بحران مصر تا اندازه ای شکل سوریه را به خود گرفته است/اسرائیل برنده وضع موجود است

زهرا خدایی

مقاومت طرفداران مرسی در خیابان‌های قاهره طی روزهای اخیر این فرضیه را تقویت کرده که شاید مصر هم با تشدید منازعات خیابانی و رویارویی اسلامگرایان با دولت موقت به سرنوشت سوریه مبتلا شود. رهبران و نمایندگان اخوان‌ که تاکنون از پذیرش دعوت رییس‌جمهور موقت برای مشارکت در دولت سر باز زده‌اند، می‌گویند تا پای مرگ مقاومت خواهند کرد.
اینکه بحران مصر تا چه میزان پتانسیل تبدیل شدن به تراژدی سوریه را دارد، پرسشی است که دکتر داود هرمیداس باوند، کارشناس روابط بین‌الملل به آن پاسخ داده است.
آیا احتمال تشدید بحران در مصر همانند آنچه که در سوریه شاهد آنیم، وجود دارد؟
تا اندازه‌ای این بحران همین شکل را به خود گرفته است. ارتش به قدرت تعیین کننده تبدیل شده و هرچند عدلی منصور دولت موقت تشکیل داده اما در شرایط فعلی تصمیم گیرنده و اجراکنندۀ اصلی ارتش است؛ در واقع نزاع اصلی میان ارتش و اخوان المسلمین است.
اگر ارتش تصمیم جدی برای ادامۀ بازداشت و سرکوبی گرفته باشد و اخوان المسلمین نیز وارد درگیری جدی شود-همانطور که پیشتر نیز این خبر شایع بود که اخوان‌المسلمین قصد ایجاد ارتش آزاد را دارد- این مسئله می‌تواند شکل حادتری به خود بگیرد؛ به خصوص اینکه اخوان‌المسلمین در سطوح پائین ارتش نیز نفوذی دارند. البته شاید اینها بلوف و یا تهدیدی باشد که اخوان‌المسلمین به کار می‌برد تا به ارتش بگوید که در صورت ادامۀ این وضعیت مصر دستخوش درگیری بزرگ داخلی خواهد شد که منافع ملی کشور را بدون شک تهدید خواهد کرد.
منتفعین و متضررین تشدید جنگ داخلی در مصر چه کسانی هستند؟
بازندۀ اصلی این درگیری‌ها، جامعۀ مصر است؛ به خصوص برای کشوری که کانون جهان عرب است، مصری‌ها با تاریخ و تمدن کهن، مردمانی صلح دوستی هستند و نگرش منفی نسبت به جنگ و خونریزی دارند و در میان جهان عرب به این خصوصیت و ویژگی معروف هستند.
شاید تا حدودی بتوان گفت که اسراییل از این وضعیت منتفع می‌شود؛ اما رقابت‌های منطقه‌ای موجود میان کشورها برای گسترش نفود و احراز جایگاه مسلط در منطقه را نیز نباید نادیده گرفت. بنابراین رقبای مصر بدشان نمی‌آید که رقیبی همانند مصر دچار مشکلات شود. اما علی الاصول به نظر نمی‌رسد جوامع عرب از آنچه که در مصر و تداوم رویارویی‌ها در جریان است خوشحال شوند، بلکه بالعکس این وضعیت نگرانی جمعی را در میان آنها به وجود خواهد آورد.
شاید این مسئله برای ترکیه وضعیت بدتری داشته باشد. در صورتی که ارتش موفق شود و بتواند اوضاع را کنترل کند، از نظر روانی این نگرانی برای آنها خواهد بود که این مسئله بر سایر کشورها نیز تأثیر داشته باشد.
چقدر احتمال دارد که ارتش حاضر به واگذاری شود؟
ارتش اعلام کرده بود که اگر عبدالفتاح السیسی برای ریاست جمهوری کاندیدا شود، معلوم است که ارتش هم برگزارکنندۀ انتخابات خواهد بود و در هر حال این احتمال هست که نظامیان مجدداً قدرت را در دست گیرند. اگر فضا اجازۀ برگزاری انتخابات آرام ریاست جمهوری را بدهد، این احتمال هم هست که پس از آرام شدن اوضاع، السیسی به عنوان کاندیدای ریاست جمهوری وارد میدان شود.
این فرضیه وجود دارد که با توجه به پیشینه و بسترهای سیاسی اجتماعی مصر به نظر نمی‌رسد پتانسیل‌های تشدید بحران در این کشور وجود داشته باشد. از سویی در مقطع فعلی به نظر نمی‌رسد تبدیل شدن مصر به کانون بحران دیگر به نفع هیچیک از بازیگران فرامنطقه‌ای باشد.
الازهر و حزب النور تلاش کردند که به نوعی آشتی ملی را برقرار کنند. اگر آشتی ملی محقق شود در هر دو طرف رشد پیدا می‌کند و به نفع مصر است. چون در میان اخوان‌المسلمین نیز بسیاری بر این اعتقادند که به نفع اخوان نیست وارد مبارزه برای حکومت شود و برخی از آنها معتقدند که مصر مشکلات بزرگی در پیش دارد که ممکن است اخوان‌المسلمین قادر به حل آنها نباشد و همین امر لطمۀ اساسی به جایگاه سنتی آنها وارد خواهد کرد. در واقع میان اخوانی‌ها این طیف هم هستند که از ابتدا مخالف بودند که اسلام وارد مبارزه برای کسب قدرت و مدیریت جامعه شود.
برای قدرتهای فرامنطقه‌ای چطور؟
آمریکا به مصری نیاز دارد که شرایط آرامی داشته باشد. مصر کانون و قلب جهان عرب است و تنها کشوری بود که با اسراییل در چهارچوب قرارداد کمپ دیوید مشکلاتش را حل کرد و روابط دیپلماتیک برقرار کرد و سبب شد اردن نیز همین مسیر را طی کند. بنابراین اگر قرار باشد در مصر وضعیت به گونه‌ای شود که بر فرض محال اخوان المسلمین پیروز شود بعید است برای رژیم‌هایی همانند اسراییل و یا دیگران پسندیده باشد.
البته اگر ارتش هم برندۀ میدان باشد جامعۀ مصر بالقوه دچار تنش‌های بنیان‌داری خواهد بود که آینده را دشوار می‌کند. از این رو مصلحت اینست که یک تفاهم ضمنی و موازنۀ منصفانۀ نسبی با حضور ارتش، اخوان المسلمین و همۀ گروههای سیاسی برقرار شود و قول داده شود در انتخابات پیش روی به آراء مردم مراجعه شود.
ارتش معتقد بود که اگر قرار است انتخاباتی انجام گیرد، اخوان‌المسلمین نباید در نامزد معرفی کند، اما در صورتی که با مشکلاتی روبرو شود که منافع و مصالح مصر در میان باشد، مواضع خود را تعدیل خواهد کرد و وزن و جایگاهی را برای اخوان المسلمین قائل خواهد شد.
آیندۀ مصر را چگونه پیش بینی می‌کنید؟
اخوان المسلمین و به خصوص شاخۀ سیاسی اخوان یعنی آزادی و عدالت حاضر نشدند وارد گفتگو شوند. اخوان‌المسلمین شبکۀ گسترده ای از حامیان را دارد و روی مقاومت و ایستادگی خود هستند و معتقدند که آنها ارتش را مجبور به تجدیدنظر و یا عقب نشینی خواهند کرد.
اما در صورتی که توافقی میان گروهها حاصل نشود، در آیندۀ نزدیک جامعۀ مصر درگیر اختلافات بسیار گستردۀ تخریبی در کنار تشدید خشونت‌ها و کشتار خواهد شد.
4952