است آن عقبه‌ها و پشتوانه‌ها را نبیند و این تفسیر و تعبیر را نسبت به نظارت و نظریه‌پردازی نداشته باشد و به نام حفظ حکومت اسلامی تیشه به ریشه جمهوری اسلامی بزند.
وی در پایان با بیان این‌که " متاسفانه من بعضا شاهد اسائه ادب به مراجع تقلید به بهانه‌های مختلف هستیم" تاکید کرد: هر کدام از مراجع و علما برای خود صاحب اجتهاد هستند و اجتهاد نیز برای خود سازوکاری دارد. اگر کسی این جایگاه را برای حوزه‌های علمیه قائل باشد، نوع مواجهه او یک مواجهه ملایم، مطلوب، علمی، روش‌مند و قاعده‌مند خواهد بود.
نظر شما