یک روحانی متفاوت / سفری به فردوس

میشل فوکو در باره زلزله طبس در سال 57 و ده سال قبل از آن زلزله فردوس و ساختن شدن شهر اسلامیه، در کتاب «ایرانیها چه رویایی در سر دارند»، در همان آغاز و زیر عنون ارتش: زمین وقتی می لرزد (ص 9) می نویسد:

در حاشیه دو کویر بزرگ ایران که مرکز ایران را فرا گرفته اند زمین این روزها لرزیده است. طبس و چهل دهکده از میان رفته است. درست ده سال پیش از این، [1347] فردوس در همین ناحیه از صفحه زمین محو شد، اما روی این زمین ویران شده دو شهر، به چشم و همچشمی هم، از زمین سبز شد. انگار در ایرانِ شاه، یک مصیبت نمی تواند تنها به یک تولد نو منجر شود. یک طرف شهر دولتی است، شهر وزارت مسکن و مقامات عالیه، اما کمی آنسوتر صنعتگران و کشاورزان هم، به رغم همه برنامه ریزیهای رسمی، شهر خود را ساخته اند: با هدایت یکی از روحانیون پول جمع کرده اند، زمین را به دست خود کنده، و ساختمان ساخته اند، آبراهه ها و چاهها راه راه انداخته اند و مسجدی بنا کرده اند. از همان روز اول هم پرچم سبزی برافراشته اند. شهر جدید اسلامیه نام دارد. روبه روی حکومت و بر ضد او. هنوز ده سال نگذشته است.....

دیروز اول اردیبهشت 1392 در دفترم در دانشگاه بودم که شنیدم پدر دوستم آقای حجت الاسلام و المسلمین شیخ محمد مهدی معراجی درگذشته است. بیش از بیست روز بود که در بیمارستان امام رضا (ع) بستری بود. به پاس دوستی بیست و اندی ساله و رفاقت صمیمانه‌ و همراهی های فراوانش، تصمیم گرفتم برای تشییع و فاتحه به شهر فردوس بروم. برای شهر بیرجند که 195 کیلومتر فاصله تا فردوس دارد، بلیط گرفتم. یکی دو نفر از دوستان هم بودند. ساعت یازدهم و نیم صبح بیرجند رسیدیم. سواری گرفته به فردوس رفتیم. آنجا دریافتم که باید به شهرک اسلامیه برویم که شش کیلومتر با فردوس فاصله دارد. وارد شهر شده و اخوی آقای معراجی به استقبال آمده ما را به منزل برادر دیگر ایشان علی آقا که همراه و همکار پدر در این سالها بوده بردند. در آنجا برای بنده گفتند که اسلامیه شهری است که پس از سال 1347 که در فردوس زلزله آمده و گویا در این زلزله حدود هزار نفر کشته‌ شده‌اند، ساخته شده است. گفتند که بانی این شهر که نوعی باغ شهر است و منحصر به فرد، مرحوم حجت الاسلام و المسلمین علیرضا دانش سخنور [1300 ـ 1379] است. وی این شهر جدید را به بهترین شکل مهندسی کرده، موتور برق آورده، شبکه آب لوله کشی تأسیس کرده و شهرداری مردمی درست کرده، درمانگاه ساخته و شهر را برای سالها اداره کرده است. در حال حاضر تمام مردم خاطره های خوبی از وی دارند. به دنبال وقایعی که در اواخر سال 57 در فردوس رخ داد، ایشان به مشهد رفت و دیگر به فردوس برنگشت. آقای دانش  سال 1300 به دنیا آمده و سال 79 درگذشته است. دکتر یاحقی در کتاب «آن سالها» و سید علی موسوی گرمارودی در مقاله‌ای با عنوان سفرنامه مانندی در باره سفر به طبس مطالب جالبی در باره ایشان دارد. باقر پرهام هم همان موقع تحقیقی در باره زلزله فردوس داشته که به صورت تصادفی با آقای دانش آشنا شده و مطالب مفصلی در باره ایشان در آن نوشته بود. آقای معراجی گفت که آن زمان من می دیدم که ایشان دایما رفت و آمد به مدرسه آقای دانش که به نام مکتب مفید نامگذاری کرده بود، داشت. نوشته به زبان فرانسه بود که دست من بود و دادیم به کسی که ترجمه کند.
در هر حال در باره آقای دانش و اقدامات وی در فردوس و تاسیس شهر اسلامیه که الان 6200 نفر جمعیت دارد می شود یک کتاب نوشت. یادگار ایشان جناب حجت الاسلام و المسلمین محمد مهدی دانش است که در حال حاضر از مدیران کارآمد و موفق در تشکیلات آقای حجت الاسلام و المسلمین مصباح در مشهد است. حضرت آقای مصباح در مشهد از علمای این شهر و کارهای آخوندی مفصلی دارد. بیفزایم که مرحوم آقای حاج عبدالرحیم معراجی هم داماد مرحوم دانش یعنی شوهر خواهر ایشان بودند. حضرت آقای معراجی هم داماد خود مرحوم دانش هستند.
آنچه بنده در این شهر ضمن تشییع جنازه و مجالس فاتحه و ملاقات‌ها از زبان مردم در باره مرحوم دانش شنیدم، نشان می دهد که وی یک روحانی بَلَد بسیار موفق بوده و طرح های جالبی برای زندگی مردم داشته است. برای مثال در ورودی شهر تابلویی نصب کرده بوده با عنوان «به اسلامیه شهر کار و نشاط خوش آمدید». زمانی هم که دولت در زلزله فردوس برای هر خانه ای هشت صد تومان داده، وی از مردم خواسته است تا پول دولت را در مؤنه زندگی مصرف نکرده و همه پولشان را روی هم بگذارند و درمانگاهی برای شهر بسازند که این کار را کرده‌اند. او این کار را با کمکهای بیشتری که از مردم گرفته انجام داده است. مهم نقشه شهر اسلامیه است که خودش انجام داده و خیابان اصلی و کوچه ها بسیار مووزون است. درخت کاری مفصلی که با کمک طلبه ها در پیش از انقلاب در حایشه این خیابان انجام داده همچنان یادگاری است که آن را مشاهده کردیم. حکایت مبارزه وی با زنبورهایی که یکی دو سال به محصولات باغات خسارت می‌زد و مردم آزار می‌دیدند و حتی یک نفر در اثر نیش این زنبورها درگذشت، بسیار جالب و در عین حال لطیف است. حمله زنبورها به شهر آن هم زبنورهای درشت به قدری شدید بوده که بسیاری از محصولات انگور از میان رفته و آزار و اذیت فراوانی برای مردم ایجاد کرده است. هیچ نوع روشی برای مبارزه آنها وجود نداشته و دولت نیز نتوانسته اقدامی بکند. آقای دانش پولدارها را جمع کرده مبلغی گردآوری کرده سپس اعلام کرده است هر کسی دو جنازه زنبور تحویل بدهد، یک ریال می گیرد. مردم  بویژه دانش آموزان دبستانی و دبیرستانی از هر سمت به جان زنبورها افتاده اند و جنازه ها را تحویل چند طلبه در مدرسه داده پولشان را گرفته می رفتند. بعد هم اعلام کردند که اگر کسی شانه زنبورها را بیاورد دو تا سه تومان برحسب اندازه می گیرد. در این زمینه نیز فعالیت جدی شده و ظرف مدتی ریشه زنبورها از شهر کنده شده است! از مبارزه ایشان با آفت ملخ نیز یاد می شد.
تشییع جنازه پدر آقای معراجی ساعت چهار بعد از ظهر شروع شد. جمعیت انبوهی آمده بود. واقعا زیاد. از آنجا به قبرستان دارالسلام رفتند. این هم قبرستان ویژه اسلامیه است. در آنجا در اتاقی دفن شد. به حسینیه برگشتیم. یک مراسم نیم ساعته بود که با تلاوت قرآن و روضه خوانی تمام شد. بعد از آن برای دیدن شهر رفتیم. خرابه های زلزله فردوس همچنان در بخشی از شهر باقی است. واقعا وحشتناک بوده است. با این حال چون زلزله در روز بوده، تلفات آن زیاد نبوده است. به علاوه روز قبل از آن در دشت بیاض زلزله بوده، مردم آمادگی داشته و مراقب بوده‌اند. به دیدن مسجد کهن شهر رفتیم که شبستان قاجاری آن ویران شده و در سال گذشته خاک برداری شده که ستونهای کلفت و دایره وار از زیر خاک درآمده است. صحن اصلی مسجد کهن این شهر که باید یادگار دوره سلجوقی ها و شاید قبل از آن باشد، پایدار بوده و بخش های ویران شده آن همان سال 48 بازسازی شده است. اینجا مسجد جامع شهر بوده است و دو محراب دارد. یکی مستقیم و دیگری زاویه سمت چپ. می گفتند که این اصلاحی بعدی است. شاید شیخ بهایی یا زمان کرکی. هرچه هست بر اساس قبله نمایی که روی سایت نجومی و فلکی نشان می دهد و تنظیم روی گوگل ارث است قبله زاویه‌دار درست است نه مستقیم.

تنها کتیبه مسجد قاجاری و مربوط به سال 1228 است. مشابه این دو قبله را در مسجد حوض سیدی که آن هم مسجد قدیمی با بازسازی جدید است، دیدیم. در بخش قدیمی شهر دو مدرسه علمیه علیا و حبیبیه هم بوده که هنوز هست. اینها را زمانی آقای دانش احیاء کرده و دارای طلبه بوده است. در زلزله این بخش شهر، منهای این مدارس ویران شد و اصولا کسی در این اطراف نماند. ولی بناهای جالبی است. قرار شد فردا دوباره برای دیدن اینها بیاییم. در فاصله ای دور از قبرستان شهر یعنی حدود صد متر آن سوتر قبرستان بهاییها بوده که در سه چهار سال گذشته از میان رفته و گفتند برخی از تصاویر آن هنوز روی اینترنت هست. بخش قبرستان بهاییها کاملا از بین رفته است. این شهر یکی از مراکز اصلی بهایی ها بوده و زمانی بیش هشتاد خانوار بهایی بوده که آقای دانش با آنها مبارزه سختی داشته و بساطشان را جمع کرده است. فردوس آب گرمی هم دارد که در فاصله حدود بیست کیلومتری شهر است. شب ساعت نه به آنجا رفتیم. ساعتی در آب بودیم و برگشتیم. شام خورده استراحت کردیم.
صبح سه شنبه تا حوالی ساعت نه، مشغول کارهای نوشتنی و ایمیل‌ها بودم. ساعت نه به حسینیه رفتم و تا ساعت ده در مجلس فاتحه نشستم. امام جمعه شهر هم آمد که کرمانی است. قبل از او یک روحانی به نام آقای حسینی مقدم امام جمعه بوده که ایشان را هم در آنجا دیدم. اینجا هم اختلافات آخوندی کم بیش هست. آقای حسینی مقدم تلاش کرده تا صاحبان زمین مصلای شهر را که می گفتند غصبی است راضی کند و موفق شده است. در ضمن تلاش داشته است تا مدرسه علمیه مرحوم آقای دانش را در اسلامیه که یکی از روحانیون آن را فروخته بود! باز گرداند. توفیقی هم به دست آورده اما همچنان نیمه کاره مانده است. الان هم مدرسه طلبگی شهر دست پسر آقای فردوسی پور است و اختلافاتی با امام جمعه قبلی بوده است. همین طور بر سر مدیریت مدرسه حبیبیه.

ساعت ده دو ماشین از دوستان به همراه آقای معراجی و اخوی کوچک ایشان و نیز دایی ایشان آقای حسین سخنور برادر مرحوم آقای دانش سخنور راه افتادیم. ایشان که همیشه همراه برادر بوده اشاره کرد که شهر اسلامیه برای این درست شد که آقای دانش به متدینین گفت که روی خرابه های شهر قدیم نمانند، زیرا پس از زلزله، ملکیت زمینها معلوم نیست و بسیاری از وارثان مشخص نیستند. جایی که الان اسلامیه شده به باغ‌های نیمه راه معروف بوده و آقای دانش اینجا را برای شهر جدید معین کرد. ایشان گفت: وقتی شهر اسلامیه درست شد، هیچ خیابانی به اسم پهلوی ها نداشت. یک خیابان را همان موقع به اسم سید جمال الدین گذاشته‌اند که هنوز مانده است. از محلی که آقای دانش مدرسه علمیه ساخته رد شدیم. گفتند که اینجا چهارده اتاق به نام چهارده معصوم رو به قبله داشت. آقای معراجی هم اینجا طلبه شده بود. الان آنجا را فروخته‌اند و همین جاست که بر سر آن منازعه است. کنارش هم کتابخانه بوده که بازسازی شده و الان در اختیار اداره ارشاد است. بنای درمانگاه را هم دیدیم. شگفت از زمانی که ساخته شده، یعنی 48 تاکنون هیچ تغییری نکرده است. شهر اسلامیه همین یک درمانگاه را داشته و هنوز دارد. آقای معراجی می گفت مرحوم دانش اینجا بلندگو گذاشته بود و در شبها مردم را برای کار ترغیب و تشویق می کرد و گاهی هم اشعار حماسی شاهنامه را با صوتی زیبا می خواند که مردم با شوق و ذوق بیشتری کار می‌کردند. آقای شیخ حسین گفت که فردوس مهم ترین مرکز بهائیان در این نواحی بود و شخصی به نام شاه خلیل الله رحمانی که قیافه‌اش مثل حسینعلی بهاء الله بود رئیس این هشتاد خانوار بود. آنها در مجالس مسلمانها هم شرکت می کردند و کسی از جزئیات بهائیت خبری نداشت و حتی وصلت هایی هم با مسلمانان کرده بودند. این شاه خلیل الله یک کلاه سفید هم بر سر می گذاشت که یک قبه بلوری وسط آن بود. می گفتند رهبری بهائی های ایران در اختیار وی بوده و نامه هایی از حیفا برای وی می‌آمد که همان امضاها و مهرهای بهایی در اطرافش بود. [در سایتی که در باره ابراهیم رحمانی پسر وی بود، دیدم که نوشته است که یک صد لوح از طرف بیت العدل برای وی صادر شده بوده و شهر فردوس از طرف آنها به عنوان فاران نامیده شده بوده است] آقای دانش که آمد از طرف آقای بروجردی وظیفه داشت که جلوی بهائیان را بگیرد. روزی مجلس ختمی در مسجد جامع فردوس بود، گویا فاتحه آقای آذرمین. آقای دانش طلبه های خودش را که هفتاد نفری می شدند همراه خودش به مجالس می‌برد. دیده بود چهل پنجاه نفری از بهائیان هم هستند. در این وقت یک بهایی که چایمی خورد، ناگهان چایی از دستش افتاد و ریخت روی فرش. آقای دانش گفت این نجس است. دستور داد فرشها را برداشته از وسط بازار بردند که تطهیر کنند. این اولین بار بود که مردم بحث نجس بودن بهایی ها را شنیدند. بعد از این بود که به مردم گفت با اینها مبارزه منفی کنند اما با خشونت برخورد نکنند. مردم با اینها معامله نمی کردند، کار کارگری برای آنان نمی‌کردند پس از مدتی بخش مهمی از آنها به محله سعد آباد مشهد رفتند. گروهی هم مسلمان شدند. آقای دانش کتابهای بهایی را داشت و برخی از متن ها را حفظ بود که هنوز یکی از اینها به نام آقای پسیان و پدرش مسلمان شده بود و چند سالی است فوت شده، گفتگوی آقای دانش با پدرش را به یاد داشته که بر سر این بود که باب نوشته بود که زن و مرد ازدواج کنند که بچه دار شوند و اگر نشدند زن می تواند به مرد همسایه مراجعه کند! یک آسیای آتشی بود که متعلق به بهایی ‌ها بود و مسلمانها هم به آنها مراجعه می‌کردند. در این باره هم آقای دانش گفت که مردم برای آرد گندم به آنجا نروند. یکی از بازاری‌ها را هم تشویق کردند که آسیاب را از آنها بخرد. آقای دانش می گفت که مبادا کار تندی انجام شده و مثلا خانه آنها آتش زده شود که این کار در شأن مسلمانی نیست. این رفتار باعث ریشه کنی بهائیت از فردوس شده و الان حتی یک خانواده بهایی هم در این شهر نیست. [در همان متن که در باره ابراهیم رحمانی بود، آمده که وی که فرزند شاه خلیل الله بود. در  دهه چهل مجبور به ترک فردوس و رفتن به فریمان و از آنجا به مشهد شد].
از آنجا به سراغ مدرسه علمیه علیا رفتیم که گاه به اشتباه اولیاء هم خوانده می‌شود. مدرسه ای که زمانی توسط مرحوم دانش سخنور آباد شده است. آن زمان میان محلات مسکونی فردوس بوده. اما وقتی زلزله آمده همه آن اطراف خراب شده هرچند آسیب جدی به این مدرسه و مدرسه کنار آن که نامش حبیبیه است نرسیده است. یک مدرسه قدیمی شاید از اواخر صفوی یا اوایل قاجار. آقای یاحقی نوشته است که مدرسه مزبور از سال 1235 است. از هر زمان هست، بی اندازه زیباست. میان مدرسه یک گودال بزرگ منظم و آجرکاری که حوضی وسط آن است. حجرات اطراف. واقعا زیبا. در اینجا آن زمان یعنی قبل از سال 47 هفتاد هشتاد طلبه بوده که برخی از آنها همراه ما در اینجا بودند و خاطراتی داشتند. آقای شیخ حسین دانش داستان شیرینی اینجا نقل کرد. گفت طلبه ای بود که خیلی بهره ای از هوش و ذکاوت نداشت. وقتی زودپز تازه آمده بود، رفته بود بخرد، دیده بود گران است. گفته بود این که کاری ندارد. یک حلب که قبلا پنیر در آن بود گرفته بود و مواد لازم را در آن ریخته و درش را بسته بود و گذاشته بود روی آتش. آمده بود پیش ما صحبت می‌کرد. یک مرتبه صدای انفجاری برخاست! حدس بزنید چه شد. تمام سطح و سقف اتاق پر از گوش و نخود شده بود.

روحانیونی که در مدرسه جمع شده بودند و اکثرا حدود شصت سالی سن داشتند، نقل کردند که آن زمان، آنان اوائل طلبگی را سپری می‌کردند و آقای دانش هر روز صبح قبل از آفتاب تمام طلاب را جمع می کرد و در یک صف رو به قبله می‌ایستادند و دعای امام سجاد علیه السلام را «سبحان من لایعتدی علی اهل مملکته» را با هم و با آهنگی زیبا می‌خواندند.
در کتاب کوچکی با نام «تاریخچه فردوس»‌ از آقای نقوی پاکباز (که خودش آدمی روشنفکر و حتی متهم کسروی زدگی هم بوده) در باره مدرسه علیا و فعالیت های آقای دانش در آن چنین آمده است: این مدرسه را مرحوم میر علی بیک در سال 1230 ساخته است و موقوفه زیادی ندارد و اکنون مرکز طلاب علوم دینی که آقای شیخ علیرضا سخنور دور هم جمع کرده می‌باشد. تشکیلات هیئت ابوالفضلی هم در آنجاست. در این مدرسه کتابخانه ای است موسوم به نجفی که دارای 1200 جلد کتاب می باشد. کتابخانه مدرسه حبیبیه هم 400 جلد کتاب دارد. چند سال پیش آقای سخنور در اراضی مدرسه حبیبیه و مدرسه علیا که وصل بهم و در جلوی هر دو مدرسه واقع است، باغی زیبا به نام باغ علمی احداث کردند. در تسطیح اراضی باغ مردم فردوس بتشویق آقای سخنور هشت هزار عمله و 600 زوج گاو کار و مبلغ 73000 ریال نقد برایگان کمک کردند. و هم اکنون 12000 متر مربع زمین درخت کاری شده است. در کار تسطیح این باغ طلاب دوشا دوش کارگران کار می‌کردند. هدف اصلی آقای سخنور و برنامه کلی مدرسه مبارزه با جهل و فقر است. طلاب هر روز صبح به حال اجتماع در صحن مدرسه دعا می‌خوانند. در این مدرسه کارگاه کوچکی دارای وسایل نجاری و بنایی و کفاشی وجود داشته است».

این عبارات به خوبی روحیه مرحوم دانش به عنوان یک روحانی و عالمی که نه فقط به فکر درس و بحث طلاب است، بلکه یک فرد کوشا برای گسترش فعالیت های اجتماعی و حرفه ای است، به تصویر می‌کشد.
کنار مدرسه علیا و با فاصله فقط یک زمین بایر، مدرسه حبیبیه است که مدرسه‌ای ساده‌تر است، هرچند می‌گویند از قرن دهم است. آقای یاحقی آن را از سال 911 دانسته است. این دو مدرسه کنار هم است. بیرون این مدرسه را سیمان کاری کرده اند. با دیدن این دستکاری وحشتناک، دل آدم کباب می‌شود. سقفش را هم ایزوگام کرده اند که وقتی از بام مدرسه علیا به آن نگاه کردم، آتش به جانم افتاد. خدا را شکر که داخلش سالم مانده است. اکنون چندین طلبه دارد و گویا باز سر مدیریتش دعواست. قطعا نیمی از زیبایی و معماری مدرسه علیا را نداشت، اما آنجا هیچ طلبه ای نیست. گویا صبحت بوده مدرسه علیا را موزه کنند که امام جمعه قبلی اجازه نداده است. مجسمه هایی هم آورده بودند که برده‌اند. داستان زنبورها را هم طلبه ها نقل کردند. آقای معراجی می گفت من خودم حاضر بودم. 

وقتی زلزله آمده این محلات همه ویران شد. آقای دانش که شهر اسلامیه را ساخت، همانجا مدرسه علمیه درست کرد. بیفزایم که بعد از انقلاب هم مدرسه ای در فردوس ساخته شده که هفتاد هشتاد طلبه دارد. آن زمان فردوس چهار یا پنج محله بوده. اینجا که مدرسه علمیه است، محله میدان بوده. محله تالار، سردشت و سادات و عنبری نام محلات دیگر است. خرابه های سردشت را هم امروز دیدیم. یک تپه بزرگ از خرابه‌های زلزله. وقتی زلزله آمده، خیلی از مردم که دستشان به دهنشان می رسیده به مشهد رفته‌اند.. یک روحانی در اینجا بوده به نام حجت الاسلام آقای رادمرد. او هم قصد رفتن به مشهد را داشته است. مرحوم دانش به ایشان می‌گوید وقتی اینجا سالم بود، کنار مردم بودیم، الان چرا باید به مشهد برویم. او هم می ایستد و با هم تلاش می کنند تا منطقه را بسازند. در واقع، در زلزله سال 47 منزل آقای دانش هم در فردوس ویران شد، اما در زادگاه خود منزلی داشت که خراب نشده بود. این منزل در روستا ـ و فعلا شهر ( آیَسک) بود که در 22 کیلومتری فردوس قرار دارد. روزهای اول خانواده خود را به آن منزل فرستادند، اما وقتی دیدند که مردم فردوس همه در چادرها اسکان کرده اند ایشان هم خانواده خود را به فردوس آورد و در چادر اسکان دادند. چون می خواست مثل مردم زندگی کند. ایشان تا زمانی که همه مردم به خانه های نوساز نرفتند در همان چادر زندگی می‌کرد. در جریان کشیدن برق هم، تا وقتی آخرین خانه برق‌دار نشد، اجازه نداد که برق به خانه خودش وصل شود.

برادر آقای دانش گفتند: مدتی بعد از زلزله برادرم دید که لبنیات نیست. به همراه وی و شخصی به نام آقای واحدی به تهران رفتیم. گاوداری های راه کرج را دیدیم. برگشتیم و 2900 سهم پول از مردم گرفتیم و طی آن در دو مرحله 300 گاو هولشتاینی خریداری کردیم. بعد دو قطار اجاره کرده اینها را به مشهد و از آنجا با کامیون به فردوس منتقل کردیم. من شهر به شهر جلوتر آمده یونجه خریداری کرده به ایستگاه قطار می رفتم و از بالای واگن داخل آن می‌انداختم. تصور کنید آوردن این همه گاو با آن وزن و قیافه چه کار سختی بوده است. بعد اینجا با قرعه به مردم داد. یک پنیر ساز تبریزی را هم آوردیم که ده روز اینجا ماند و ساختن پنیر را به مردم یاد داد. این فکر مرحوم آقای دانش بود. از این قبیل داستانها فراوان گفته شد و واقعا حس کردیم آقای دانش با چه روحیه و اخلاصی کار می‌کرده است.
نزدیکی ساعت دوازده به خانه برادر آقای معراجی، یعنی علی آقا برگشتیم. آب قنات بلده از جلوی خانه آنان در دو جوی که در انتهای خیابان به هم نزدیک می شود، می گذرد. این آب تاریخچه مفصلی دارد که هم آقای یاحقی در باره آن در کتاب فردوس نوشته و هم برادر دیگر آقای معراجی مستندی در باره آن که ساخته که از شبکه چهار هم پخش شده است و نسخه ای را به بنده دادند. نماز را خواندیم و ناهار را صرف کردیم و باز هم مطالبی در باره شهر از زبان اخوی ایشان شنیدم. ساعت دو به طرف مشهد به راه افتادم. شش بعد از ظهر بود که به مشهد رسیدم.
آقای معراجی با فرزند مرحوم آقای دانش، جناب آقای شیخ مهدی دانش سخنور که در حال ساکن مشهد و در خیابان آبکوه در یک فرعی هستند که خانه مرحوم آقای سید جلال الدین آشتیانی فیلسوف در همان کوچه بوده و به نام ایشان هم نامگذاری شده، هماهنگ کرده بودند. بنده مستقیم به منزل ایشان رفتم. بعد از آن صحبت‌ها علاقه مند بودم ایشان را ببینم و در باره پدر از ایشان بپرسم. ایشان هم گفت که فقط یک بار برای فاتحه پدرش همراه آقای مصباح مشهدی، به فردوس آمده است. ایشان گفتند که پدرشان در سال 1300 به دنیا آمده، و از هفت سالگی قرآن خواندن و از ده سالگی علوم ادبی و دینی را فراگرفته، معمم شده، اما سهام حاکم وقت فردوس، عمامه را از سر او برداشته. پس از شهریور 20 دوسال در بیرجند در مدرسه معصومیه بوده، سپس به مشهد رفته، آنگاه به قم رفته از محضر آیات بروجردی و صدر و خوانساری و مرعشی هم استفاد کرده است. مردم فردوس از آقای بروجردی خواستند آقای دانش را به این شهر بفرستد. ایشان به این شهر آمد و گفتند که من دو چیز را عامل عقب ماندگی این شهر می‌دانم جهل و فقر. از بهایی‌ها هم 84 خانوار در فردوس بودند. طرفداران کسروی هم فعال بودند. ایشان شروع به کار دینی و تبلیغی کردند و به حدی در این کار موفق بودند که سالها دادگاه شهر فردوس عملا تعطیل شده بود. در زمینه آبادانی شهر، ایشان به موازات درست کردن حوزه علمیه و مساجد و حسینیه ها، تشویق به تأسیس شرکت تعاونی کشاورزی و حفر چاه عمیق کردند. حمام خزینه‌ای شهر را به حمام بهداشتی تغییر دادند. کوره های آجرپزی درست کردند که قبلا از شهرهای دور می‌آوردند. اصلاح قنات و مرمت مجاری آب از فاصله سی کیلومتری را دنبال و اجرا کردند. درختچه هایی تهیه و به رایگان در اختیار مردم گذاشتند به طوری که دهها هزار درخت در شهر و اطراف آن کشت شد. قبل از سال 40 ملخ ها از سمت کویر به شهر حمله‌ور شدند. ایشان مردم را بسیج کرد و مدت ده روز در بیرون شهر به صورت جمعی تلاش کرده و ملخ ها را معدوم و خاک می کردند. همان وقت اسدالله علم با هواپیمای سمپاش اقدام کرد که موفق هم نبود و درختان پسته بیرجند طعمه ملخ ها شد. در همان سالها، در شهر بشرویه اقدام به ایجاد آب لوله کشی بهداشتی کرد. این اقدامات زمانی بود که هیچگونه امکانات ماشینی در اختیار نبود. گردنه‌ای که در مسیر مسافران و زایران راه بود، با پتک و قلم و چکش صاف می شد. در حالی که کمک دولتی در کار نبود. در سال 47 زلزله آمد و چند صد نفر یا قریب هزار نفر کشته شد که شهر فردوس هم منهدم شد. ایشان با کمک نیمی از مردم شهر که پانصد نفر بودند، شهرک مستقلی تأسیس کرد و در آنجا به ایجاد شهرداری مردمی، آسفالت معابر، آب لوله کشی، برق، شرکت تعاونی پرداخت. شهر اسلامیه در سال 1349 ایجاد شد. اشاره‌ای به تأسیس این شهر در کتاب ایرانیان چه رؤیایی در سر دارند، و آقای دانش ـ بدون ذکر نام ایشان ـ شده است. ایشان نصف روز در مدرسه علمیه بود و نصف روز کار می‌کرد. پیش از سال 47 شهر فردوس، مدت هفت سال دادگاه نداشت. ایشان در کار دینی به ویژه منبر هم بسیار قوی بود و در مشهد در بیوت علما مکرر منبر می‌رفت. ایشان در نجف و کویت نیز منبر داشتند. ادر مقابل، علما و سخنرانان فراوانی را به فردوس دعوت می‌کرد.
بعد از یک ساعتی که خدمت آقای آقا مهدی دانش سخنور در منزل ایشان در خیابان آبکوه مشهد بودم، حوالی مغرب، حرم مطهر امام رضا علیه السلام مشرف شده پس از زیارت و خواندن نماز به منزل یکی از دوستان رفته، ساعت پنج صبح چهارشنبه به فرودگاه آمده، راهی تهران شدم.

در اینجا متن آنچه میشل فوکو در باره فردوس واقدام آقای دانش برای ساختن شهری جدای از شهری که دولت پهلوی به جای فردوس ساخت را ملاحظه می کنید: لازم به ذکر است که فوکو دو بار در شهریور و آذر ماه سال 5، برای بررسی وضع انقلاب ایران به ایران سفر کرد.