1. حدود پنج سال پیش به اتفاق جمعی از دوستان و مدیران شهرداری تهران، به شکل روشمند و سازمانی، اشاعه و نهادینه کردن ارزیابی تأثیرات اجتماعی(social impact assessment) (منبعد ا.ت.ا.) پروژه های شهری آغاز شد. قبل از آن، ا.ت.ا. به شکل جسته و گریخته و به ویژه در پروژه های عمرانی که تحت حمایت مالی بانک جهانی قرار داشت، انجام می شد.
شاید بتوان گفت که شهرداری تهران اولین نهادی بود که در آن پیرامون ا.ت.ا. آئین نامه ای مستقل تهیه کرده و شهردار تهران پس از مصوبه مورخ 20.6.86 شورای اسلامی شهر، تهیه «پیوست اجتماعی فرهنگی» (همان ا.ت.ا.) را در مورخ 87.4.31 به واحدهای تابعه شهرداری تحت مدیریت شان ابلاغ نمودند. در این مدت تلاش های زیادی در راستای گسترش ایده ا.ت.ا. انجام شده است. به تدریج سایر سازمان های رسمی نیز به استقبال آن آمده و فعالیت هایی را در جهت بکارگیری این اقدام آغاز کردند.
2. ایده مسئولیت پذیری اجتماعی مبتنی بر آن است که یک سازمان فقط در مقابل سهامداران یا اعضای خود مسئول نیست. سازمان باید ملاحظات، نیازها و خواسته های اجتماع وسیع تری را که در آن فعالیت می کند نیز در عملکرد خود لحاظ کند. وارد نکردن مورد اخیر در برنامه های سازمانی، در کوتاه و بلند مدت می تواند عملکرد آن سازمان را دچار اختلال کند و به دلیل همین نقصان، دچار ضررهای اقتصادی متعدد گردد. این از آن جهت است که سرمایه اجتماعی یک سازمان که «وجهه اجتماعی» مولفه ای مهم از آن است با سرمایه اقتصادی(سود) رابطه مستقیم دارد.
ا.ت.ا. ربط وثیقی با ایده مسئولیت پذیری اجتماعی دارد. شاید اتفاقی نیست که از دهه 1960 فکر مسئولیت پذیری اجتماعی به تدریج در مدیریت و بازاریابی مطرح و از دهه 1970 فکر ا.ت.ا. در کشورهای توسعه یافته طرح شد. این دو در واقع به نوعی مکمل یکدیگرند. ا.ت.ا. در راستای مسئولیت پذیری اجتماعی سازمانی انجام می شود. یعنی سازمان برای آنکه دریابد چگونه ملاحظات و معیارهای اجتماعی را در اقدامات و برنامه های خود لحاظ کند به تیم ا.ت.ا. سفارش کار می دهد.
در همین راستا امروزه در برخی از کشورهای توسعه یافته، مشاغلی با عنوان مجری اجتماعی social performer تعریف شده است. وظیفه این مشاغل تأیید شاخص های مسئولیت پذیری اجتماعی یک سازمان است. جالب آنکه در بین این شاخص ها، ا.ت.ا. نیز معمولا وجود دارد. یعنی انجام ا.ت.ا. ؛ خود شاخصی برای نشان دادن مسئولیت پذیری اجتماعی یک سازمان است.
3. بررسی‌ها حاکی از آن است که ا.ت.ا. صرفا محدوده به پروژه هایی است که به شهرداری تهران تعلق دارند. به عبارت دیگر، سایر سازمان های بخش رسمی، به راحتی می توانند از انجام ا.ت.ا. شانه خالی کنند. این در حالی است که گهگاه برخی از سازمان های متعلق به بخش رسمی صدمات قابل توجهی به اجتماع وارد می کنند.
مثالی می زنم. اخیرا آثار اجتماعی‌ای را که یکی از دانشگاه های معروف و معتبر شهر تهران به محلات و اجتماع اطراف خود وارد می کرد مطالعه کردیم. این دانشگاه موجب شده است که تقریبا تمامی کوچه های خلوت و محلی، مملو از خودروهای دانشجویان و کارکنانی شوند که هیچ ارتباطی با آن کوچه ها ندارند. این امر موجب شده تا روابط محلی و همسایگی تحت تأثیر تردد افراد ناشناس در کوچه ها قرار گیرد. افزایش پارک خودرو در کوچه ها، موجب تردد بیشتر سارقان خودرو در معابر محلی شده و اساسا امنیت اجتماعی محله تحت تأثیر قرار گرفته است.
نکته دیگر آنکه این دانشگاه، علیرغم تحمیل کردن چنین آثاری به محل، تاکنون تلاشی برای ساخت پارکینگ یا کمک به ساخت پارکینگ نداشته است. بر اساس ایده مسئولیت پذیری اجتماعی، دانشگاه مذکور نمی تواند مدعی شود که صرفا مسئولیت آنچه در داخل دانشگاه می گذرد با اوست.
مسأله قابل تأمل دیگر آنکه علاوه بر معاف بودن سازمان های متعلق به بخش رسمی از انجام ا.ت.ا. ، پروژه های بخش خصوصی نیز از ا.ت.ا. پروژه های خود معاف اند و قانونی وجود ندارد که بخش خصوصی را به ا.ت.ا. ملزم نماید.
برای مثال هم اکنون برای ساخت یک سرای محله، یک پارکینگ طبقاتی و حتی یک کتابخانه و یا مسجدمحلی ا.ت.ا. ، در صورتی که حامی مالی آن شهرداری تهران باشد، پیش بینی شده است. ولی ا.ت.ا. برای یک مجتمع بزرگ تجاریِ در شهر تهران موضوعیت ندارد؛ صرفا به این علت که به بخش خصوصی تعلق داشته و ا.ت.ا. برای پروژه های بخش خصوصی نیز در قانون پیش بینی نشده است. این در حالی است که مسئولیت پذیری اجتماعی امری عام است و محدود به بخش دولتی یا خصوصی نیست.
4. با توجه به موارد یادشده، نگارنده این سطور معتقد است که باید ایده تحقق مسئولیت پذیری اجتماعی سازمانی را جدی گرفت و شاخص ها و معیارهایی برای اندازه گیری و اعمال آن تعریف کرد. این امر نیازمند همکاری های بین بخشی و انتقال تجارب سازمان های مختلف است.
* جامعه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه
۴۷۲۳۲
نظر شما