رضا علوی _ چند روزی از بررسی مسائل افغانستان در اجلاس لاهه نگذشته بود که رئیس جمهور آمریکا تجمع رهبران بیست کشور توسعه یافته و در حال توسعه جهان را مغتنم شمرد و در حاشیه اجلاس گروه 20 به تبادل نظر درباره مسایل افغانستان پرداخت. اجلاسی که به درخواست دولت افغانستان، با حمایت دولت آمریکا و با میزبانی مشترک سازمان ملل متحد و دولت هلند با محوریت بررسی مسائل و مشکلات افغانستان و در حضور بازیگران منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای این مناقشه در لاهه برگزار شد ، آنقدر مهم و پر اهمیت بود که دیگر نیاز به رایزنی‌های دیپلماتیک دیگری نباشد، اما اوباما بلافاصله پس از این اجلاس نشست گروه 20 را که بیشتر با اهداف اقتصادی برپا شد، به فرصتی برای بررسی مسائل افغانستان تبدیل کرد. همه این‌ها نشان از اهمیت موضوع افغانستان برای دولت جدید آمریکادارد . خبر آنلاین در گفتگو با دکتر نوذر شفیعی استاد روابط بین الملل دانشگاه و کارشناس مسائل افغانستان به ارزیابی این دو رویداد پرداخته است:
اخبار منتشره از نشست‌های حاشیه‌ای اجلاس گروه 20 حکایت از رایزنی‌های باراک اوباما باسران برخی کشورها درباره افغانستان دارد ، این در حالی است که اخیراً اجلاسی در لاهه با محور افغانستان برگزار شد. شما از این ماجرا چه ارزیابی دارید ؟
آمریکایی‌ها چون به بحث افغانستان بعنوان یک " مساله " نگاه می‌کنند ، از هر اجلاس و فرصت دیپلماتیکی استفاده می‌کنند تا کشورهای ثالث را برای مداخله در این مساله ترغیب کنند.واقعیت این است که حل مساله افغانستان در واقع حل مساله آمریکاست . حضور 20 کشور قدرتمند جهان در لندن نیز فرصت مغتنمی بود تا اوباما مباحث مربوط به افغانستان را با سران این کشورها مطرح کند. گرچه آقای اوباما تاکنون استراتژی مشخصی در قبال افغانستان ارائه نداده ولی از آنچه ایشان و یا دیگر مقامات کاخ سفید مطرح کرده‌اند می‌توان دریافت که آمریکا بدنبال افزایش نیروهای نظامی در افغانستان و در عین حال حل سریع این مساله است . مجموعه مواضع دولت آمریکا نشانگر اهمیت اساسی مساله افغانستان در سیاست خارجه این کشور است. از سوی دیگر تاکنون برخی متحدان اروپایی آمریکا چندان تمایلی به همکاری با سیاست‌های نوین این کشور ندارند ، به همین دلیل اوباما از فرصت اجلاس لندن استفاده کرد تا رایزنی‌هایی را با سران برخی کشورهای اروپایی بعمل آورد.
به نظر می‌رسد آمریکا در زمان بوش سریع‌تر دیدگاه‌های خود را به کرسی می‌نشاند ولی الان سیاست‌های این کشور حداقل در قبال افغانستان کند پیش می‌رود ؟
آقای اوباما قصد دارد چهره جدیدی از ایالات متحده به جهانیان ارائه دهد . در دوره بوش، آمریکا بطور یکجانبه تصمیم می‌گرفت و اقدامات خود را نیز بر آن اساس انجام می‌داد. تصمیمات یکجانبه ممکن است سریع به اجرا درآید ولی در عین حال مخالفت‌هایی نیز خواهد داشت. اما اوباما به چند جانبه‌گرایی معتقد است. در چند جانبه‌گرایی ممکن است زمان طولانی‌تری جهت اجماع صرف شود ولی نهایتاً اتحاد در استراتژی و تاکتیک بوجود می‌آید.
هفت سال پیش اجلاس بن پایه گذار تشکیل دولت جدید در افغانستان شد ، پس از آن اجلاس و نشست‌های مختلفی در مورد افغانستان تشکیل شد و اخیراً نیز اجلاسی در لاهه داشتیم. به نظر شما مهمترین محور این اجلاس کدامیک از محورهای مورد بحث بوده است؟
اجلاس‌هایی که درباره افغانستان تشکیل می‌شود، بطور کلی مربوط به پدیده دولت‌سازی و ملت‌سازی است. این کنفرانس‌ها از بن 2001شروع شد و در توکیو، برلین، واشنگتن و اجلاس‌های منطقه‌ای و بین‌المللی دیگر ادامه داشت. مهمترین محور همه این نشست‌ها بررسی آنچه در افغانستان از سال 2001 رخ داده و بررسی طرح‌هایی برای آینده افغانستان و چالش‌هایی است که این کشور با آن مواجه است.
الان در حوزه مسائل افغانستان شاید مهمترین مساله ناکامی‌هایی است که هم آمریکایی‌ها و هم ناتو در حوزه امنیتی با آن مواجهند. این مساله از یک طرف ناشی از خیزش و رشد دوباره طالبان است و از طرف دیگر نشأت گرفته از ضعف‌هایی است که ناتو در درون خود با آن مواجه است. مهمترین مساله‌ای که ناتو، در درون خود با آن مواجه است. اختلاف نظر در نوع برخورد با طالبان است. آمریکایی‌ها معتقدند ماموریت ناتو تنها به «ثبات بخشی» محدود نباشد و عملیات «جنگی» را نیز در بر بگیرد. منتها برخی از اعضای ناتو بویژه آلمان با این ایده مخالفند. آلمانی‌ها معتقدند حضور نیروهای آن کشور در افغانستان با تصویب مجلس آلمان بوده و در آن مصوبه محل نیروها تعداد و زمان حضور آنها در افغانستان نیز مشخص شده است بنابراین افکار عمومی آلمان اجازه نمی‌دهد نیروهای آلمان بیش از آنچه که در قانون آمده فعالیت داشته باشند. در این زمینه هلند و ایتالیا هم با آلمان هم رآی هستند، فرانسه دیدگاه میانه‌ای را اتخاذ کرده است. فرانسوی‌ها معتقدند نیروهای ناتو علاوه بر «ثبات بخشی» می‌توانند در عملیات «جنگی اضطراری» نیز حضور داشته باشند.بدین ترتیب می‌توان گفت تنها انگلیس و کانادا هستند که به طور کامل با دیدگاه آمریکا همراهی دارند.
یکی از مباحث مطرح شده در اجلاس لاهه از بین بردن حریم طالبان و یا به عبارتی افزایش قلمرو جنگ بوده است. این بحث با چه چالش‌هایی مواجه است؟
از آنجا که حضور نیروهای طالبان تنها محدود به افغانستان نیست و آنها حضور پررنگی در ایالت سرحد و مناطق قبایلی پاکستان دارند، هرگونه عملیات نظامی در این مناطق می‌تواند به تمامیت ارضی پاکستان خدشه وارد کرده و اقدامی مغایر با معاهدات بین‌المللی به شمار آید . از سوی دیگر دولت پاکستان نیز توانایی برخورد و مقابله با این جریانات را ندارد از این رو این موضوع به یک چالش و معما تبدیل شده است باید سریعاً تکلیف روشن شود که آیا ناتو و آمریکا به تنهایی با نیروهای طالبان در این مناطق برخورد نظامی خواهند داشت یا اینکه دولت پاکستان برخورد با نیروهای طالبان را عهده دار می‌شود یا اینکه دولت پاکستان و ناتو و آمریکا جهت برخورد با طالبان ائتلاف تشکیل می‌دهند. در هر صورت این گزینه محتمل است که چنانچه پاکستان همکاری نداشته باشد نیروهای آمریکایی و ناتو به طور مستقیم وارد عمل شوند .
به نظر می‌رسد که موضوع مبارزه با مواد مخدر و کشت خشخاش در افغانستان آنقدر که برای اروپایی‌ها مهم است برای آمریکایی‌ها جذابیتی ندارد.
مواد مخدر بعنوان یکی از چالش‌های امنیتی در سطح جهان مطرح است و محدود به یک کشور خاص نمی‌شود. متأسفانه افغانستان همچنان بعنوان مهمترین تولید کننده مواد مخدر مطرح است و عزم جهانی برای برخورد با کشت خشخاش در افغانستان نیاز است. اما در حال حاضر چنین عزمی وجود ندارد، چراکه مواد مخدر تولید شده در افغانستان عمدتاً به کشورهای اروپایی قاچاق می‌شود. از اینرو کشت خشخاش تهدیدی برای آمریکا بشمار نمی‌رود، به همین دلیل آمریکایی‌ها مواضع سخت‌گیرانه‌ای نسبت به کشت خشخاش ندارند ، آنها معتقدند اگر برخوردی صورت گیرد ممکن است شورش‌های اجتماعی رخ دهد. در مقابل این دیدگاه اروپایی‌ها قرار دارند که معتقدند مواد مخدر اروپا از افغانستان وارد می‌شود و تولید مواد مخدر و کشت خشخاش در این کشور تهدیدی برای شهروندان اروپا بشمار می‌آید. اما نکته‌ای که بنظر می‌رسد کمتر به آن توجه شده است که اغلب مافیای قاچاق مواد مخدر در داخل افغانستان را بدنه طالبان تشکیل می‌دهند و در حقیقت تولید و قاچاق مواد مخدر منافع سرشاری دارد که نهایتاً اقتصاد جنگی طالبان را تامین می‌کند . به هر حال این چالش در لاهه به بررسی گذاشته شد تا راه حلی منطقی برای آن یافت شود.
ظاهراً یکی از مشکلاتی که در حال حاضر نیروهای خارجی مستقر در افغانستان با آن دست به گریبان اند نحوه تامین تجهیزات مورد نیاز است. راههای زمینی پاکستان به افغانستان ناامن شده و نیروهای آمریکایی بدنبال راهی جدید هستند. اخبار غیر‌رسمی حکایت از احتمال همکاری ایران با نیروهای خارجی مستقر در افغانستان داشت. شما در این باره اخبار موثق‌تری دارید؟
در افغانستان دو نیروی خارجی فعال‌اند. یکی تحت رهبری آمریکا که اصطلاحاً نیروهای مبارزه با تروریسم نامیده می‌شود و دیگری نیروهای ناتو که همان ایساف است. از حدود چهار ماه پیش که طالبان به کاروان‌های تجهیزات نظامی آمریکا در پاکستان حمله کردند و عملا دو گذرگاه چمن و خیبر را که محل اصلی تردد این کاروان‌ها بود ، مسدود کردند این بحث مطرح شد که تدارکات نظامی و غیر نظامی آمریکا و متحدانش از چه مسیر‌های دیگری می‌تواند تامین شود. از آن زمان تا کنون دو مسیر جدی روسیه و کشورهای آسیای مرکزی و ایران مورد بحث کارشناسان قرار گرفته است . چرا که این دو کریدور تنها راههای ممکن بشمار می‌روند. ابتدا دو گروه از کشورها با روسیه وارد مذاکره شدند . فرانسه و آلمان به نمایندگی از ناتو و انگلیس و آمریکا به نمایندگی از نیروهای مبارزه با تروریسم.
روسها نهایتاً با انتقال تجهیزات نظامی بطور کلی مخالفت کردند و در مورد تجهیزات غیر نظامی نیز تنها جهت انتقال هوایی آنها اعلام آمادگی کردند. بدین ترتیب توجه‌ها بیش از گذشته به سمت ایران جلب شد . بحث انتقال تدارکات جنگی آمریکا و متحدانش از طریق خاک ایران به افغانستان موضوعی با چالش‌ها و فرصت‌های ویژه خود است که تاکنون هیچ تصمیم مشخصی از سوی ایران در قبال این موضوع اتخاذ نشده است.
با همه این احوال بنظر می‌رسد همچنان هیچ تضمین اجرایی قوی برای عمل به مصوبات اجلاس لاهه وجود نداشته باشد ؟
از نگاه دولت افغانستان نوعی بدبینی نسبت به اینگونه اجلاس‌ها وجود دارد. آنها معتقدند مصوبات مربوطه بطور جدی پیگیری نمی‌شود. اما از دید آمریکایی‌ها اینگونه اجلاس باعث مطرح شدن مساله افغانستان و همراهی جامعه جهانی می‌شود، اما واقعیت این است اجرای مصوبات بستگی به میزان اراده کشورهایی دارد که در اجلاس شرکت می‌کنند.
نظر شما