اتهام صفرهای ریال چیست؟/صفرهای بیگناه می روند ولی آیا بازنمی گردند؟

مهناز شوقی: حذف سه صفر از پول ملی کشور داستانی است که از سال 1372 آغاز و البته تا کنون عملی نشده است. این طرح به عنوان جنجالی ترین طرح سال 86 از سوی مسولان و نمایندگان مجلس مورد توجه قرار گرفت اما  با این وجودهمچنان در اما و اگرهای بسیار مانده است.به نظر می رسد صفرها باید خود را در آینده نه چندان دور رفته شده ببینید و مردم ایران نیز خود را برای دیدن پول های جدید و عواقب ناشی از آن آماده کنند.

اما چرا صفرها آنقدر بی ارزش شده اند که باید بروند؟ بی شک مهمترین عامل در بی ارزش شدن ارزش پول ملی که نقش صفرهای آن رابیش از هر چیز مشخص می کند وضعیت بیمار اقتصادی آن کشور و بخصوص تورم آن است. رابطه میان افزایش تورم، کاهش ارزش پول ملی و ناتوانی دولتها در کنترل تورم لجام گسیخته و حذف صفرهای بیگناه پول ملی کشورها رابطه ای مستقیم است که همه آنها ریشه در اجرای سیاست های اقتصادی ناکارآمد دارد. آیا با حذف صفرها،ارزش پول ملی واقعی شده، تورم مهار شده و اقتصاد شکوفا خواهد شد؟ اگر پاسخ مثبت است که دیگر نیازی به اجرای سایر راه حل های اقتصادی نیست و همه کشورها با یک تصمیم سریع به آنچه که می خواهند می رسند یا خواهند رسید. اما واقعیت های اقتصادی چیز دیگری را نمایان می سازد.

اگر دولت تنها به حذف صفرهای پول ملی اکتفا کند و اصلاحات اقتصادی فراگیر و جامعی را اجرا نکند، سیاست حذف صفر به تنهایی کارساز نخواهد بود. حذف صفر پول ملی می تواند در انتهای برنامه تثبیت شده اقتصادی اجرا شود تا به مردم و بنگاه های خصوصی این اطمینان داده شود که دوران نرخ تورم بالا گذشته است. حذف صفر از پول ملی می تواند مستقیما در روند برنامه تثبیت اقتصادی مورد استفاده قرار گیرد تا انتظارات تورمی مردم تغییر یابد. آنچه که تجربه های جهانی نشان داده است و البته با اندکی تامل و تعقل هم می توان به آن رسید این است که افزایش یا کاهش صفرها به تنهایی عامل بی ارزشی پول ملی یا افزایش و کاهش قدرت خرید مردم و موثر در نرخ تورم نبوده و نمی باشند بلکه خود معلولی از فرایند پیچیده اقتصاد کشوری هستند که با رشد اقتصادی وارزشمند شدن واحد پولی کشور، ارزشمند شده و نیازی به حذف آنها دیده نمی شود. حذف سه صفر از پول ملی در حالی بررسی های کارشناسی را طی می کند و اخیرا هم برای عادی شدن این بحث در اسکناس های جدید سه صفر آخر اسکناس ها با رنگی متفاوت درج می شود.

کارشناسان معتقدند:اگر فرایند رشد اقتصادی سیر نزولی پیدا کند و تورم شتابان صعود کند واحد پولی چنان بی ارزش خواهد شد که بود و نبود صفرها هم چاره ساز نیست. صفرهای پول ملی تابع اقتصاد آن کشور هستند نه اقتصاد تابع صفرها. صفرها بیگناه هستند و اشکال کار از جایی دیگر است. باید به سراغ علت ها رفت نه معلول ها.اگر اقتصاد کشور ریشه ای و اساسی سامان نگیرد و همه چیز در ریل خود نباشد دیر یا زود دوباره صفرها بیش از آنچه که حذف کرده ایم برخواهند گشت. با  تمام این تفاسیر سیدحمید پورمحمدی قائم مقام بانک مرکزی در جمع خبرنگاران  از آغاز به کار فعالیت مجدد هیئت انتظامی بانک مرکزی از ماه آینده و ارائه بسته سال 90 بانک مرکزی در جلسه آتی شورای پول و اعتبار خبرمی دهد و می گوید: مطالعات و برنامه های حذف صفرها از پول ملی آماده شد.

با این حال این طرح مخالفانی و موافقانی هم دارد که  مخالفان معتقدند حذف صفرها به بروز مشکلاتی منجر می‌شود و حتی سبب می‌شود که برخی اسکناس‌های ریز و سکه‌های مورد استفاده مردم در این تغییرات، گم و فاقد ارزش شوند. آن‌ها معتقدند کاهش تعداد صفرهای اسکناس‌ها با ارزش گذاری پول ملی بی‌ربط است و با این کار هیچ تغییری در فرآیندهای اقتصادی ایجاد نمی‌شود و فقط نابسامانی به وجود می‌آید. این کار علاوه بر این که در جامعه تنش ایجاد می‌کند، اتفاق اقتصادی خاصی را در پی ندارد. به اعتقاد این دسته از مخالفان این امر نه تنها در کاهش تورم و تقویت ارزش پول ملی نقشی ندارد بلکه می‌تواند باعث افزایش تورم نیز شود زیرا ارزش اسکناس را کاهش می‌دهد.

حسن سبحانی کارشناس  مسائل اقتصادی  با اشاره به این که مفید یا غیرمفید بودن یک سیاست اقتصادی به هدف گذاری سیاستگذار بستگی دارد می گوید : اگر هدف حذف صفر واحد پول این باشد که ارزش پول ملی افزایش پیدا کند با این اقدام این هدف تامین نمی شود. ممکن است چند صفر از پول کم کنیم و همزمان ارزش پول ملی هم افزایش یابد ولی مسلما این افزایش ارزش پول ملی به خاطر حذف صفرها نیست بلکه به خاطر رخدادهای دیگری است که ممکن است در اقتصاد روی دهد و حجم تولیدات اقتصاد و ارزش تولیدات بالا برود که سرانجام منجر به افزایش ارزش پول می شود.وی معتقد است :  اگر هدف افزایش ارزش پول با حذف صفرباشد بدون نتیجه است چون ارزش پولی هنگامی افزایش می یابد که جامعه تولید کند پس هرچه میزان تولیدات افزایش یابد پشتوانه پول ملی نیز افزوده می شود و برخلاف گذشته که ذخایر طلا پشتوانه پول ملی بوده است نزدیک به چندین دهه است که میزان تولید پشتوانه پول ملی و تعیین کننده ارزش و برابری آن با ارزهای خارجی است .

حذف صفر خاصیت خنثی کردن تورم را خواهد داشت

موافقان طرح  نیزمعتقدند در شرایط فعلی اقتصاد کاهش صفر از واحد پولی کشور نسبت به راهکار‌های دیگر کنترل نقدینگی و کاهش نرخ تورم ارجحیت دارد زیرا باعث صرفه‌جویی و راحت‌تر شدن مبادلات می‌شود. با این حال آن‌ها هم معتقدند این موضوع ارتباطی با کاهش تورم ندارد. آن‌ها می گویند حذف صفرها باعث کاهش حجم اسکناس در دست مردم، کاهش صف پشت گیشه‌ها برای شمارش پول، جمع‌آوری دستگاه پول‌شمار و کاهش هزینه چاپ اسکناس می‌شود. همچنین در تبدیل پول مردم دیگر احساس نمی‌کنند ارزش پول کشور ما کم است. عبدالرضا ترابی نماینده مردم گرمسار در مجلس شورای اسلامی با اشاره به حذف سه صفر از پول ملی  می گوید: حذف سه صفر از پول ملی به نفع اقتصاد کشور خواهد بود و این امرموجب توسعه کشور می شود وبا توجه به اینکه یکی از محورهای 7 گانه طرح تحول حذف سه صفر از پول ملی می باشد بنابراین امر باید محقق شود. وی با بیان اینکه زمانی که تورم در کشور به حدود 60 درصد برسد اجرای حذف سه صفر از پول ملی الزامی خواهد شد می افزاید: حذف سه صفر بر ارزش کالاها تاثیری ندارد و در زمان فعلی بار روانی ناشی از اجرای قانون هدفمند کردن یارانه ها وجود دارد و با حذف سه صفر این بار روانی افزایش یافته و کنترل و مدیریت آن سخت می شود.

عضو کمیسیون اقتصادی تصریح می کند: اگر در حال حاضر اقدام به حذف سه صفر کنیم در واقع به استقبال تورم آینده و افزایش قیمت می رویم چرا که در حال حاضر ارزش پول هزار تومانی تقریباً به 130 هزار تومان رسیده و زمانی می توان اقدام به حذف سه صفر کرد که ارزش آن به بیشتر از این برسد. ترابی  می گوید: تجربه چند کشور که اقدام به حذف صفراز پول کرده اند نشان می دهد که حذف صفر خاصیت خنثی کردن تورم را خواهد داشت و در این باره تجربه کشورهایی مانند ترکیه و آلمان که حذف صفرها از پول را انجام دادند موفق بود.

بی تاثیر در اقتصاد

اما همه نمایندگان مجلس و کارشناسان به این اندازه نسبت به این تصمیم خوشبین نیستند و برخی علاوه بر اینکه آن را نیازمند کارشناسی بیشتر می دانند، به بعضی زوایای دیگر حذف سه صفر از پول ملی اشاره دارند.از این جمله می توان به سیدکاظم دلخوش عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی اشاره کرد که بر این باور است که حذف صفر از پول کشور، اثرات مؤثر در اقتصاد کشور ندارد؛ زیرا پول ما چه یک صفر داشته باشد و چه 10 صفر، باید دید کالاها با چه قیمتی مبادله می شوند وحذف صفر تنها حجم پول را کاهش می دهد، اما تأثیری در روند اقتصادی و حل مشکلات آن ندارد. نماینده مردم صومعه سرا در خانه ملت با بیان اینکه سیاستهای پولی و مالی چه در قانونگذاری و چه در اجرا نقص دارد، تاکید می کند: ابتدا باید این سیاستها اصلاح شود؛ زیرا اگر این موارد اصلاح نشود تغییری نخواهیم داشت. وی با بیان اینکه کاهش تورم بستگی به کنترل نقدینگی در جامعه دارد، معتقد است: زمانی برای توسعه سرمایه گذاری به بازار پول تزریق می شود، اما به دلیل آنکه کنترل نمی شود، ایجاد تورم می کند. همچنین نوع واردات و دیگر عوامل منجر به تورم می شود و با کاهش صفر از پول، تغییری در آن ایجاد نخواهد شد.

شاید وقتی دیگر ......

از قرن نوزدهم تاکنون در مواجهه با چالش‌های سیاسی و اقتصادی، دولت‌ها به کرات سیاست حذف صفر از پول ملی را به‌کار گرفته‌اند. از این روست که امروزه تغییر واحد پول ملی، به‌عنوان نوعی بسته اصلاحات سیاسی-اقتصادی شناخته می‌شود .در این تغییرات، واحد پول جدید عموما با مضربی از 10، از واحد پول قدیمی به‌دست آمده است. از سال 1923 تا سال 2009 شمار کشورهایی که اقدام به صفرزدایی از پول ملی خود کرده‌اند به 50 کشور می‌رسد که طی 84 سال سیاست صفرزدایی، 272 عدد از صفرهای پولی ملی خود را کنار گذاشته‌اند. با در نظر گرفتن تعداد صفرهای حذف‌شده از پول‌های ملی،‌ کشورهای درحال‌توسعه یا نوظهور با حذف 211 صفر در رتبه اول، کشورهای توسعه‌یافته با حذف 36 صفر در رتبه دوم و کشورهای تازه‌استقلال‌یافته با حذف 25 صفر در رتبه سوم قرار می‌گیرند. اینکه آیا در کشور ما سه صفر از پول ملی حذف شود یا چهار صفر یا اینکه نام واحد پول ملی تغییر می کند یا خیر، مباحثی است که نیاز به کار تخصصی و کارشناسی دارد، اما عمده اقتصاددانان بر این عقیده اند که حذف صفر از اسکناس هیچ گونه تاثیری بر شاخص های اقتصادی و طرف عرضه و تقاضا ندارد و بیشتر اثر روانی بر جامعه می گذارد. از این رو حذف صفر از پول ملی باید همراه دیگر اقدامات انقباضی در عرصه سیاست های پولی و انضباط مالی دولت ها باشد تا در کنار کنترل تورم، حذف صفرهای اسکناس کارکرد خود را داشته باشد. در غیر این صورت خداحافظی صفرها به زودی اثر روانی خود را از دست داده و صفرها قدرتمندتر از گذشته باز می گردند.پیش از اقدام برای حذف صفر از پول ملی باید شرایط اقتصادی کشوربصورت ویژه بررسی شود.

باید توجه داشت حذف صفرها بدون اصلاحات اقتصادی به مهار تورم کمک نمی کند و در بسیاری از کشورها مثل شیلی و کرواسی ، سیاست حذف صفر پس از اجرای سیاستهای تثبیت اقتصادی انجام شده است .علی ایحال پس از آماده سازی زیرساختهای اجرایی این طرح از جمله ضریب تبدیل پول جدید به واحدهای کوچکترپول ،نحوه قیمت گذاری کالاهای خرد و همچنین در نظر گرفتن موضوع بسیار مهم شاخص های به ظاهرغیراقتصادی مثل ابعاد روانی این عمل، توانایی مردم دربکار گیری پول جدیدواقبال مردم ، این کار اجرایی گردد.در این راستابهتر است قبل از هر اقدام افکار عمومی آماده و به مردم برای تطبیق با شرایط و پول جدید فرصت داده شود. بعبارتی بهترین راه برای موفقیت حذف صفر از پول،شفافیت و فرصت دادن به مردم برای تطبیق با شرایط و پول جدید است. به هر حال بانک مرکزی به نتیجه حذف صفرها از واحد پول ملی رسیده و همان گونه که محمود بهمنی ـ رییس‌کل بانک مرکزی ـ اعلام کرده است این کار قطعی شده اما هنوز زمان اجرای آن مشخص نیست. به نظر می‌رسد در این باره تا حدی بین دولت، بانک مرکزی و کارشناسان اجماع وجود دارد. اما با این حال مسئله مهم زمان اجرای این کار است که ظاهرا هنوز فرا نرسیده است.

/32