كميسيون مشترك همكاري‌هاي ايران و روسيه براساس تاكيدهاي حسن روحاني و ولاديمير پوتين، روساي جمهور دو كشور، از روز سه‌شنبه با دستور كار شتاب بخشيدن هرچه بيشتر به توسعه روابط دوجانبه و همكاري‌هاي بين‌المللي آغاز به كار خواهد كرد. اين در حالي است كه بسياري معتقدند با برنامه‌ريزي هدفمند و فراگير توسط اين كميسيون، مي‌توانيم اميدوار به گسترش روابط طرفين در عرصه‌هاي مختلف باشيم.
افشار سليماني، سفير اسبق ايران در جمهوري آذربايجان و كارشناس مسائل اوراسيا در گفت‌وگو با «اعتماد» معتقد است كه در اين كميسيون‌ها در رابطه با آينده همكاري‌هاي دوجانبه تصميم‌گيري مي‌شود و آنها براي گسترش روابط دوجانبه سياستگذاري‌هاي لازم را انجام مي‌دهند. با اين حال، اين ديپلمات سابق كشورمان اعتقاد دارد كه نبايد اميد چنداني به اين كميسيون‌ها داشت زيرا آنها فقط دورنماي روابط را ترسيم مي‌كنند و ممكن است اين دورنما و موارد مورد تفاهم، شدني نباشد. مشروح گفت‌وگوي «اعتماد» با افشار سليماني در ادامه مي‌آيد.
كميسيون مشترك همكاري‌هاي ايران و روسيه در مسكو آغاز به كار خواهد كرد. ضرورت تشكيل چنين كميسيوني در خصوص روابط تهران و مسكو چيست؟
اصولا دو كشور براي تنظيم، توسعه و گسترش روابط و مراودات دوجانبه خويش اقدام به تشكيل كميسيون دوجانبه همكاري مي‌كنند و معمولا يكي از اعضاي هيات دولت را به نماينده خود در اين كميسيون مورد انتخاب قرار مي‌دهند. كميسيون همكاري‌هاي ايران و روسيه نيز نمونه‌اي از اين كميسيون‌ها است كه از سال‌ها پيش تشكيل شده و در سال‌هاي گذشته رييس سازمان انرژي اتمي روسيه به عنوان نماينده دولت مسكو و وزير نفت ايران به عنوان نماينده كشورمان در آن حضور مي‌يافتند. دليل انتخاب چنين نمايندگاني هم به اين خاطر است كه اصولا وزيري به نمايندگي در اين كميسيون انتخاب مي‌شود كه بيشترين حجم مراودات و همكاري در حوزه ذي‌ربط‌شان باشد. به عبارت ديگر، انتخاب نمايندگان براساس اولويت‌هاي هر كشور است. با اين حال، تركيب اين كميسيون متنوع است و اصولا هر وزارتخانه و دستگاهي در آن كميسيون همكاري نمايندگاني دارد. اين كميسيون‌ها هم براي پيگيري قراردادها و توسعه و تنظيم روابط دوجانبه تشكيل مي‌شوند و موضوعات سياسي، اقتصادي، علمي، آموزشي، فرهنگي، امنيتي و... را در برمي‌گيرد.
اين قبيل كميسيون‌هاي مشترك چه تاثيري مي‌توانند بر روابط تهران و مسكو داشته باشند؟
براساس تجربه‌هاي گذشته، اين كميسيون‌ها نقش چندان تاثيرگذاري در توسعه روابط ندارند و از سوي ديگر هم با گسترش و توسعه فناوري‌هاي اطلاعاتي و ارتباطاتي، نياز به چنين كميسيون‌هايي هم كاهش يافته است. به عبارت ديگر، اصولا در اين كميسيون‌ها در رابطه با آينده همكاري‌هاي دوجانبه تصميم‌گيري مي‌شود و براي گسترش روابط دوجانبه سياستگذاري‌هاي لازم را انجام مي‌دهند. آنها بيش از هر چيز به دنبال گسترش و تنظيم روابط هستند و براي توسعه بسترسازي مي‌كنند. از سوي ديگر، آنها قراردادها و يادداشت‌هاي همكاري را تنظيم مي‌كنند و پس از رسمي شدن براي اجرا مورد پيگيري قرار مي‌دهند.
همكاري‌هاي تعريف شده در اين كميسيون از چه جنسي خواهد بود؟
اين همكاري در وهله نخست شامل همه موضوعات از جمله سياسي، اقتصادي، علمي، آموزشي و فرهنگي و... مي‌شود ولي همان‌طور كه بيان كردم وظيفه اين كميسيون‌ها، زمينه‌سازي براي گسترش روابط، تنظيم دورنما و افق همكاري‌ها و مورد پيگيري قرار دادن توافق‌ها و تفاهمنامه‌هاي همكاري است. هنگامي هم اين كميسيون‌ها تشكيل مي‌شوند سقف و دورنماي همكاري‌ها مطرح مي‌شود و اين دورنما هم خيلي كلي و شامل جزييات نمي‌شود و به همين خاطر نمي‌توان آن را مقابله‌نامه يا توافق ناميد. مسائلي هم كه مورد توافق طرفين قرار مي‌گيرد به معنايي كه همه آنها دست‌يافتني هستند، نيست. ما از اين نوع يادداشت‌هاي همكاري با بسياري از كشورها و از جمله با روسيه داريم كه موارد بسياري از سال‌هاي گذشته هنوز تحقق نيافته است.
وضعيت روسيه در بازار ايران پساتحريم چگونه خواهد بود؟
اتفاق خاصي رخ نداده است. نكته‌اي كه بايد به آن اشاره كنم اين بود كه دوراني كه ايران مورد تحريم قرار گرفته بود، ميزان و حجم روابط تهران و مسكو كاهش يافت هرچند در يك‌سال گذشته شاهد افزايش روابط تجاري دو كشور بوده‌ايم و سطح ارزش همكاري‌ها به حدود دو ميليارد دلار در سال رسيده است. با اين حال، روس‌ها قراردادهاي بسياري از سال‌هاي گذشته و بسيار دور دارند و بسياري از آنها نيمه كاره مانده است كه براي مثال مي‌توان به نيروگاه بوشهر اشاره كرد. اخيرا هم ايران و روسيه براي ساخت دو نيروگاه ديگر در بوشهر به تفاهم رسيده‌اند و قرار است تا روسيه دو نيروگاه ديگر براي ايران بسازد ولي بايد اين را هم دانست كه كار با روس‌ها سخت است. از سوي ديگر، آقاي روحاني بيان كرده‌اند كه در دوره پساتحريم روابط اقتصادي و تجاري ايران به گونه‌اي است كه طرف مقابل بايد دانش تكنولوژيك خود را به ايران منتقل كند و خود در سرمايه‌گذاري مشاركت داشته باشد و بر اين اساس روسيه هم از آن قاعده مستثنا نيست و روسيه نيز بايد اينچنين كند. دوراني هم كه روسيه به صورت يكجانبه قرارداد مي‌بست و سود مي‌برد، گذشته است و بسياري از كشورهاي دنيا براي همكاري با ايران علاقه‌مند هستند.
در حال حاضر راهبردهاي امنيتي مشترك ميان دو كشور به چه مسائلي محدود شده است؟
ديدگاه‌ها در رابطه با همكاري‌هاي امنيتي و نظامي تهران و مسكو متفاوت است. نكته‌اي را كه بايد دانست اين است كه با وجود همكاري‌هاي امنيتي و نظامي تهران و مسكو در مسائل مختلف و مقاطع گوناگون، روس‌ها منافع و برنامه‌هاي مجزايي نسبت به ايران دارند و اين‌گونه نيست كه لزوما منافع و راهبردهاي ما در همه مسائل يكي باشد. نكته‌اي را هم كه بايد اشاره كنم آن است كه گروهي اعتقاد دارند روسيه نگراني‌هايي نسبت به ايران دارد و دوست ندارد كه حرف اول در منطقه را ايران بزند و بيشتر به دنبال توازن منطقه‌اي است.
همكاري و راهبرد تهران و مسكو در خصوص سوريه چطور؟
هم‌اكنون ايران و روسيه در سوريه منافع مشتركي دارند ولي اين را هم بايد دانست در سوريه هم منافع تهران و مسكو لزوما يكي نيست. اين عدم يكسان بودن منافع هم به خاطر ذات نظام بين‌الملل است زيرا هر كشوري منافع ملي جداگانه‌اي دارد. من فكر مي‌كنم هدف روس‌ها در حضور نظامي در سوريه، بيش از سوريه باشد و آنها در پي نقش‌آفريني‌هاي منطقه‌اي از خاورميانه هستند. به عبارت ديگر، روس‌ها در سوريه حضور يافته‌اند تا دست بالاتري در آنجا داشته و برگه‌هاي امتياز بيشتري داشته باشند. آنها هم‌اكنون در خصوص سوريه و آينده بشار اسد و... با امريكا، اسراييل و... در حال رايزني و گفت‌وگو هستند و احتمال معامله در اين هم دور از ذهن نيست و ممكن است بشار اسد را وجه‌المصالحه خويش قرار دهند.
با توجه به گسترش روابط تهران و مسكو، آيا شاهد شكل‌گيري يك رابطه استراتژيك ميان ايران و روسيه در دو سال اخير بوده‌ايم؟
مناسبات در روابط خارجي در سه سطح قابل تعريف هستند؛ همكاري‌هاي استراتژيك، شريك استراتژيك و متحد استراتژيك. ايران به دليل تفاوت در رويكردهايي كه در عرصه سياست خارجي دارد و به دليل اصل «نه شرقي و نه غربي» متحد استراتژيك روسيه نيست. از طرفي سطح همكاري‌ها و مبادلات تجاري دو كشور در سطحي نيست كه بتوان از آن به عنوان شريك استراتژيك نام برد. با اين حال، تهران و مسكو در مقاطعي همكاري‌هاي استراتژيك داشته‌اند كه اين همكاري‌ها هم براساس منافع ملي ما و هم نوع موضوعات بوده است و مي‌توان انتظار داشت كه اين همكاري‌هاي استراتژيك در آينده هم ادامه يابد و اين دور از انتظار نيست.
تعميق روابط ايران و روسيه چه تاثيري بر رابطه روسيه با كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس خواهد گذاشت؟
در سياست خارجي اگر به تئوري بازي‌ها توجه داشته باشيم، متوجه مي‌شويم به هر ميزان كه كشوري بتواند يارگيري‌هاي بيشتر و قوي‌تري داشته باشد، اين مساله مولفه و پارامتري براي آن كشور محسوب مي‌شود. اگر ايران و روسيه بتوانند در خصوص مسائل مختلف و در چارچوب منافع ملي و اعتماد و احترام متقابل همكاري مشترك داشته باشند، اين مساله نبايد موجب اين بشود كه تهران به دنبال گسترش و توسعه خود با كشورهاي منطقه يا كشورهاي ديگر نباشد. روسيه هم براين اساس عمل مي‌كند و در همين چارچوب، آنها در حين تلاش براي توسعه روابط خود با تهران، اقداماتي براي گسترش و تعميق روابط با كشورهاي عربي خليج فارس و به خصوص عربستان را آغاز كرده‌اند. من فكر نمي‌كنم كه تعميق و گسترش روابط تهران و مسكو موجب خدشه وارد شدن در روابط روسيه با كشورهاي عربي شود و به همين خاطر، ما نيز بايد به دنبال گسترش روابط خود با كشورهاي ديگر و به خصوص همسايگان عربي‌مان باشيم. من اعتقاد دارم با سياست تنش‌زدايي و تعامل سازنده مي‌توان به هدف بهبود و گسترش همكاري با كشورهاي ديگر رسيد.
منتشر شده در روزنامۀ اعتماد به تاریخ 18 آبان 1394
نظر شما