محمدجواد ترابی: ماهواره ایریدیوم آمریکایی و ماهواره کاسموس روسی روز 22 بهمن در پدیده‌ای نادری با یکدیگر برخورد کردند. از برخورد این دو ماهواره نزدیک به 600 قطعه زباله فضایی ایجاد و در ارتفاعات مختلف از سطح زمین پخش شده است. در همین زمان یعنی نیمه ماه بهمن، دو زیردریایی اتمی فرانسوی و بریتانیایی با یکدیگر در آب‌های آزاد اقیانوس اطلس برخورد کردند.
خبر برخورد دو زیردریایی به تازگی فاش شده ، اما بنابه گفته ناتو اگرچه هیچ خطری متوجه کلاهک‌های هسته‌ای این دو زیردریایی نیست، اما خساراتی به هر دو راکتور زیردریایی‌ها وارد شده است. آنچه بر شباهت این دو تصادم بیش از پیش می‌افزاید، نبود سازمان ترافیک فضایی و زیردریایی بین‌المللی است که مورد اعتماد و قبول تمامی کشورهای جهان باشد.
ماهواره‌هایی که همین‌جوری به یکدیگر برخورد کردند!
به وقت محلی ایران، ساعت 20 و 24 دقیقه 22 بهمن، برفراز شمال سیبری، تصادم دو ماهواره مخابراتی کاسموس 2251 روسی و ماهواره تلفن بین المللی ایریدیوم 33، در حدود 790 کیلومتری سطح زمین منجر به اضافه شدن 600 قطعه به مجموع 18000 ماهواره و زباله فضایی در حال گردش به دور زمین شد.
باتوجه به توزیع احتمالی و اولیه تهیه شده از خرده‌های این برخورد، خطر برخورد این ذره‌ها با ایستگاه فضایی بین‌المللی اندک است ولی محققان همچنان مشغول بررسی خط سیر این زباله‌های فضایی به دور زمین هستند. اما محققین احتمال برخورد این دسته از ذرات را با دیگر ماهواره‌ها کم نمی‌دانند.
یک‌شنبه 27 بهمن، اداره هوانوردی فدرال ایالات متحده پس از بررسی گزارش‌های مردمی رسیده از ایالت تگزاس از رویت آذرگویی سهمگین در آسمان و شنیده شدن صدای مهیبی پس از آن، به تمامی خلبانان پروازهای ایالات متحده هشدار داد که ممکن است در هنگام پرواز با خطر برخورد زباله فضایی ناشی از برخورد دو ماهواره مواجه شوند. آذرگوی‌ها، شهاب‌هایی بسیار درخشان و پرتلالو در آسمانند. تکه‌سنگ‌های بزرگ و دست‌ساخته‌های بشر به مانند ماهواره‌ها، هر دو به هنگام سقوط در جو و سوختن می‌توانند این‌گونه نمایان شوند. همچنین اداره هوانوردی فدرال ایالات متحده از تمامی خلبانان خود خواست تا در صورت مشاهده هر مورد مشکوک ناشی از ورود احتمالی بقایای این ذرات به درون جو، مکان، زمان و دیگر اطلاعات خود را سریعا گزارش دهند.
اروپایی‌ها، پیش‌قدم در حل مشکل
پس از آن، سازمان فضایی اروپا که از ابتدای سال 2009 میلادی برنامه‌ای را برای تعیین میزان و توزیع زباله‌های فضایی آغاز کرده بود، به سبب برخورد این دو ماهواره به فعالیت بیشتر خود برای جمع‌آوری اطلاعات دقیق از مدار اجرام دست‌ساخته بشر در فضا تاکید کرده است. سازمان فضایی اروپا در پی یافتن راهی برای جلوگیری از برخوردهای آتی در مدار زمین، برنامه‌ای را برای ردیابی زباله‌های فضایی آغاز کرده است.
عامل اصلی ایجاد این برخورد فضایی، نبود سامانه یا سازمان ترافیک فضایی است تا بتواند از بروز چنین مشکلاتی خودداری کند. ناسا در ایالات متحده، سازمان فضایی روسیه و سازمان فضایی اروپا، تاکنون ماهواره‌های بی‌شماری را راهی فضا کرده‌اند و اکنون، سازمان فضایی اروپا پا پیش گذاشته تا این زباله‌های فضایی، تهدیدی برای بقای دیگر دست‌ساخته‌های بشر در فضا نباشند. سازمان فضایی اروپا همچنین در اولین روزهای سال آینده، 10 فروردین 1388، پنجمین کنفرانس زباله‌های فضایی را به مدت 5 روز در دارماشتات آلمان برگزار می‌کند.
برخورد روسی-آمریکایی
ماهواره ایریدیوم 33 از اعضای شبکه 66 ماهواره‌ای تلفن ماهواره‌ای ایردیوم بود که با جرمی حدود 500 کیلوگرم در ارتفاع 780 کیلومتری سطح زمین با انحراف مداری 86.4 درجه نسبت به مدار استوا، به‌دور زمین می‌گردید. البته در سال‌های 1997 تا 2002 میلادی، 95 ماهواره ایریدیوم به فضا ارسال شد که قرارگیری چندین ماهواره ایریدیوم در مدارشان در فضا ناموفق بود. نکته جالب در ارسال ماهواره ایریدیوم 33 این است که با اینکه این ماهواره متعلق به ایالات متحده است، اما در سال 1997 سوار بر موشک روسی پروتون از بایکنور قزاقزستان به فضا ارسال شد.
پس از این برخورد، شرکت تلفن ماهواره‌ای ایریدیوم به طور رسمی اعلام کرد: اگرچه این برخورد کمترین تاثیر را بر خدمات ایریدیوم داشته، ولی این شرکت برای تعیین خسارات فوری دست به کار شده است. مجموعه شبکه ماهواره‌های ایریدیوم سالم است و این برخورد به سبب نقص ماهواره ایریدیوم یا فناوری آن رخ نداده. درحالی‌که این پدیده بسیار غیرمعمول و نادر است، شبکه ایریدیوم در برابر چنین پدیده‌هایی مقاوم است و قدم‌های ضروری را برای جایگزینی ماهواره از دست رفته با یکی از ماهواره‌های ذخیره در مدار برداشته است.
ماهواره کاسموس 2251 نیز یکی از ماهواره‌های مخابراتی روسی است که در سال 1993 در مدار قرار گرفت و به گفته ژنرال مایکل کری از نیروی هوایی آمریکا، این ماهواره 10 سالی است که از کار افتاده است. این ماهواره با جرمی نزدیک به 900 کیلوگرم در مداری بیضوی بین ارتفاع 778 تا 803 کیلومتری سطح زمین در حال گردش بود.
سرعت این برخورد بنابه محاسبات انجام شده 24 هزارکیلومتر بر ساعت (6.7 کیلومتر بر ثانیه) بوده که دو ابر بزرگ از خرده‌های این برخورد را در راستای مدار حرکتی این دو ماهواره سرگردان کرده است. نیکولاس جانسون، دانشمند ارشد بخش خرده‌های مداری مرکز فضایی جانسون در هوستون آمریکا، پس از این برخورد گفته که ناسا فوری این برخورد را تحلیل کرده است تا خطرات احتمالی آن که برای ایستگاه فضایی بین المللی تهدید‌کننده است، مشخص شود.
او همچنین گفت: «دو گونه تهدید فوری و درازمدت وجود دارد. وقتی این‌چنین برخوردهایی رخ می‌دهد، خرده‌های برخورد با انرژی بالا راهی مدارهای بالاتر و پایین‌تر می‌شوند. بنابراین در حقیقت خرده‌هایی از این برخورد راهی مدار ایستگاه فضایی بین‌المللی نیز شده است. عمده این خرده‌ها در مسیر گذر دو ماهواره به صورت خوشه‌ای از زباله‌های فضایی درآمده است، اما گروه کمی از این زباله‌های فضایی راهی ارتفاعی از سطح زمین شده که ایستگاه فضایی بین‌المللی قرار گرفته است.»
ایستگاه فضایی بین‌المللی هم اکنون با 3 خدمه در ارتفاع حدود 350 کیلومتری سطح زمین در حال گردش به دور زمین است. مدار ایستگاه فضایی بین‌المللی نسبت به مدار استوا دارای 51.6 درجه انحراف است. بنابه اعلام سازمان فضایی اروپا از زمان ارسال نخستین ماهواره در سال 1957 میلادی در فضا تا ابتدای سال 2008 میلادی، تقریبا 4600 پرتاب به سوی فضا صورت گرفته که 6000 ماهواره را در فضا قرار داده است. 400 فضاپیما نیز از این پرتاب‌ها راهی مدارهای سیاره‌ای و فرازمینی در منظومه شمسی شده‌اند. امروزه تقریب زده می‌شود که فقط 800 ماهواره کماکان سالم و در حال کار باشد.
پیش از این برخورد، سازمان فضایی اروپا پیش‌بینی کرده بود در آینده، در میان اجرام قابل تعقیب در آسمان، حداقل حدود 200 انفجار حاصل از سقوط در جو زمین و همچنین کمتر از 10 برخورد میان‌ماهواره‌ای رخ دهد که نخستین آن، 22 بهمن امسال رخ داد.
پیش از این نیز 3 برخورد فضایی در تاریخ ثبت شده بود، که همگی برخورد اجرامی سرگردان و با اندازه متوسط در فضا بود، اما برخورد دو ماهواره کاسموس 2251 و ایریدیوم 33، نخستین بار در تاریخ بود که دو ماهواره با هم برخورد می‌کردند.
برخورد در ژرفای اقیانوس
از طرفی دیگر برخورد دو زیردریایی اتمی متعلق به ارتش فرانسه و نیروی دریایی انگلیسی در بستر اقیانوس اطلس در ابتدای ماه فوریه امسال نیز شباهتی با برخورد دو ماهواره دارد. در برخورد دو زیردریایی، فرانسه رسما اعلام کرد که مخفی بودن مسیر عبور زیردریایی‌های ناتو باعث این تصادم در آب‌های آزاد شده است. پس از این برخورد، فشار روی فرانسه به سبب عدم عضویت در پیمان آتلانتیک شمالی در رسانه‌های جمعی غرب بیشتر شد، زیرا اعضای این پیمان از مسیر عبور زیردریایی‌های ناتو مطلعند.
این حادثه می‌توانست فاجعه‌ای انسانی و زیست محیطی به بار آورد، اما ناتو گفته است که علی‌رغم خسارات وارد به راکتورها، هیچ خطری متوجه کلاهک‌های هسته‌ای این دو زیردریایی نیست. خبرگزاری شینهوای چین نیز با افشای خصوصیات این دو زیردریایی، گزارش کرده که زیردریایی اتمی انگلیس با طول 150 متر دارای 135 خدمه بود و زیردریایی اتمی فرانسه نیز با طول 138 متر دارای 111 نفر خدمه بود.
آنچه مسلم است، این‌گونه برخوردها در آینده می‌تواند سبب فجایعی شود که راهی برای جبران آن نباشد. برخوردهای فضایی در فضا هم‌چون دومینویی بزرگ رخ می‌دهد و اگر تصادمی در فضا رخ دهد، دو جسم یک‌باره به چند صد جسم سرگردان تبدیل می‌شوند. سازمان فضایی اروپا نیز قصد دارد تا با برگزاری کنفرانس زباله‌های فضایی در فروردین 1388 راهی برای حل این بی‌سامانی بیابد.
نظر شما