زنان، ورزشگاهها، ارزیابی تأثیر اجتماعی

چند ماهی است که بحث امکان ورود زنان به ورزشگاههای کشور ادامه دارد و موافقان و مخالفان؛ استدلال های خود را در این خصوص ارائه می دهند. واقعیت آن است که صحبت کردن درباره پیامدهای اجتماعی حضور زنان در ورزشگاهها آسان نیست. به عبارت دیگر پیش بینی چنین پیامدهایی نیازمند مطالعات اجتماعی و به ویژه « ارزیابی آثار اجتماعی» ؛ یا مطالعاتی است که در کشورمان با عنوان « پیوست های اجتماعی و فرهنگی» بکار می رود. ارزیابی تأثیرات اجتماعی به معنای پیش بینی آثار مثبت و منفی هر نوع سیاست، برنامه، پروژه یا تصمیمی است که گمان می رود بر زندگی مردم تأثیر داشته باشد. این نوع ارزیابی ها را می توان قبل و بعد از هر نوع سیاست یا پروژه ای انجام داد. در واقع قبل از اجرای یک تصمیم، محقق به پیش بینی آثار احتمالی ناشی از اجرای آن تصمیم می پردازد و پس از اجراء نیز آثار عینی و واقعیِ مثبت و منفی را شناسایی و در جهت تقویت آثار مثبت و تعدیل آثار منفی پیشنهادهایی ارائه می دهد. محقق ممکن است به دلیل وسعت و شدت آثار منفی یک اقدام بر جامعه، قبل و یا پس از اجرای یک تصمیم ، پیشنهاد عدم اقدام(No Action) هم بدهد. شهرداری تهران به شکل منظم و سازمان یافته، حدودا از سال 1387 تهیه پیوست اجتماعی و فرهنگی برای پروژه های شهری را الزامی کرد. هر چند این روند فراز و نشیب هایی داشته است ولی با این وجود امروزه تجربه مفیدی در این زمینه انباشته شده است و بهره گیری از چنین تجربه ای می تواند راهگشا باشد.
در زمینه حضور زنان در ورزشگاهها -حدس می زنم-پس از انقلاب تجربه روشن و گسترده ای وجود ندارد که با تکیه بر آن بتوان به شکل محکم درباره آثار اجتماعی و فرهنگی(مثبت و منفی) آن استدلال هایی ارائه داد. اساسا در این زمینه مطالعات منظمی هم وجود ندارد. لذا برخی از تصمیمات و خط مشی های اجتماعی در مرحله پیش‌اقدام؛ فضایی خاکستری دارند. به نظر می رسد در این زمینه مشخص می توان زمینه های ورود زنان به ورزشگاهها را فراهم کرد و پس از آن به « ارزیابی تأثیرات اجتماعی» چنین حضوری پرداخت. شاید واقعا نگرانی هایی که در این زمینه وجود دارد در عمل رخ ندهد. ممکن است بر اساس نظام ارزشی و نگرشی، گاهی اوقات درباره آثار یک تصمیم و یا خط مشی، تصوراتی وجود داشته باشد ولی پس از اجراء و در عمل آن آثار ظاهر نشوند. چند مثال می زنم و یادداشت را به اتمام می رسانم. به یاد دارم که در زمان دانشجویی فیلم « آدم برفی» مناقشات بسیاری را موجب شده بود. انجمن های دانشجویی مختلف نشست های داغی در این زمینه برگزار می کردند. مطبوعات و نهادهای رسمی نیز در این خصوص موضع می گرفتند. مسأله چه بود: آیا این زیبنده نظام جمهوری اسلامی است که یک مرد(اکبر عبدی) لباس و آرایش زنانه داشته باشد و نقش یک زن را بازی کند؟ آیا به آثار فرهنگی این اقدام فکر شده است؟ اگر اشتباه نکنم در آن زمان این فیلم چند ماه به همین دلیل توقیف بود. واقعا در طی این سال ها چند فیلم دیده اید که در آن مردان نقش زنان را بازی کرده اند؟ جالب آنکه حتی به این مردان جایزه هم داده شده است؟ آیا آن پیش بینی -آثار فرهنگی منفی-واقعا رخ داد؟ مثالی دیگر می زنم. در همان دوران دانشجویی صدا و سیما کلیپ مانندی پخش کرد که در آن عباس بهادری با فشار دادن نوار کاست داخل ضبط ماشین، ترانه « گل می روید» را اجرا می کند. این کلیپ صدا و سیما را در معرض انتقادات و تذکرات بسیار شدیدی قرار داد. منتقدان نگران بودند که این اقدامات آثار فرهنگی منفی به بار خواهد آورد. در این سال ها فرزاد فرزین، رضا صادقی، بنیامین بهادری و ...در برنامه های مختلف صدا و سیما شرکت کردند و آهنگ هایی اجرا کردند که « گل می روید» در مقابل آنها آهنگی سنتی قلمداد می شود! مدتی قبل یکی از شبکه های صدا و سیما را تماشا می کردم. این برنامه توسط دختر و پسر نوجوانی اجراء می شد. جالب آنکه این مجریان اسم کوچک همدیگر را صدا می کردند. در دوران جوانی ام حتی تصور نمی کردم که روزی در صدا و سیما مجریان دختر و پسر نام کوچکشان را صدا بزنند. در مثال آخر. در دوره جوانی ام و در ماه مبارک رمضان برنامه های سرگرمی و تفریحی صدا و سیما ساعت 10 شب به پایان می رسید. استدلال آن بود که پخش برنامه های شاد هیچ تناسبی با این ماه مبارک ندارد. امروزه علاوه بر پخش برنامه های شاد از طریق صدا و سیما، در سالن ها و مکان های رسمی شهرها نیز برنامه های شاد و مفرح اجراء می شود. گویا دیگر آن نگران ها نیز برطرف شده اند. چون دیده اند که آثار ؛ آنطور که تصور می شد نگران کننده نیست.
*جامعه شناس و عضو هیأت علمی دانشگاه