فهیمه حسن میری: ماه رمضان برای مسلمانان هر کشوری با آداب و رسوم خاص خود همراه است. در ایران نیز با فرا‌رسیدن این ماه، فضای معنوی موجود در جامعه تشدید شده و شور و‌‌نشاط ویژه‌ای از چند روز پیش از شروع این ماه مبارک آغاز شده و تا پایان آن ادامه دارد. این ماه هر سال با مؤلفه‌های تقریباً یکسانی همراه است. گرانی برخی کالاها، کم شدن ساعت کاری ادارات و نهادهای دولتی، ترافیک‌های سنگین خیابان‌ها به ویژه نزدیک افطار و... اما امسال این قضیه کمی متفاوت است؛ سطح شهر خلوت‌تر از سایر رمضان‌هاست و هیجان کمتری در جامعه به چشم می‌خورد.
یکی از مهمترین دلایل این قضیه را شاید بتوان در مسائل سیاسی اخیر ردیابی کرد. نمی‌توان انکار کرد که هنوز فضای موجود در کشور و به خصوص تهران تحت‌تأثیر وقایع تلخی است که در جریان انتخابات ریاست جمهوری رخ داد. وقایعی که هرچند ظاهراً به پایان رسیده اما در حافظه مردم ثبت شده و تبعات آن را هنوز می‌توان مشاهده کرد. درگیری‌های لفظی دوره انتخابات و پس از آن کشیده شدن اعتراض معترضین به کوچه و خیابان، آسیبی که به شهروندان و اموال عمومی وارد شد و به طور کلی تنش‌ها و نگرانی‌های مربوط به آن دوره، نوعی افسردگی و خمودی جمعی را در پی داشت و به عقیده کارشناسان برطرف شدن یا کاستن از این نابسامانی‌های روحی و روانی و بازگرداندن نشاط به افراد جامعه نیازمند زمان و مدیریت صحیح است و نمی‌توان توقع داشت یک‌شبه اوضاع و احوال اجتماعی به حالت سابق برگردد.
رنگ و بوی سیاسی فضای اجتماعی
دکتر ناصر فکوهی، دانشیار گروه انسان‌شناسی دانشگاه تهران با بیان اینکه اصولاً صحبت کردن از یک رفتار سیاسی در ایران غلط است، اظهار می‌کند: «رفتارهای سیاسی نیز بخشی از سبک زندگی هستند که می‌تواند در نزد مردم بسیار متنوع و متفاوت باشد و در کشوری مانند کشور ما که در دوران پسا انقلابی به سر می‌برد و همه‌چیز رنگ و بوی سیاسی دارد، این تفاوت در رویکردها و سلایق بیشتر از هر جای دیگر است ولی این کاملاً طبیعی است. هرچند که مدیریت کارای این موقعیت کاری بسیار مشکل است.»
او جامعه ایرانی کنونی را جامعه‌ای بسیار شهری دانسته و با بیان اینکه این امر خود بر میزان تفاوت‌ها در سبک‌های زندگی می‌افزاید، می‌گوید: «پیچیدگی سیاسی در رفتار مردم تمام کشورها وجود دارد. پیچیدگی یکی از عناصر دائم و همیشگی فرهنگ‌های انسانی بوده است که براساس ترکیبی بسیار تودرتو و با سازوکارهایی بسیار مبهم حیات بیولوژیک را با حیات فرهنگی پیوند زده و سبب می‌شوند که انسان‌ها اغلب به گونه‌ای رفتار کنند که قابل پیش‌بینی نیستند.»
به گفته فکوهی، مردم ما همچون همه‌جای دیگر جهان مایل هستند براساس سلیقه‌های متفاوت زندگی روزمره خود را پیش ببرند و چاره‌ای جز این امر هم وجود ندارد بنابراین هر‌گونه تلاشی برای کنترل و یک دست کردن جامعه به صورت تصنعی نه تنها شکست می‌خورد بلکه سبب می‌شود بنا بر واکنش‌های اجتماعی گروهی از رفتارها که ممکن بود در شرایط عادی ظاهر نشوند، ظاهر شده و تقویت شوند.
تریبون‌های سیاسی مساجد
اگرچه با گذشت زمان فضای موجود در جامعه کمی متعادل‌‌‌تر شده و زندگی رفته‌رفته می‌رود که به روال عادی خود نزدیک شود، اما فضای متأثر از سیاست جامعه، سبب شده با ماه رمضان متفاوت‌تری روبه‌‌رو باشیم. از خلوت بودن و ترافیک کمتر خیابان‌ها حتی هنگام افطار گرفته تا حضور کمرنگتر در مساجد و اماکن مذهبی.
هر سال در ماه رمضان به خاطر گرایش بالای افراد جامعه به سمت معنویات، حضور مردم و به ویژه جوانان در فعالیت‌های گروهی مذهبی و مساجد بیشتر می‌شود؛ اما امسال این حضور نیز کمرنگتر به نظر می‌رسد که نوع برخورد برخی از سخنوران و مداحان و استفاده از تریبون این‌گونه اماکن برای سخنرانی‌های سیاسی در این قضیه بی‌تأثیر نیست. به عنوان نمونه حاج منصور ارضی که هفته گذشته در مسجد ارک سخنرانی می‌کرد، با حمله به دو نامزد انتخابات، به مردم گفت که هنگام سحر آنها را لعنت کنند.
او با تأکید بر اینکه فتنه هنوز نخوابیده و با منافق خواندن کروبی و موسوی، از مردم خواسته بود این دو نفر را نفرین کنند تا زودتر دستگیر شوند.
این‌گونه اظهارات در‌حالی بیان می‌شود که چند نفر از بزرگان مذهبی و مملکتی کشور خواستار کنار گذاشتن اختلافات در آستانه ماه رمضان و همدلی در فضای سیاسی کشور شده بودند از جمله آیتالله امینی، آیتالله جوادی‌آملی و آیتالله مکارم‌شیرازی.
آیتالله مکارم‌شیرازی با دعوت از همه جناح‌های سیاسی کشور به اینکه در پرتو عنایات الهی در این ماه به مذاکره بنشینند، اظهار داشته بود: در حال‌حاضر یک سلسله مشکلات اقتصادی و فرهنگی مردم ما را رنج می‌دهد؛ اما پرداختن دائمی به مشکلات سیاسی مجال حل آن را از ما می‌گیرد و ممکن است فرصت‌ها از دست برود و همه گرفتار خسارت شویم.
وقتی نمایشگاه قرآن هم سیاسی می‌شود
اما این فقط تریبون برخی مساجد و اماکن مذهبی نیست که با بیش از حد پرداختن به مسائل سیاسی سبب دوری مردم سیاست‌زده از حضور یافتن در این تجمعات شده، بلکه چنین حالتی در برنامه‌های صدا‌و‌سیما هم به چشم می‌خورد. در کنار جار و جنجال‌ها بر سر پخش شدن یا نشدن ربنای استاد شجریان برای ماه رمضان، تغییرات دیگری نیز در برنامه‌های امسال وجود دارد از جمله اینکه پخش مراسم زنده احیا و مذهبی ممنوع بوده و برنامه‌ها باید ضبط شده باشند و دیگر اینکه فقط چند مداح تأیید‌شده می‌توانند در برنامه‌ها حاضر شوند.
اتفاقات منحصر به فرد رمضان امسال به نمایشگاه قرآن امسال نیز تسری داده شده است و مسئولان نمایشگاه پیرو حواشی رخ داده بعد از انتخابات ریاست جمهوری، از فروش رساله مربوط به آیتالله صانعی در این نمایشگاه جلوگیری می‌کنند. این در شرایطی است که در سال‌های پیش ممنوعیت فروش فقط شامل کتاب‌های ترسناک و شیطانی، عالم برزخ و از این دست می‌شد.
سایه سنگین سیاست بر رمضان
اما به اعتقاد دکتر پرویز مظاهری، دبیر انجمن روانپزشکان اینکه مردم کمتر از قبل به حضور در تجمعات تمایل دارند به سبب این است که احساس امنیت کمتری نسبت به قبل دارند. او با بیان اینکه ماه رمضان امسال مصادف شده با شرایط خاص سیاسی کشور، به «خبر» می‌گوید: این فضای بی‌نشاطی و سکون جامعه به ماه رمضان ارتباط چندانی ندارد، به طور کلی آن نشاط قبل از انتخابات از دست رفته است و تا به حالت سابق برگردد نیاز به زمان دارد.
دکتر مظاهری در پایان با تأکید بر اینکه گرچه واقع شدن ماه رمضان امسال در فصل تابستان و طولانی بودن روزها و به تبع آن بی‌حوصلگی بیشتر مردم نیز در فضای سرد و بی‌نشاط جامعه و افت فعالیت‌های اجتماعی بی‌تأثیر نیست، می‌گوید: اما عمده دلیل افت فعالیت‌های اجتماعی به خاطر اتفاقات این چند وقت اخیر است و اینکه مردم در نوعی بلاتکلیفی بسر می‌برند. اینکه هنوز مسئولان مشغول تحقیق و تفحص هستند، تغییرات قوه‌قضائیه، انتخاب وزرا و... در فضای موجود جامعه بی‌تأثیر نیست ولی امید است با از سر گرفتن برنامه‌های دولت کم‌کم فضای اجتماعی به روال عادی برگشته و به پویایی سابق برگردد.
نظر شما