آذر مهاجر: شانزده دوره گذشته و دوره هفدهم آغاز شده است. یک بار دیگر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با همکاری نهادها و سازمان‌های مختلف دست به دست هم داده‌اند تا برنامه‌هایی برای هفته کتاب برگزار کنند. برنامه‌هایی که قرار است به فرهنگ کتابخوانی در جامعه کمک کنند. اما نتیجه شانزده دوره برگزار شده، چندان درخشان نبوده و آنقدر مسئله در این حوزه هست که برای اثبات بی‌ثمری یا کم ثمری شانزده دوره هفته کتاب نیازی به دلیل و برهان نباشد. آنچه در تمام این سال‌ها در حوزه کتاب رخ داده بخصوص با توجه به رشد جمعیت جوان و مخاطب بالقوه کتاب باید دید چه چیزی در برگزاری هفته کتاب می‌لنگد و چه چیزی بهانه به دست می‌دهد که چگونگی اجرای برنامه‌های هفته کتاب سؤال‌برانگیز شود؟! سؤالاتی که علی‌رغم همه تلاش‌ها و برنامه‌ریزی‌های متنوع و متعدد برای این روزها شکل می‌گیرند!
یک هفته پر از برنامه‌های متعدد و متنوع
نه تنها وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، بلکه نهادها و سازمان‌های متعددی از آموزش و پرورش گرفته تا نیروی هوایی ارتش، برای هفته کتاب برنامه دارند؛ تقدیر از برگزیدگان مسابقه کتابخوانی «دا» در هفته کتاب، برپایی 50 نمایشگاه کتاب در 50 مرکز صنعتی و کشاورزی، برپایی 50 نمایشگاه کتاب در استان تهران، برگزاری مسابقه سراسری کتابخوانی از کتاب «اسلام و الگوی مصرف» و برگزاری جشن‌های کتاب در شهرستان‌های مختلف، از جمله برنامه‌های اداره کل ارشاد استان تهران، برپایی 324 نمایشگاه کتاب در مراکز استان‌ها، دانشگاه‌ها و زندان‌ها، افتتاح 700 کتابخانه در مساجد سراسر کشور، برپایی 300 نمایشگاه کتاب و جشن کتاب کودکان در ۸۰۰ مرکز کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و کلی برنامه دیگر که همه قرار است در همین یک هفته برگزار شوند.
هر چند که بسیاری از این دست برنامه‌ها سال‌های گذشته و در دورهای قبل هم برگزار شده‌اند اما افزایش این برنامه‌ها می‌تواند نویدی باشد برای برداشتن گام‌های مؤثر در رسیدن به هدف غایی برگزاری هفته کتاب؟
محسن پرویز معاون فرهنگی وزیر ارشاد اعلام کرده که در هفدهمین دوره هفته کتاب برنامه‌ها دوبرابر سال گذشته خواهد بود. او در این باره به ایبنا گفت: «برنامه‌هایی که برای هفته کتاب تدارک دیده شده با مشارکت کامل نهادهای فرهنگی و غیرفرهنگی برگزار می‌شود و معاونت فرهنگی ارشاد در اجرای آنها تنها نقش هماهنگ‌کننده را ایفا می‌کند.
محسن پرویز تأکید کرد: فعالیت‌های اولیه برای هفته کتاب امسال از همان سال قبل آغاز شد تا نهادهای دولتی و غیر دولتی مشارکت خود را در برگزاری برنامه‌های این هفته افزایش دهند. رشد ۱۰۰ درصدی فعالیت‌های معاونت فرهنگی ارشاد در هفته کتاب به برنامه‌ریزی‌های گسترده‌ای باز می‌گردد که از پایان هفته کتاب سال قبل تاکنون انجام شده است. فعالیت‌های اولیه برای هفته کتاب امسال از همان سال قبل آغاز شد تا نهادهای دولتی و غیر دولتی مشارکت خود را در برگزاری برنامه‌های این هفته افزایش دهند.» البته پرویز اصرار دارد که همه تلاش آنها در جهت هماهنگی مطلوب بین برنامه‌ها بوده تا از موازی کاری جلوگیری کنند و در برخورد با نهادهای مشارکت‌کننده نقش «هم‌افزایی» داشته باشند.
با توجه به این گفته‌های پرویز آیا می‌توان امیدی داشت دوره هفدهم هفته کتاب، گام بزرگی رو به جلو باشد و مؤثر‌تر از چیزی که پیش‌بینی می‌شود از آب در بیاید؟ راضیه تجار نویسنده کودک و نوجوان در این باره معتقد است: «هفته کتاب در نهادینه کردن فرهنگ کتابخوانی بین جوانان نقش مؤثری دارد و باید با برنامه‌ریزی دقیق از این فرصت استفاده کرد. این وظیفه رسانه است که با ساخت تیز‌ر و انیمیشن‌های مختلف برای تأثیرگذاری در افزایش سطح کتابخوانی در کشور هزینه و تلاش کند. ساخت کتابخانه‌های کوچک در محله‌ها، توجه به مدارس، دانشگاه‌ها و مخاطبان بی‌شمار در سطح جامعه از فعالیت‌هایی است که می‌تواند رشد فرهنگ کتابخوانی را موجب شود».
به نظر می‌رسد تجار هم با همه اشاره‌ای که به برنامه‌ریزی دقیق‌تر و استفاده از فرصت‌ها می‌کند، به آینده و به برنامه‌هایی چون برگزاری هفته کتاب امیدوار است.
یک مکث کوتاه
در میان اهالی قلم و کتاب کسانی هم هستند که ترجیح می‌دهند در کنار دو یا سه برابر شدن برنامه‌های هفته کتاب اتفاقات تأثیرگذارتری رخ بدهد. به عنوان نمونه فیروز زنوزی جلالی در این باره ایده‌های جالبی دارد. او می‌گوید: «اینکه دوستداران کتاب و مسئولان فرهنگی در یک هفته بهانه‌ای داشته باشند و حرکتی کنند فی نفسه خوب است اما مسئله این است که باید ببینیم چرا مردم ما در هنگام تعیین اولویت‌ها اهم و فی الهم می‌کنند و کتاب را در اولویت‌های چندم قرار می‌دهند.
آیا این صرفاً به مشکلات اقتصادی مربوط است یا دلایلی دیگری باعث شده تیراژ 11 هزار نسخه‌ای ما به رقم بی‌ارزش هزار نسخه برسد! باید دید چرا وقتی به نظر می‌رسد مشکل ما اقتصادی است حاضریم برای خریدن سیگار پول بپردازیم اما برای کتابی با همان قیمت نه!»
جلالی برای روشن شدن این ابهام‌ها به دو نکته اشاره می‌کند؛ یکی اینکه باید به تبلیغات اهمیت بیشتری داد و دوم اینکه هفته کتاب می‌تواند فرصتی برای بررسی مشکلات ما در مورد کتابخوانی باشد. او درباره هفته کتاب می‌گوید: «شاید بد نباشد وزارت ارشاد بعد از تقریباً دو دهه برگزاری هفته کتاب، یک مکث کوتاه داشته باشد و عملکردش را در این زمینه بررسی کند. این بار اهالی نشر را دور هم جمع کند تا با گفت و گوهای کارشناسانه مشکلات را مشخص و اولویت‌بندی کنند و راهکارهای احتمالی خود را در این باره ارائه کنند. برای درمان هر دردی لازم است قبل از هر اقدامی میزان آسیب مشخص شود. برای درد بی‌رونقی بازار کتاب هم باید همین کار را انجام داد».
جلالی ضمن مفید شمردن برگزاری برنامه‌هایی مانند هفته کتاب به یک معضل بزرگ درباره کتاب هم اشاره می‌کند که در این هفته شاید بتوان زمینه رفع آن را فراهم کرد. او می‌گوید: «متأسفانه کتاب تنها مقوله‌ای است که درباره‌اش تبلیغ نمی‌شود. رسانه‌های ما به خصوص تلویزیون همه‌چیز را تبلیغ می‌کنند الا کتاب را. چرا کتاب در تبلیغات تلویزیونی ما سهمی ندارد. آیا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نمی‌تواند دستکم برای تبلیغ کتاب خوانی برنامه تلویزیونی ترتیب بدهد؟ برنامه‌سازان تلویزیون هم اگر درباره کتاب برنامه‌ای بسازند یا برنامه ادبی تولید کنند در بدترین زمان ممکن از تلویزیون پخش می‌شوند. زمان‌های سوخته و پرت که کمترین میزان بیینده را دارند.»
به اعتقاد جلالی هفته کتاب می‌تواند فرصتی باشد برای پرداختن به چنین راهکارهایی در جهت حل معضل کتابخوانی و بازار کتاب در کشور ما.
ناظران و نمایندگان مردم
هفته کتاب شانزده دوره برگزار شده و برنامه‌های هفدهمین دوره‌اش را این روزها اجرایی می‌کند اما به نظر می‌رسد نمایشی است که تنها مسئولین و نهادهای دولتی در آن سهم دارند چرا که حتی در مجلس هم صحبتی در این باره نیست و به گفته حسن ملک محمدی عضو کمسیون فرهنگی مجلس مدتی است مسئله کتاب و کتابخونی حتی در آستانه هفته کتاب هم موضوع بحث این کمیسیون نبوده است. گویی نمایندگان مردم در مجلس نیز چندان در جریان برگزاری چنین برنامه‌ای به زعم پرویز گسترده، نیستند.
اما با این همه ملک محمدی هفته کتاب را رویداد مناسبی برای ایجاد انگیزه در جامعه می‌داند. او در این باره می‌گوید: «این هفته اگر درست مدیریت شود و اگر درباره آن اطلاع‌رسانی درستی صورت بگیرد می‌تواند تأثیرات مثبت زیادی داشته باشد. باید دستگاه‌های فرهنگی و وزارتخانه‌هایی مانند وزارت آموزش و پرورش، فرهنگ و ارشاد اسلامی و علوم، به صورت ویژه در این برنامه شرکت داشته باشند تا فواید کتابخوانی و مضرات کم‌توجهی به کتاب و شناساندن کتاب‌های خوب در مقایسه با کتاب‌های بد برای مردم روشن شود. خوشبختانه در عصری هستیم که امکانات نرم‌افزاری و دیجیتالی تحولاتی در جامعه ایجاد کرده‌اند و دانش‌آموزان و دانشجویان هم می‌توانند از این امکانات بهره ببرند تا در زمینه کتاب و کتابخوانی به نقطه مطلوب برسیم».
ملک محمدی بر تأثیرگذاری هفته کتاب برای ایجاد نوآوری و زمینه رشد و شکوفایی جوانان تأکید دارد اما درباره شانزده دوره برگزاری هفته کتاب و ثمراتی که می‌توانست مثبت باشد به ذکر این نکته بسنده می‌کند که حتماً در جلسه روز یکشنبه کمیسیون فرهنگی مجلس این نکته را مطرح خواهد کرد و البته می‌گوید: «کارهای فرهنگی تأثیرات محسوس و مشخصی ندارند و مانند چیدن دیوار نیستند که شاهد بالارفتن آنها باشیم. بنابراین باید منتظر نتایج برنامه‌هایی مانند هفته کتاب بود.» اما خوشبختانه این نماینده مجلس می‌پذیرد که در این سال‌ها نه تنها دیواری بالا نرفته بلکه ویران هم شده است. صد البته آمار و ارقام در این‌باره حرف حساب می‌زنند که جواب ندارد.
نظر شما