هفته گذشته نشست نقد کتاب خاطرات جلال طالبانی، رئیس‌جمهور عراق در تهران برگزار شد. در این کتاب نویسنده به دو مسئله قراردادالجزایر و نام اروند رود اشاره داشته است. نویسنده کتاب، جناب آقای دکتر قانعی راد، زحمت بسیار زیادی کشیدند و از نظر موضوعی، کتاب ایشان گنجینه‌ای برای کسانی است که به تاریخ عراق و تاریخ کردستان علاقه مند هستند اما دیدگاههای من از بعضی جهات مخالف دکتر قانعی راد بود. چند موضوع است که در جلسه نقد کتاب باعث گفت و گوها و مخالفت‌ها و موافقت‌هایی شد که یکی از آنها بحث برانگیز شد و آن قرارداد 1975 بود.
من مطرح کردم این قرارداد در شرایطی منعقد شد که ایران و عراق تار مویی با یک جنگ کامل از هم فاصله نداشتند و عراقیها بودند که کوتاه آمدند و تسلیم نظر ایران شدند و دلیل آن این بود که وقتی عراقیها محاسباتشان را انجام دادند دیدند که اگر با ایران وارد درگیری نظامی شوند، با توجه به اینکه ارتش ایران در زمان شاه یکی از بهترین، مجهزترین و پیشرفته‌ترین ارتشهای دنیا بود، بدون تردید چیزی طول نخواهد کشید که ایران از نظر نظامی کاملاً بر عراق پیروز شود. لذا عراقیها کوتاه آمدند و با وساطت الجزایر، قرارداد 1975 نوشته شد و در این قرارداد نظرات ایران بیشتر محقق گردید. به همین دلیل رژیم صدام منتظر فرصتی بود که مخالفت خود را با این قرارداد نشان دهد. این فرصت بعد از انقلاب اسلامی ظاهراً برای عراقیها تحقق پیدا کرد. آنها متوجه تمایل آمریکا به حمله ارتش عراق به ایران نیز شده بودند اما آنچه که رژیم صدام نتوانست آن را پیش‌بینی کند محبوبیت گسترده انقلاب اسلامی در بین مردم بود.
به هر حال امروز شاهد هستیم که بعضی از مسئولان عراقی مسئله قرارداد 1975 را مجددا مطرح کرده‌اند. البته از نظر ما این قرارداد تمام شده است. فکر می‌کنم با توجه به تغییراتی که در عراق به وجود آمده و همچنین استقرار نظامهای مردمی در هر دو کشور، پیشینه اختلافات تاریخی بر سر شط العرب و مناطق دیگر مرزی باید به صورت واقعی حل و فصل شوند. نباید فراموش کنیم مشکل دیگری که بالقوه بین ایران و عراق مطرح است منابع نفتی موجود در مرز دو کشور است و ممکن است در آینده حکایت تلخی که با قطر در بهره برداری از منابع گازی خلیج فارس پیش آمد در خصوص مرزهای نفتی مان به وجود بیاید.
آنچه اهمیت دارد این است که باید اختلافات مرزی ایران و عراق را که از زمان امپراطوری صفوی و عثمانی بر جا مانده هرچه سریعتر حل و فصل کنیم.
عضو هیأت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران
نظر شما