ویجر هنوز زنده است

محمود حاج‌زمان: منظومه شمسی در حال عبور از میان یک ابر بین‌ستاره‌ای است که بر اساس اصول فیزیک نمی‌تواند وجود داشته باشد. گروهی از دانشمندان با استفاده از اطلاعات ارسالی فضاپیمای ویجر معما را حل کرده‌اند.

مراف اوفر، خورشیدشناس دانشگاه جرج میسون می‌گوید: «به کمک اطلاعات دریافتی از ویجر، ما یک میدان مغناطیسی قوی را درست خارج از منظومه شمسی کشف کردیم. این میدان مغناطیسی ابر میان‌ستاره‌ای را یک‌پارچه نگه می‌دارد و پاسخی به این سوال است که ابر مذکور اصولاً چطور می‌تواند وجود داشته‌باشد. این کشف همچنین تفسیری برای برخوردهای آینده ارائه خواهد داد، زمانی‌که منظومه شمسی با ابرهای مشابهی در بازوی کهکشان راه شیری برخورد می‌کند».

به گزارش مرکز فضایی مارشال ناسا، اخترشناسان ابری را که منظومه ما با آن برخورد کرده‌است ابر میان‌ستاره‌ای محلی (Local Interstellar Cloud) می‌نامند. این ابر حدود 30 سال نوری پهنا دارد و حاوی مخلوط رقیقی از اتم‌های هیدروژن و هلیوم در دمای 6000 درجه سانتی‌گراد است. معمای وجودی این ابر ناشی از فضای پیرامون آن است. حدود 10 میلیون سال پیش، مجموعه‌ای از انفجارهای ابرنواختری در مجاورت این ابر منفجر شد و حباب عظیمی از گاز را با حرارت چندین میلیون درجه ایجاد کرد. ابر مذکور کاملاً توسط دود پرفشار ابرنواختر محصور شده و از آن‌جایی‌که دمای و چگالی آن، فشار لازم را برای مقابله با فشار خردکننده گاز داغ اطراف آن فراهم نمی‌کند، می‌بایست مدت‌ها پیش از بین می‌رفت.

اما اکنون ویجر موفق شده است معمای دوام آوردن این ابر را حل کند.

داده‌های ویجر نشان می‌دهد که میدان مغناطیسی ابر از آن‌چه قبلاً تصور می‌شد، بسیار بیشتر است. شدت میدان مغناطیسی ابر بین 4 تا 5 میکروگاوس است (برای مقایسه، شدت میدان مغناطیسی زمین نیم گاوس است) که می‌تواند فشار لازم را برای مقابله در برابر نابودی ایجاد کند.

دو کاوشگر ویجر ناسا، 30 سال پیش سفر خود را برای خروج از منظومه شمسی آغاز کردند. آنها اکنون در ورای مدار پلوتو، در در آستانه ورود به فضای میان ستاره‌ای هستند, اما هنوز به آنجا نرسیده‌اند. سفینه‌های ویجر هنوز داخل ابر قرار ندارند، اما به آن نزدیک شده‌اند و هنگامی‌که به آن برسند، می‌توانند دریابند که این ابر شبیه چیست.

ابر مذکور توسط میدان مغناطیسی خورشید در لبه منظومه شمسی نگاه داشته شده است؛ البته فشار بادهای خورشیدی در این ناحیه موجب شده حبابی مغناطیسی به پهنای 10 میلیارد کیلومتر (حدود 70 برابر فاصله زمین از خورشید) ایجاد شود که هلیوسفر نامیده می‌شود و همانند یک سپر، فضای درونی منظومه شمسی را از گزند تابش کیهانی و ابرهای بین کهکشانی محافظت می‌کند. دو سفینه ویجر اکنون در خارجی‌ترین لایه هلیوسفر قرار دارند، جایی‌که سرعت بادهای خورشیدی در اثر فشار گاز میان‌ستاره‌ای کاهش می‌یابد.

ویجر 1 در دسامبر 2004 / آذر 1383 و ویجر 2 در آگوست 2007 / مرداد 1386وارد هلیوسفر شدند. این عبور کلید کشف اوفر و همکارانش بود.

اندازه هلیوسفر بر اساس تعادل نیروها تعیین می‌شود. بادهای خورشیدی حباب را از درون متورم می‌کنند و فشار ابر محلی آن را از بیرون متراکم می‌کند. عبور ویجرها از داخل هلیوسفر اندازه تقریبی آن را معلوم کرد و بر همین مبنا، میزان فشار اعمالی از سوی ابر تعیین شد. بخشی از این فشار ماهیت مغناطیسی دارد و معادل 5 میکروگاوس است.

این حقیقت که ابر مذکور به شدت مغتاطیسی است، بدان معناست که سایر ابرها در فضای میان‌ستاره‌ای نیز چنین ویژگی دارند. منظومه شمسی نیز نهایتا به یکی از همین ابرها تبدیل می‌شود و میدان مغناطیسی قوی آنها می‌تواند هلیوسفر را حتی بیشتر از میزان فعلی متراکم کند.

فشار بیشتر می‌تواند باعث ورود تابش کیهانی بیشتری به داخل منظومه شمسی شود که احتمالا بر روی آب‌وهوای زمین و توانایی فضانوردان برای سفر ایمن در فضا تاثیرگذار خواهد بود. از طرف دیگر فضاپیماها مجبور نیستند مسافت زیادتری را طی کنند، زیرا فضای میان‌ستاره‌ای بیش از هر زمانی به آنها نزدیک شده‌است. این اتفاق در مقیاس زمانی صدهاهزار سال رخ خواهد داد و آن‌قدر طولانی هست که منظومه شمسی بتواند از یک ابر به سمت ابر دیگری حرکت کند.