شناخت هر واقعه به شناخت جزئیات و مسائل تاریخی آن واقعه وابسته است. حرکت کاروان امام حسین(ع) به سوی کربلا و واقعه عاشورا نیز نیاز به بررسی تاریخی این واقعه و جزئیات مربوط به آن دارد. دکتر محمدرضا سنگری، پژوهشگر تاریخ در مطالعات و پژوهش های عاشورایی خود با استفاده از بررسی منابع مختلف، نکات و اطلاعاتی را از وضعیت حرکت کاروان امام در مسیر مکه تا کربلا نوشته است.
بخش نخست از یادداشت ها درباره جزئیات «12 منزل حرکت کاروان حسینی» روز اول محرم منتشر شد که می توانید در اینجا بخوانید. با فرارسیدن دومین روز ار محرم که مطابق با رسیدن کاروان امام به سرزمین کربلاست، گلچین خبرآنلاین از نکات مهم و خواندنی مربوط به 13 منزل بعدی تا کربلا را در ادامه می خوانید.
گزارشی از وضعیت حرکت کاروان از مکه تا کربلا
فاصله نسبی هر منزل 4 تا 5 فرسنگ بوده و میزان توقف در هر منزل از چند ساعت تا دو روز ذکر شده است.
مجموع منازل: 25 تا 28 منزل ذکر شده است.
نحوه برخورد با مسافران: معمولا امام با مسافران که عمدتا از کوفه عازم مکه بودند چند گونه برخورد داشتند:
1.کسب خبر از راه و وضعیت کوفه
2.طرح فساد و گمراهی و نیرنگ ها و جنایات بنی امیه.
3.دعوت به همراهی و یاری در حرکت و قیام
4.پاسخ به پرسش های دینی و شرعی آنان
5.ابهام زدایی و توضیح دلایل حرکت و قیام
6.دعوت به دوری و فاصله گرفتن از رزمگاه در صورت همراهی نکردن.(امام می فرمود هر کس همراهی نکند و صدای مظلومیت مرا بشنود با ستمگران و قاتلان من در دوزخ خواهد بود.)
«در این نقشه منزلگاه های مهم کاروان با علامت مربع مشخص شده است»
فاصله مکه تا نینوا: 430 کیلومتر بود و میانگین حرکت روزانه امام تقریبا 18 کیلومتر بوده است.
تعداد پیوستگان و گسستگان: هیچ کدام به روشنی و درستی معلوم نیست. هفده تن از پیوستگان در مسیر در کربلا به شهادت رسیدند. اما برخی پیوستگان در منازل دیگر می گسستند و می رفتند. جمعی از پیوستگان در کربلا با اباعبدالله همراه شدند. برخی در یک منزل می پیوستند و در منازل بعد با آگاهی از فرجام کاروان، شبانه، از قافله جدا می شدند. در هیچ منبعی نام چنین کسانی ذکر نشده است.
اطلاعات مربوط به منازل سیزدهم تا بیست و پنجم
منزل سیزدهم
نام منزل: زَرود (زُرود)
وجه تسمیه: زرود یعنی بلعنده، این منطقه ریگذار و شنزار بود و آب را می بلعید.
زمان ورود: احتمالاً ۲۱ ذی الحجه (دوشنبه) معادل ۳۱ شهریور ۵۹ شمسی
مدت توقف: احتمالاً امام شبی را در این منطقه گذرانده است.
ویژگی و امکانات: ۱. دارای حوض و برکه بوده است. ۲. میان منطقه بنی عبس و بنی یربوع و متصل به جَدود بوده است. (منطقه مهم اقتصادی) ۳. چادر مجلل و با شکوه زهیر در این منطقه افراشته بود. قصری نیز در این منطقه بوده است.
رویدادها: ۱. ملاقات عبدالله بن سلیم و مذری بن مشمعل با ابا عبدالله و گزارش شهادت مسلم بن عقیل و هانی بن عروه که باعث گسستن گروهی از امام شد. ۲. اعلام وفاداری و همراهی همراهان آبگاه جهینه مجمع بن زیاد، عیّادبن مهاجر و عقبة بن صلت. ۳. مهم ترین حادثه پیوستن زهیربن القین بحلی به امام است. او در این نقطه در چادر بود که امام یکی از یاران را به سراغش فرستاد تا امام را همراهی کند و زهیر به تحریک همسرش دلهم یا دیلم به امام پیوست. برخی نوشته اند زهیر عثمانی بود و قصد همراهی نداشت و امام با شیوه ی شیرین و خاص خود او را جذب و همراه کرد.
منزل چهاردهم
نام منزل: ثعلبیّه
وجه تسمیه: ثعلبه، مردی از بنی اسد، در آنجا قناتی ساخته بود به همین سبب به آن ثعلبیه می گفتند.
زمان ورود: قبل از ظهر روز سه شنبه ۲۲ ذی الحجه معادل اول مهر ماه ۵۹ شمسی
مدت توقف: توقف بسیار کوتاهی داشته است.
ویژگی و امکانات: ۱. آب کافی و مقداری درخت ۲. قنات و چشمه ۳. جمعیت قابل توجه، محل اُتراق کاروان ها
رویدادها: ۱. دیدار فرزدق را با امام در این محل ذکر کرده اند که قطعاً نادرست است. دیدار بشربن غالب اسدی نیز مطرح شده است. ۲. ملاقات اباهره ازدی که علت خروج امام را پرسید و بنی امیه را ستایش کرد. امام فرمود: اگر در مدینه بودی جای پای جبرئیل را در خانه مان نشانت می دادم. ۳. دیدار وهب بن عبدالله (عبدالله عمیر کلبی) و همسرش و مادرش با امام و همراهی تا کربلا برخی گفته اند ابتدا مسیحی بودند. ۴. دیگر بار خبر شهادت مسلم و هانی به امام رسید. امام به خانواده ی عقیل فرمود: بروید. آنان گفتند تا انتقام نگیریم از پای نمی نشینیم.(این گفته قابل تردید است.) ۵. امام ماجرای حضرت یحیی و شباهت فرجام خود را به این پیامبر (شهادت و قرار گرفتن سر در تشت) بیان کرد. ۶. ملاقات بجیر، پیرمردی از اهالی ثعلبیه با امام، وی می گوید امام با لباسی زردرنگ با جیبی در قسمت بالای آن دیده شد. ۷. امام در این محل خواب دید که منادی می گوید: شما شتابانید و مرگ نیز با شتاب در پی شماست. تا به بهشتتان برساند و علی اکبر در باب این خواب با پدر گفت و گو کرد (این خواب را به منزلگاه های دیگر نیز نسبت داده اند.)
منزل پانزدهم
نام منزل: زباله
وجه تسمیه: زباله به معنی محلی است که آب را در خود نگه می دارد.
زمان ورود: چهارشنبه 23 ذی الحجه برابر با 2 مهرماه 59 شمسی.
مدت توقف: معلوم می شود امام و کاروان وی در این محل درنگ داشته و چادرها برپا کرده اند.
ویژگی ها و امکانات: 1. بین واقصه و ثعلبیه، گسترده و سرشار از آب بوده است. 2. دارای حصار و مسجد بوده است. 3. بازارهایی داشته است.
رویدادها: 1. امام خبر شهادت عبدالله بن یقطر برادر رضاعی خود را در این منطقه دریافت کرد. 2. خبر شهادت فجیع مسلم بن عقیل و هانی بن عروة دیگر بار دقیق و با جزئیات به امام رسید و گروه گروه ار همراهان پیوسته، گسسته و رفتند. دختر مسلم بن عقیل، حمیده همین که دریافت گریه کرد. امام او و برادرانش را نواخت و گفت من جای پدر شما هستم.
3. فرستاده محمد بن اشعث که به خواهش مسلم، پیمان شکنی مردم کوفه را به اطلاع امام می رساند در همین آبگاه با امام دیدار کرد. گویا همین پیک خبر کشته شدن قیس بن مسهر صیداوی را نیز داد.
منزل زباله یکی از پالایشگاه های مهم راه است. دریافت خبرهای تلخ باعث گسستن سست عنصران دنیازده شد. آنان که تا این لحظه هنوز ژرفای حادثه را درک نکرده بودند.
منزل شانزدهم
نام منزل: قاع
وجه تسمیه: قاع یعنی دشت صاف و هموار.
زمان ورود: چهارشنبه 23 ذی الحجه معادل دوم مهرماه 59 شمسی
مدت توقف: گذرا، بی درنگ از آن گذشته است.
ویژگی ها و امکانات: 1. دشت صاف و هموار، 2. بدون آب و درخت، با خارها و گیاهان پراکنده بیابانی
رویدادها: 1. هیچ رویداد شخصی در این منزل گزارش نشده است. 2. امام از رهگذران بیشتر کسب اطلاعات کرده است. 3. کاروان امام پس از گسستن تعداد قابل توجهی از همراهان در منزل زباله، از این محل گذشته است. 4. دیگر بار امام از شهادت خویش و همراهان سخن گفته است.
منزل هفدهم
نام منزل: بطن عقبه (بطان)
وجه تسمیه: عقبه به کوه دراز می گویند.
زمان ورود: جمعه 25 ذی الحجه معادل چهارم مهرماه 59 شمسی
مدت توقف: توقف کوتاهی داشته است.
ویژگی ها و امکانات: 1. این منزلگاه از شخصی به نام عکرمة بن بکروائل بوده است. 2. قصری مرتفع و مسجدی زیبا در این محل به چشم می خورد.به قصر این محل قصر حمران می گفتند. 3. طایفه ای از بنی اسد در این محل زندگی می کردند.
رویدادها: 1. دیدار با عمروبن لوذان، وی به امام توصیه کرد برگرد و به کوفه نرو. امام در پاسخ این پیرمرد فرمود: مسائل بر من پنهان نیست، امر و اراده خدا گریز ناپذیر و حتمی است. عمروبن لوذان به امام گفت: ابن زیاد در کمین است و از قادسیه تا عذیب الهجانات لشکریان و جاسوسان هستند. 2. خواب دیدن امام که سگانی به وی حمله ور می شوند به این منزلگاه نسبت داده شده است. 3. امام از این منزلگاه آب گیری کرده است.
منزل هجدهم
نام منزل: واقصه
وجه تسمیه: به معنی شکستگی گردن و نیز پوشال و ریزه های چوب است. شاید این منزلگاه دارای گردنه یا چوب های بوده که از آبرفت ها فراهم می آمده است.
زمان ورود: 26 دی الحجه معادل شنبه پنجم مهرماه 59 شمسی
مدت توقف: درنگی نداشته و از این منزلگاه سریع گذشته است.
ویژگی ها و امکانات: 1. مناره ای از شاخ شکاری های صحرایی و سم های آنان در این محل بوده که ملکشاه سلجوقی آن را ساخته بوده است. 2. این منزل بعد از قرعاء (زمین کم گیاه) بوده است در نتیجه واقصه از نظر پوشش گیاهی نیز کم گیاه بوده است.
رویدادها: 1. احتیاط های لازم در این منطقه بیشتر شده است چون اخبار قبلی دال بر استقرار نیروهای عبیدالله و حضور جاسوسان و گشتی ها در این منطقه بوده است. 2. امام توصیه کرده است که آب ها را نگه داری کنند که تشنگانی در راه اند. 3. امام به سمت ارتفاعات شراف دستور حرکت داده است. از این منزلگاه به بعد کاروان حسینی وارد مرحله جدیدی از حرکت خویش می شود که برخورد با سپاه حر است.
منزل نوزدهم
نام منزل: شراف یا اشراف
وجه تسمیه: مردی به نام شراف چشمه ای کند و آب های خوش گوار را در برکه ای جمع کرد و اینجا را شراف نامید.
زمان ورود: شنبه 26 ذی الحجه، پنجم مهرماه 59 شمسی.
مدت توقف: نیمروزی درنگ در این منطقه بوده است.
ویژگی ها و امکانات: 1. وجود برکه و آب فراوان 2. سه چاه بزرگ 3. ارتفاعات متوسط در نزدیکی این منزلگاه
رویدادها: 1. بزرگ ترین و مهم ترین حادثه که مسیر کاروان اباعبدالله را تغییر داد، برخورد سپاه حر بن یزید ریاحی با سپاه و همراهان امام است. حر با خود هزار نفر همراه تشنه و خسته به شراف رسیدند. امام فرمان داد آنها را سیراب کنید. وقت نماز ظهر، امام فرمان اذان داد. حجاج بن مسروق جعفی اذان گفت. امام با عبا و نعلینی بیرون آمد تا نماز بگذارد و به حر گفت من بنا به دعوت مردم کوفه و این نامه ها آمده ام. امام فرمود: تو با یارانت نماز می گذاری؟
حر گفت: با شما نماز می خوانم. پس از نماز هر یک به خیمه خویش رفتند. پس از نماز عصر امام خطبه خواند و به نامه ها اشاره کرد. حر گفت: من از نامه ها بی خبرم اما ماموریم از شما جدا نشویم تا شما را به نزد عبیدالله ببریم. امام فرمود: مرگ از این کار به من نزدیک تر است. امام دستور حرکت داد، حر مانع شد و امام فرمود: مادرت سوگورات شود! حر سر جنگ نداشت. زهیر بن القین پیشنهاد جنگ به امام داد و امام فرمود ما آغازگر جنگ نخواهیم بود.
موافقت شد امام به کوفه نرود تا از عبیدالله کسب تکلیف شود و در نتیجه مسیر حرکت کاروان به سمت کربلا تغییر کرد.
منزل بیستم
نام منزل: ذوحَسم
وجه تسمیه: حسم به معنی بازدارنده است و چون کوهی بزرگ مانند حصار بوده به نام گفته شده است. ذو حسم به معنی خارزار نیز هست.
زمان ورود: ورود به این منطقه احتمالا روز یکشنبه 27 ذی الحجه معادل 6 مهر ماه بوده است.
مدت توقف: حدود نیمروزی توقف بوده است.
ویژگی ها و امکانات: 1. ذو حسم منطقه شکارگاه نعمان بن منذر بوده است. 2. اگر حسم از واژه حسام باشد این منطقه خارزار بوده است. 3. منطقه نظامی و محل اسقرار نیروهای عبیدالله زیاد بوده است.
رویدادها: 1. امام دستور داد تا زنان و کودکان را که با دیدن سپاه حر دچار ترس شده بودند در پناه کوه ذوحسم قرار دهند. 2. عقبه بن ابی الغیرار می گوید: امام در این نقطه خطبه خواند و به واژگونی روزگار (معروف منکر و منکر معروف شده است) اشاره کرد و فرمود در این روزگار شهادت را جز سعادت نمی بینم. 3. پس از خطبه زهیر و بریر و هلال بن نافع اعلام وفاداری کردند. این منزلگاه پایگاه عشق بازی و پای فشری بر پیمان است. 4. گفته اند امام در خطبه به بیدادگری بنی امیه و شایستگی خود برای رهبری امت اشاره کرده است.
منزل بیست و یکم
نام منزل: بیضه
وجه تسمیه: بیضه به معنی سفید و روشن است. این منزلگاه هموار و بی گیاه و وسیع و فراخ بود که به همین سبب به آن بیضه می گفتند.
زمان ورود: احتمالا بیست و هشتم ذی الحجه معادل هشتم مهرماه 59 شمسی
مدت توقف: تقریبا نیمروزی درنگ داشته است.
ویژگی ها و امکانات: 1. چشمه آبی به نام بیضه در این محل بوده است. 2. برخی از مسافران در این منزل، توقف و استراحت داشتند.
رویدادها: 1. مهم ترین رویداد در بیضه، خطبه عمیق و مشهور و پرمحتوای امام است. ابا عبدالله الحسین (ع) از زبان رسول خدا نقل کرد که هر کس سلطان ستمگری را ببیند که حرام خدا را حلال و حلال خدا را حرام کرده و پیمان خدا را شکسته و با قانون و سنت پیامبر می ستیزد و با چنین کسی به رفتار و گفتار درنیاویزد بر خداوند است که این خاموش ستم پذیر را با ستمگر در جهنم قرار دهد.
در بخش بعدی خطبه به بیدادگری بنی امیه و فرستادن نامه های اهل کوفه اشاره دارد. امام در این خطبه خود را اسوه معرفی می کند و به سرزنش پیمان شکنان کوفه می پردازد و سرانجام این پیمان شکنی را ترسیم می کند.
این خطبه را نه تنها یاران امام که هزار تن همراهان حر بن یزید ریاحی گوش دادند.
منزل بیست و دوم
نام منزل: عذیب الهجانات
وجه تسمیه: عذیب از عذب به معنی آب گواراست و هجانات جمع هجان یعنی شتر نجیب و گزیده است. این منزل متعلق به بنی تمیم و از منازل حج به سمت کوفه مخسوب می شده است.
زمان ورود: بعد از ظهر دوشنبه بیست و هشت ذی الحجه معادل با هشتم مهر ماه شمسی.
مدت توقف: احتمالا شب را در این محل توقف کرده است.
ویژگی ها و امکانات: 1. زمین سرسبز و خوش آب و هوا 2. برکه و چاه و چندین خانه در این محل بوده است. 3. دارای قصر، مسجد و پاسگاهی که محل نگهبانی برای ایرانیان بوده است. 4. نعمان بن منذر در این محل چراگاه اسبان و محل پرورش اسب داشته است.
رویدادها: 1. امام در این محل از یاران پرسیدند: در میان شما کسی هست که سمت جاده را بداند؟ هر کس راهی را نشان داد که ناگهان 7 سوار پیدا شدند که راهنمایی آنان را شترسواری به نام طرماح به عهده داشت، نام این 7 نفر عبارت بود از: عمروبن خالد صیداوی، مجمع بن عبدالله العائذی، پسر مجمع بن عبدالله، جنادة بن حارث سلمان، سعد غلام عمرو بن خالد، واضح غلام ترک، غلام حارث. این عده برای یاری ابا عبدالله از کوفه آمده بودند.
طرماح آذوقه و خواربار به مکه می برد تا به خویشاوندانش برساند. او پیشاپیش قافله، شعر می خواند که گواه شوق دیدار امام بود. طرماح اجازه گرفت آذوقه را برساند و بازگردد اما زمانی بازگشت که در همین منزل خبر شهادت امام را شنید. او اهل کوفه را رشوت زدگان دل باخته دنیا معرفی کرد.
پیشنهاد طرماح این بود که امام به کوهستان سلمی و اجاء برود تا به او نیرو برساند اما امام نپذیرفت. حر می خواست مانع پیوستن این عده به لشکر امام شود که امام فرمود اگر مانع شوی عهد ما شکسته خواهد شد (جنگ شروع می شود) و حر آرام شد.
منزل بیست و سوم
نام منزل: قُطقطانیه
وجه تسمیه: نام یکی از چشمه های آنجاست.
زمان ورود: سه شنبه بیست و نهم ذی الحجه معادل نهم مهرماه 59 شمسی
مدت توقف: درنگ کوتاهی داشته است.
ویژگی ها و امکانات: 1. چشمه ها و قنات هایی داشته است که در زمان شاپور ساسانی حفر شده بودند. 2. نعمان بن منذر در این محل زندانی داشته است. 3. اردوگاه نیروهای حصین بن نمر رئیس شرطه های کوفه بوده است.
رویدادها: 1. برخی ملاقات با عبیدالله بن حر جعفی را در این منزلگاه نوشته اند. 2. پس از حادثه کربلا گزارشی از دختر اباعبدالله -فاطمه صغری- درباره این محل و گم شدن خواهرش سکینه آمده است. 3. این قسمت دو راهی یا چند راهی بوده است که کاروان ها پس از رسیدن راه خود را انتخاب می کردند.
منزل بیست و چهارم
نام منزل: قصر بنی مقاتل
وجه تسمیه: در این محل قصری متعلق به مقاتل بن حسان بوده است.
زمان ورود: چهارشنبه اول محرم سال 61 هجری قمری معادل یازدهم مهرماه 59 شمسی.
مدت توقف: حدود نیمروزی در این منزل درنگ بوده است.
ویژگی ها و امکانات: 1. قصری که هنوز بقایای آن دیده می شده است. 2. مسجد نسبتا بزرگ. 3. چند بنا و خانه ساده گلی و سنگی. 4. چند حلقه چاه.
رویدادها: 1. دیدار با عبیدالله بن حر جعفی. عبیدالله شجاع و شاعر و سخنور بود که از کوفه بیرون آمده بود تا نه در سپاه عبیدالله باشد نه در سپاه اباعبدالله. امام، حجاج بن مسروق، هم قبیله ای او را فرستاد تا به همراهی دعوتش کند. حجاج به خیمه شکوهمند و اشرافی او درآمد و او را دعوت کرد.
عبیدالله گفت: من از کوفه بیرون آمدم تا نه با موافقان باشم نه با مخالفان. حجاج موضوع را با امام باز گفت. امام خود به دیدن و دعوت آمد و گناهان گذشته اش را به یاد آورد و فرمود با من همراه باش تا پاک شوی. عبیدالله بن حر پیشنهاد اسب خود (ملجمه) و شمشیر و غلام کرد که امام نپذیرفت و فرود: خیری در تو و شمشیر و اسبت نیست. عبیدالله بعد ها پشیمان شد و بر مزار اباعبدالله سوکواری کرد. او در جنگ صفین همراه امیرمومنان بود ولی جدا شد و به معاویه پیوست.
2. نوشته اند در این منزلگاه انس بن حارث به امام رسید و با او همراه شد.
3. خواب دیدن امام و گفت و گو با علی اکبر را در این منزل نیز نوشته اند.
4. حر همچنان همراه امام بود. امام از این منزل اندکی به سمت راست رفت و به کربلا رسید.
منزل بیست و پنجم
نام منزل: کربلا (نینوا)
وجه تسمیه: برخی آن را عبری، آرامی، سریانی، عربی و فارسی دانسته اند. کربلا به معنی نرم و سستی (خاک نرم)، وسیله پوشاندن سر، مزرعه خدا (کرت + لا)، و قرب الااله و کربل (نوعی خار) دانسته اند. تا شانزده نام برای این سرزمین برشمرده اند. امام حسین(ع) قبلا در جنگ صفین همراه پدرش از کربلا گذشته بود.
زمان ورود: پنجشنبه دوم محرم معادل 12 مهر ماه 59 شمسی و 9 اکتبر سال 680 میلادی.
مدت توقف: از دوم محرم تا عاشورا (روز شهادت)
ویژگی ها و امکانات: 1. زمین خارزار، خاک آن نرم و تا فرات فاصله بسیار کمی داشته است. 2. خالی از سکنه و در فاصله چند کیلومتری آن بنی اسد مستقر بودند. 3. زمین دارای پستی و بلندی ها و گودال هایی بوده است.
رویدادها: 1. امام در لحظه ورود خاک را بویید و فرمود همان است قتلگاه و خوابگاه ماست.
2. هفت اسب عوض کرد و با هفتمین اسب وارد شد. امام با لباس پیامبر وارد زمین کربلا شد.
3. هنگام ورود امام، سپاه حر نیز با وی وارد کربلا شدند در همین موقع سواری کمان بر دوش رسید و نامه عبیدالله زیاد را به حر داد. در نامه نوشته بود همین که نامه ام رسید بر حسین سخت بگیر و او را در زمینی بی آب و خشک و بی پناهگاه فرود آور. این پیک نیز مراقب است که همراه تو باشد و جدا نشود تا دستورم را کاملا انجام دهی. حر نامه را به امام نشان داد و گفت چاره ای جز این ندارم. در همین جا فرود آی. امام فرمود بگذار در دهکده غاضریه فرود آیم یا در شفیه که حر نگذاشت و گفت این مامور مراقب من است.
4. امام با ورود به کربلا نامش را پرسید چندین نام گفتند و با شنیدن نام کربلا فرمود اللهم انی اعوذ بک من الکرب و البلاء.
5. امام شهادت خود و حمل بر سر نیزه را برای زهیر بن قین بازگو کرد. حوادث فراوان دیگر که ناشی از عکس العمل یاران و خانواده امام است نیز ذکر شده است.
/6262
نظر شما