معاف: برخی کتاب‌ها را به خاطر راحتی مردم جمع کردیم

احمد عطارزاده: کمیته نظارت و ارزشیابی در روزهای گذشته یکی از پرکارترین‌های بیست و سومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بوده است. شاید به دلیل رسانه‌ای نشدن جزئیات عملکرد این کمیته‌ است که همواره سئوال‌های بسیاری درباره آن ایجاد می‌شود؛ مانند این سئوال که برخی کتاب‌ها چرا و چگونه از نمایشگاه جمع شدند. نفس جمع آوری کتاب از نمایشگاه، برای اصحاب فرهنگ و بازدیدکنندگان کار خوش آیندی نیست و کمتر پیش می‌آید کسی از آمارها و عناوین کتابهایی که جمع آوری می‌شوند، اطلاع داشته باشد. این موارد بهانه‌ای شد برای گفت و گو با علیرضا معاف دبیر و قائم مقام کمیته نظارت و ارزشیابی وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی.

روند کار کمیته نظارت و ارزشیابی به چه صورت است؟ برای روشن شدن اذهان عمومی و دوستدارن حوزه کتاب، فعالیت‌های این کمیته را شرح دهید؟
کمیته ارزشیابی و نظارت برنمایشگاه مسئول محتوایی نمایشگاه است و مراقب است کتاب نامناسب و خلاف ضوابط و شئون نمایشگاه در نمایشگاه عرضه نشود.

در کمیته ارزشیابی سه کار گروه تحقیقی و علمی داریم که تحت عنوان حوزه کتب عربی، کتب لاتین و حوزه ناشران داخلی اعم از ناشران عمومی و دانشگاهی، فعالیت می‌کنند. در این کارگروهها اساتید مجرب حوزه و دانشگاه حضور دارند؛ بیش از بیست و یک نفر از اعضای ارزشیابی، هیئت علمی دانشگاه‌ها و از اساتید برجسته حوزه علمیه قم و بعضا افرادی شناخته شده و صاحب تالیف هستند.  اما  از آنجا که شاید مایل نباشند، اسمی از آنها نمی‌برم.

دیگر اعضای کمیته ارزشیابی هم از دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری هستند که البته بر اساس آئین نامه‌هایی که توسط هیئت علمی ما تنظیم شده است، کار ارزشیابی را انجام می‌دهند.

کار ارشیابی در این کمیته بر چه اساسی صورت می‌گیرد؟
کار ارزشیابی در حوزه ناشران داخلی بر اساس مجوز نشر است، یعنی کتابهایی که مجوز نشر داشته باشند طبعا اجازه حضور در نمایشگاه را دارند. بعضا کتابهایی که زیرزمینی چاپ شده‌اند و غیر مجازند اگر در نمایشگاه عرضه شده باشند، توسط کمیته ارزشیابی جمع آوری می‌شوند. یا کتاب‌هایی که قبل از سال 1384 چاپ شده‌اند و کتابهایی که بعد از سال 1384 تجدید چاپ نشده‌اند هم اجازه حضور در نمایشگاه را ندارند.  

به نظرتان این روش مناسبی برای برخورد با کتاب است؟
البته این قاعده تمام نمایشگاه‌های دنیاست که کتاب‌های جدیدالنشر و جدید التالیف را عرضه می‌کنند و نمایشگاه کتاب تهران هم از این امر مستثنی نیست. نمایشگاه باید طراوت داشته باشد و مخاطبان بدانند که کتاب‌های جدید را می‌توانند در این نمایشگاه ببینند. این قاعده و استاندارد نمایشگاه است.

در بخش عربی و لاتین  هم آئین‌نامه‌ای نوشته‌ایم که البته این آئین نامه کلیاتش در سال‌های گذشته هم  وجود داشته است.  ناشران خارجی که بیش از 900 ناشر هستند، عرفا از آئین نامه اطلاع دارند. با این حال  لیست‌ها، سی‌دی‌ها و بروشورهای این ناشران را قبل از نمایشگاه در اختیار داشتیم  و اساتید و اعضای هیئت علمی این لیستها را بررسی کرده‌اند و کتابهایی که بر اساس آئین نامه مردود بوده و نباید در نمایشگاه حاضر می‌شدند را به اطلاع ناشران خارجی رسانده‌ایم.

اما متاسفانه از آنجا بعضی از این کتابها به گمرک آمده بودند. ما به ناشران گفته بودیم که نباید این کتابها در نمایشگاه عرضه شوند و البته بعضی از ناشران که در اقلیت هم هستند، این کار را نکرده و این کتاب‌ها توسط تیمهای بازرسی کمیته ارزشیابی جمع آوری شد. تعداد عناوینی که جمع آوری شده چند صد عنوان بیشتر نیست که در بین چند صد هزار عنوانی که به نمایشگاه آمده درصد بسیار کمی را شامل می‌شود.

یعنی قبل از ثبت نام این لیست‌ها در اختیار شما قرار داشته است؟
قبل از ثبت نام نه، ولی طبق لیستهایی  که ناشران فرستاده بودند ما توسط هیئت های علمی بررسی کردیم و در بخش کتب عربی این لیست‌ها به قم فرستاده شد تا توسط اساتید بررسی شوند و در بخش لاتین هم در تهران توسط اساتیدی که بعضا از اساتید دانشگاه تهران هستند این لیست‌ها بررسی شده اند؛ در این بخش از افرادی که در حوزه زبان انگلیسی و حوزه های علوم انسانی توامان فعالیت دارند استفاده کردیم، زیرا مهمترین مشکل ما در حوزه کتابهای علوم انسانی است. کتابهای پزشکی و مهندسی معمولا مساله ای ندارند و تا به حال هیچ مساله ای رخ نداده است و حتی یک کتاب هم در این حوزه جمع آوری نشده است.

پس از این بررسی‌ها ما لیست را به کمیته ی ناشران خارجی ابلاغ کردیم و آنها هم به ناشران اطلاع‌رسانی کردند اما بعضی ناشران مدعی هستند که این لیست‌ها به دست ما نرسیده و یا دیر مطلع شدیم و کتابها را به نمایشگاه آوردند.

البته این کتابهابا توافق ناشران جمع‌آوری شده‌اند و تا به حال موردی نداشتیم که ناشر معترض باشد.  افراد حرفه‌ای می‌دانند در تمام نمایشگاه‌های دنیا ضوابط و آئین نامه‌هایی هست. طبعا اجازه نمی‌دهیم، کتابهایی که مروج فرق ضاله بهائیت و وهابیت و ... هستند در نمایشگاه عرضه بشوند یا کتاب‌هایی که در آنها خلیج فارس،  خلیج عربی یا حتی خلیج ذکر شده است.

از حضور کتاب‌هایی از نویسندگان خاص که این نویسندگان چهره‌های شاخص برخی از این فرق ضاله و جریانات معاند نظام  هستند نیز جلوگیری می‌شود. در بخش ناشران داخلی صرفا کتابهای قبل از سال 1384 و کتابهایی که بعد از سال 1384 چاپ شده اند اما مجوز اداره کتاب معاونت فرهنگی وزارت ارشاد را ندارند، جمع آوری شده‌اند که باز هم تعدادشان در بین این صدها هزار عنوان، حتی به هزار هم نمی‌رسد. بنابراین اگر لیست کتاب‌های جمع شده را ببینید، خواهید فهمید که  همه کتاب‌ها بر اساس همین آئین نامه‌ها و بر مبنای همین ضوابط جمع شدند.

این آئین نامه ها و ضوابط در حوزه کتب هنری چه بندهایی دارند و کتاب‌های هنری با چه معیاری ارزشیابی و جمع آوری می‌شوند؟
طبعا ضوابط بطور کلی در تمام حوزه‌ها حاکم است، فرقی بین کتاب‌های هنری، روانشناسی، علوم اجتماعی و... نیست. البته کتاب‌های هنری که جنبه آموزشی و پژوهش‌های هنری و جنبه‌های علمی-هنری دارند در نمایشگاه عرضه می شوند؛ این کتاب‌ها با کتاب هایی که مروج برخی تصاویر و تمثال‌ها هستند، فرق می‌کنند. بین کتاب‌هایی که از طرف کمیته نظارت و ارزشیابی نامناسب تشخیص داده شده‌اند، آثار هنری درصد بسیار کمی دارند. عمده کتاب‌ها، کتاب‌های اعتقادی جریاناتی است که عرض کردم.

در عین حال کتاب‌های صرفا پژوهشی به این علت که برای عموم مردم قابل استفاده نیستند و مخاطب آنها پژوهشگران هستند، در نمایشگاه عرضه می‌شوند تا پژوهشگران بیایند و به این کتاب‌ها دسترسی داشته باشند. اصلن ما باید بتوانیم فضایی ایجاد کنیم تا پژوهشگران ما بتوانند به این آثار دسترسی داشته باشند و بتوانند پاسخ‌های کلامی و منطقی متناسب با آنرا تدارک ببیند و فراهم کنند.

آمار دقیقی از کتاب‌هایی که در این چند روز جمع‌آوری شده‌اند وجود دارد؟
آمارهای دقیق وجود دارند. در بخش عربی حدود 350 عنوان، در بخش لاتین حدود 300 عنوان و در بخش کتابهای داخلی و فارسی هم عناوین کمتر از هزار عنوان بوده‌اند که آن هم کتاب‌هایی هستند که زیرزمینی و غیر مجاز چاپ شده‌اند. در مجموع عناوین عربی، لاتین و فارسی به هزار عنوان هم نرسیده است که کمتر از یک دهم درصد کل کتاب‌هایی است که در نمایشگاه عرضه‌ شده است.

در روزهای پایانی نمایشگاه هم شاهد فعالیت ناظران ارزشیابی و جمع آوری کتاب‌ها خواهیم بود؟ 
عمده آثار در روزهای اول با توافق ناشران جمع آوری شده‌اند و در حال حاضر نمایشگاه حالت قابل قبولی دارد و عناوین کتاب‌هایی که در بخش‌های عربی و لاتین جمع آوری می‌شوند در گزارشات روزانه‌ای که این روزها به دست ما می‌رسد کمتر از 10 عنوان است.

اکثر کتاب‌هایی که برخلاف آئین‌نامه بوده‌اند جمع آوری شده‌اند. ما برای روزهای آخر که در واقع اوج حضور مردم است، تدابیری اندیشیده‌ایم که مردم با خیال راحت بیایند و کتاب نامناسب در نمایشگاه نباشد. کتاب‌هایی که خلاف اعتقادات مسلمانی و شیعی مردم باشد باعث آزار آنها می‌شود. مردم از نظام اسلامی توقع دارند، شرایطی را ایجاد کند که آنها با امنیت روانی و با امنیت خاطر بتوانند کتابهای مورد نظرشان را تهیه کنند.

این در واقع کمک بزرگی است به مردم که مطمئن باشند کتاب‌ها توسط جمعی از اساتید حوزه و دانشگاه ارزیابی و ارزشیابی شده‌اند و کتابی را که برای فرزندشان و برای جوانشان به عنوان هدیه یا برای بحث‌های اعتقادی تهیه می کنند، باعث نمی‌شود عزیزانشان را به سمت تفکرات التقاطی و الحادی و انحرافی سوق دهد. مردم مطمئن باشند در نمایشگاه کتاب تهران که در پایتخت جمهوری اسلامی برگزار می شود، تمامیت ارضی کشور تحت عنوان خلیج العربی زیر سوال نمی رود. فلسفه حضور کمیته نظارت و ارزشیابی چیزی غیر از این نیست که برای مردم عزیزمان یک امنیت روانی و امنیت خاطر ایجاد کند.