تنگی نفس اهواز/ پرونده

امید کریمی: وقتی دو هفته پیش اعلام شد که اهواز برای دومین سال پیاپی آلوده ترین شهر ایران است، صدا و سیما مرکز خوزستان به میان مردم رفت تا چنین ادعایی را رد کند. برای نمک ریختن به ماجرا هم رفت لب کارون نیمه خشک و ظاهرا از قول یکی از شهروندان اهوازی گفت بیایید لب کارون و جوجه کباب بزنید!

اما ماجرا به همین جا ختم نشد؛ رییس سازمان محیط زیست موضوع را جدی گرفت. معصومه ابتکار گفت: در حال حاضر در رده بندی های جهانی وضعیت خوبی نداریم. اهواز رتبه آلوده ترین شهر جهان را بر اساس آخرین رده بندی سازمان بهداشت جهانی کسب کرده است. (اینجا)

و البته فقط این اهواز نبود که رتبه آلوده ترین شهر دنیا را با سرافکندگی کسب کرد؛ سنندج و کرمانشاه هم میان ۱۰ شهر اول آلوده دنیا بودند. گزارش سازمان بهداشت جهانی را اینجا بخوانید)

در روزهایی که بحث آلودگی هوا داغ بود، گفته شد سالانه 50 میلیون نفر به دلیل آلودگی هوا مجبور به ترک محیط زندگی خود می شوند و سالی دو میلیون نفر جان خود را از دست می دهند. (اینجا) همچنین سازمان محیط زیست هم از تلاش هایش برای مقابله از گرد و خاک و آلودگی هوای شهرهای بزرگ خبر داد (اینجا)

اما درحالی که اهوازی ها درحال اعتراض به انتقال آب کارون با ماسکی بر صورت برای در امان ماندن از آلودگی هوا بودند (اینجا و اینجا)، اتفاق دیگری افتاد؛ نخستین باران چشمگیر و سراسری ایران روز جمعه ۱۰ آبان ماه در مناطق مختلف کشور شروع شد و بسیاری را خوشحال کرد (اینجا و اینجا) دو روز بعد و در روز ۱۲ آبان خبر رسید باران به مصیبتی در اهواز و خوزستان بدل شده است؛ ابتدا اعلام شد به دلیل نامعلومی ۶۰۰ اهوازی با علایم تنگی نفس به بیمارستان ها مراجعه کرده اند (اینجا)

ساعاتی بعد، تعداد مبتلایان در تمام استان خوزستان به ۳هزار نفر رسید. رئیس دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی- درمانی اهواز درباره علت این اتفاق گفت: حدس و گمانهایی در مورد اینکه ممکن است وجود مواد شیمیایی کارخانه های موجود در استان خوزستان و شست و شوی آلودگی آنها در هنگام باران و ورود آنها به سطح زمین ممکن است عامل بروز این حادثه باشد مطرح است اما هنوز واقعاً نمی دانیم علت این پدیده چه بوده است و نمی توانیم اظهار نظر دقیق کنیم. (اینجا و اینجا)

روز بعد تعداد مبتلایان به ۴هزار نفر افزایش یافت. اولین پیش بینی ها هم نشان می داد که باران اسیدی عامل اتفاق است (اینجا)

اما واقعا باران اسیدی را باید مقصر دانست؟ وقتی باران اسید می بارد، چه اتفاقی برای انسان می افتد؟ مگر نباید منتظر عوارض پوستی بود؟ این خلاصه ای از تاثیراتی است که باران اسیدی موجب می شود:

باران‌های اسیدی در انسان باعث عوارض جانبی فوری می‌شوند که در این میان شرایط اسیدی باران عامل مستقیم و موثر نیست بلکه شرایط مخرب را به وجود می‌آورد. زمانی که باران اسیدی می‌بارد و شما در زیر آن قدم می‌زنید علاوه بر ذرات معلق موجود در هوا ذرات معلق ارتفاعات بالاتر که به کمک باران به لایه‌های پایین آمده را نیز تنفس می‌کنید. همچنین تنفس دی اکسید گوگرد و اکسید‌های نیتروژن باعث می‌شود افرادی که بیماری‌های تنفسی دارند به سرعت واکنش نشان داده و این بیماری در آنها تشدید شود. اگر میزان حجم این مواد در هوا افزایش یابد - که در هنگام باران‌های اسیدی شدید این اتفاق می‌افتد - افراد سالم نیز علاوه بر سردرد ممکن است عوارض تنگی نفس و یا برونشیت - گرفتگی نایچه‌های ریه - را از خود نشان دهند.

مساله دیگری که در این میان نقش بازی می‌کند این است که افزایش اکسید نیتروژن در لایه‌های پایین می‌تواند باعث به وجود آمدن و شکل گرفتن گاز اوزون در هوای مورد تنفس شما شود. تنفس این گاز می‌تواند باعث تورم و عفونت ریه و همچنین برونشیت شود که با علایمی‌ همچون سردرد، سوزش گلو و تنگی نفس همراه خواهد بود. (توضیحات بیشتر را اینجا بخوانید) اما این عوارض مشابه آن چیزی است که شهروندان اهوازی گزارش کرده اند. 

دو روز پس از حادثه اما گفته شد پس از آزمایش نمونه های باقی مانده از باران در اهواز، ترکیباتی از نیترات در این باران یافت شده است. مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان دلیل این ماجرا را سکون هوا و عدم جابه‌جایی توسط جریان باد عنوان کرد که موجب تجمع آلاینده‌های هوا شده و بارندگی نیز آلاینده‌ها را به سطح زمین منتقل کرد و موجب ایجاد مشکلاتی برای شهروندان در روزهای گذشته در اهواز شد: در آنالیزی که روز دوم بارندگی بر روی نمونه‌های آب باران انجام دادیم، سطح یکی از پارامترها بالا نشان داده شد، این پارامتر "نیترات" بوده است که بالا بودن میزان "نیترات"، احتمال باران اسیدی را قوت می‌دهد. هر فعالیت نفتی ممکن است نیترات تولید کند. حتی آتش زدن مزارع هم می‌تواند تولید "نیترات" داشته باشد. نیترات یکی از عواملی است که اگر با رطوبت ترکیب شود تولید اسید نیتریک می‌کند، همچنین اگر "گاز SO2 " با باران یا رطوبت ترکیب شود، تولید اسید سولفوریک می‌کند که هر دو، آلاینده‌های هوا محسوب می‌شوند. (اینجا) 

برخی این شرایط اهواز را مانند اتفاقی که در سال ۱۹۵۲ در لندن افتاد می دانند؛ در روز سه شنبه 4 دسامبر سال 1952 حجم عظیمی از هوای گرم به طرف قسمت جنوبی انگلستان حرکت کرده ، با ایجاد یک وارونگی دمایی سبب نشست یک مه سفید در لندن شد. این مه دود به دستگاه تنفسی انسان سخت آسیب می‌رساند. درنتیجه بیشتر مردم بزودی با مشکلاتی از قبیل قرمز شدن چشمها ، سوزش گلو و سرفه‌های زیاد مواجه شدند و پیش از آنکه در 9 دسامبر از سطح شهر دور شوند، 400 مورد مرگ مربوط به آلودگی هوا گزارش کردند. (اینجا)

اما اهواز در سال های گذشته هوای بسیار آلوده ای داشته است. شاید به اندازه تهران هوای این شهر آلوده است. هم گرد و خاک عربی دارند و هم آلودگی محیطی ناشی از کارخانه ها و پالایشگاه ها (برای نمونه این خبر را ببینید) البته نه فقط اهواز، اراک هم همین اوضاع را دارد که البته گفته شده باعث افزایش سرطان در این شهر هم شده (اینجا، اینجا و اینجا). در اصفهان، سنندج، کرمانشاه و چند شهر بزرگ دیگر هم اوضاع خوب نیست.

شاید این اتفاقات موجب شود مسوولان، فقط کمی به فکر بیافتند و اندکی هوای سلامت و ریه های مردم را داشته باشند و شاید روزی شهرهای ایران جایی در رتبه بندی آلوده ترین شهرهای دنیا نداشته باشند. یعنی می شود؟! 

۴۷۴۷