پائیز ژاپن ، پائیز مولوی

برگ درختانِ زرد در نظر هوشیار...

زندگی برسطح کره ای که با سرعت  30 کیلومتر در ثانیه در حال حرکت و دوران است ما را به سوی تغییرات می برد. تغییراتی لحظه به لحظه و دم به دم . چندی پیش نبود که آمادۀ خداحافظی با سال 1390 و شروع سالی دیگر بودیم .

چشم بر هم گذاشتیم و شش هفت ماه از سال 91 رفت. هرچند که این ماهها برای برخی از نقاط این کره خاک بسیار پرحادثه بوده و تلخ، اما در هر حال « نیمی از یک سال رفت ».

به همین سرعت از دُعای تحویل سال فاصله نگرفته ، 1391 به "نقطۀ عطف" رسید ، و شیبِ منحنیِ صعودی، به نزولی تبدیل گشت ! کِی بود که راجع به شکوفه های ساکورا مطلبی نوشته شد ، فروردین؟!

***********

باز پائیز و باز حال و هوای خاصّ روزهای کوتاهش . باز  گویی برای ما که غرق روزمرّگی های زیستنیم و فرصت ناب دیدنِ شکوفه های بهاری "باغ ارم شیراز" را نیافته ایم ، قرار است که فرصت سمفونی هزار رنگ برگ ریزان "ناهارخوران گرگان" را نیز از دست بدهیم .

ای روزگار ! ما یا به خود مشغول و یا گرفتار سنگهای در چاه انداخته شده!، و تو باز در کار پرشکوه نگارگری های رنگارنگ .

ای روزگار ! اینهمه رنگهای گوناگون پائیزی را از کجا آورده ای ؟! سمفونی رنگ بپا شد و چشمهای ما را مجالی برای شنیدن آوای شگفت این سمفونی هزار رنگِ سبزینه ها ⁽¹⁾  نیست ...

***********

« طیف » یا همان Spectrum  به مفهوم دامنه ای از تغییرات است که در آن نمی توان برنقطۀ خاصّی به عنوان نقطۀ تغییرِ ناگهانی اشاره داشت .

زیباترین زیباییِ پائیز امکان دیدن « طیفِ رنگ » است. چشم های ما به رنگ آشناست ، اما امکان دیدن طیفِ رنگ امکانی ویژه و فوق العاده مخصوص است که خزان در اختیار دیدگان ما قرار می دهد. اینجا را ببنید !

 برگ درختانِ زرد در نظرِ هوشیار ، هر ورقش گویی اوج هنرنمایی طبیعت است در "خلقت رنگ" ...انگار با نوعی قدرت نمایی توأم با عشوه گری خلقت طرف هستی ! طبیعت است و کارهای خاموشش... گاهی در میانه صخره های صعب و بلند ، آبشاری پدید می آورد دلکش و گاهی از میان تخته سنگی بزرگ درختی می رویاند ...

***********

هرچه هست دراین حرکت و این تغییر ، این نظامِ ریاضی مدار در  کارِ خلقت است و آفرینش . حتّی خزان برگ ریزان نیز جلوه گری طنّازانه و پرعشوه ای است از «خلقتِ زیباییِ رنگ » .

صد افسوس است که این خزان " نیز" بگذرد و دیدگانمان از این هنرنماییِ رنگارنگِ سبزینه ها طرفی بر نبندد....

در دیدار چهره جدید طبیعت ژاپن ، به دنبال بیانی یا تعبیری در خصوص پائیز و خزان در اشعار مولوی بودم ؛ فکر می کردم که کدام یک از جهش های ذهنی مولانا در باب پائیز زیباتر است ؟ ...مولانا آنقدر از پائیز و برگ ریزان گفته و تصویرپردازی های رنگ رنگ کرده که پاسخ به این سوال دشوار است . از این غزل ، این دو بیت را باهم بخوانیم:

     جانِ ما را هر نفس، بُستانِ نو                گوشِ ما را هر نفس، دستانِ نو

زرد گشتی از خزان، غمگین مشو               در خزان بین تابِ تابستانِ نو

نگاهِ اهل نظر به پاییز ، همواره با ظرافت ها و لطافت ها همراه بوده و لحظات خزان را ارجمند انگاشته ، دیده را از اطراف طبیعت به گردش درآورده اند چنان که باید از جناب سعدی پرسیده شود که جناب شما که برای گردش چشم ها در بهار واژه گلگشت را بکار برده اید ، چرا برای گردش چشم ها در میانۀ طبیعتِ به خزان نشسته ، واژه ای ابداع نفرموده اید ؟!

پائیز رنگارنگ کشور ژاپن و علاقه باستانی مردم این سرزمین به ارتباط با طبیعت باعث می شود تا پائیز در اوج رنگارنگی برگها ، بسیار گرامی داشته شود . برگهای زرد و نارنجی در زبان ژاپنی紅葉 ) Momiji) خوانده شده ، گشت و گذار و دیدار برگهای پاییزی با واژه 紅葉狩) Momijigari)  گفته می شود.

«کیوتو» شهر باستانی این کشور و دربردارنده معابد متعدد و باغ های سنتی ژاپنی است . مردم در روزهای تعطیل اوخر ماه اکتبر و اوایل ماه نوامبر ، دسته جمعی از باغهای سنتی در کیوتو و همچنین از سایر باغها در شهرهای دیگر دیدن می کنند . در واقع می توان گفت که اوج این روحیۀ کهن و باستانی مردم ژاپن در "ارتباط با طبیعت" را می توان در علاقه آنها به مشاهده ساکورا در بهار، و گردش در میان رنگارنگی برگهای پائیزی دید. 

براستی طبیعت نیز گویی در ایجاد پائیزی رنگین اهتمام خاص داشته و دارد.

مجموعه باغ تاریخی آراشّی یاما ، در شمال غربی شهر کیوتو واقع شده و در این مجموعه نیز تصاویر منحصر به فردی از معماری کهن قابل مشاهده است . اما علاقه شدید مردم نقاط مختلف کشور به این مجموعه ، به سبب تنوع حیرت آور رنگ های زرد و نارنجی برگهای درختان در پائیز ، و شکوه بهشت گونه شکوفه های ساکورا در بهار است . "آراشّی" در زبان ژاپنی به معنی رنگارنگ و "یاما" به معنی کوه است و لذا آراشی یاما در ترجمه تحت الفظی یعنی " کوهِ رنگارنگ".  مدیریت این مجموعه تاریخی، با طراحی و اجرای سیستم نورپردازی در اطراف درختان ، شب های مسحورکننده ای از تنوع رنگ برگها در زیر نورپردازی هزاران پروژکتور را ایجاد کرده است . جشنواره ای از رنگ که هر پاییز با استقبال گسترده مردم و مشتاقان دیدار خزانِ رنگارنگ مواجه می شود .  

 این روزها حضور انبوه مردم برای تماشای پائیز تعجب برانگیز است.

                   *****************************

در هر حال در این دنیا مکرر و مرتب با بیماری ها، مشکلات ،اندوه ها، گرفتگی ها و پائیزها و برگ ریزان زندگی مواجهیم. روزهایی که تنگ دلیم . روزهایی که بارقه امید نیست . روزهای سرد. روزهایی که در میانۀ پائیزیم. خود پائیزیم . در تعابیر مولوی "زرد روی گشتن" با واژه زیبای «رویِ زعفرانی»  جایگزین است. بسیاری مواقع مولوی عزیز  زمانی که می خواهد بگوید زرد روی گشته ام از این تعبیر استفاده می کند. مثلاً

به من نگر، به دو رخسارِ زعفرانیِ من

... و موارد مشابه دیگر . در خصوص رخسارۀ برگهای پائیزی نیز این تعبیر در چند جای استفاده شده است. برگهایی که به سبب سموم خزان ، رخساره زعفرانی می شوند! ... در غزل ناب و زیبایی (2) مضمونی قریب به این معنی بکار رفته که این رنگِ زردِ سیمایِ خزان زده ام را، این رخسار زعفرانی ام را ، تو با اشارتِ نظر، نقشی دگر انداز... دلی امیدوار «دلِ با بشارت» هدیتم نما

:

رخِ همچو زعفران را، چو گل و چو لاله گردان

سه چهار قطره خون را ، دلِ با بشارتی کن 

صنما به چشمِ شوخت، که به چشم اشارتی کن

نفسی خرابِ خود را، به نظر عمارتی کن

دلی امیدوار «دلِ با بشارت» هدیتم نما. نه دلی پر از اضطراب، سرشار از هراس و بیمناک از آینده ها ...

1- «سبزینه » را به عنوان معادل فارسی " کلروفیل" برگ بکار می برند . سبزینه یا کلروفیل مادّه سبزرنگی در گیاهان است که کار نورساخت (فتوسنتز) را در برگ انجام می‌دهد.

2- این غزل شگفت ، یکی از زیباترین غزلیات مولوی در دیوان شمس است . ( لینک مطالعۀ کامل غزل)